Morgunblaðið - 17.09.2018, Blaðsíða 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. SEPTEMBER 2018
GÓÐ HEYRN
GLÆÐIR SAMSKIPTI!
Hlíðasmára 11 · 201 Kópavogur · Sími 534 9600 · heyrn.is
Með þeim heyrist talmál sérstaklega vel vegna þess
að þau þekkja tal betur en önnur tæki.
Tæknin sem
þekkir tal
Nýju ReSound LiNX 3D
eru framúrskarandi heyrnartæki
ReSound LiNX3
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Í skýrslu sem Björn Már Svein-
björnsson vann fyrir Orkustofnun um
árangur borunar lághitaborhola á
jarðhitasvæðum sem nýtt eru af hita-
veitum á Íslandi voru tekin saman
gögn um 446 borholur, boraðar á 65
jarðhitasvæðum á árunum 1928-2017.
Af þessum holum heppnuðust 419, en
164 eru núna virkar vinnsluholur.
Gögnin eru sótt í borholuskrá Orku-
stofnunar og borskýrslur.
Björn Már lést fyrr á þessu ári, en
hann hafði meðal annars unnið
skýrslur um háhitaborholur og sjóð-
andi lághitaholur. Nýju skýrslunni er
skipt niður eftir vinnslusvæðum þar
sem fjallað er um borholur og vinnslu
á hverju þeirra og aflgeta svæðisins
er metin. Meðalaldur borholanna er
46,6 ár, en sú elsta var boruð í Laug-
arnesi 1928 eða fyrir 90 árum.
Jarðhiti til húshitunar
Á heimasíðu Orkuveitunnar kemur
fram að fyrsta holan var boruð við
Þvottalaugarnar í Reykjavík, sem
höfðu verið notaðar í áratugi til
þvotta. Við borunina jókst vatns-
streymið til yfirborðsins og náði 14
lítrum á sekúndu af 87°C heitu vatni.
Í grein eftir Svein Þórðarson og
Þorgils Jónasson um hitaveitur á Ís-
landi segir að almenn skilgreining á
jarðhitasvæðum sé að lághitasvæði
séu þar sem hiti er minni en 150°C á
um þúsund metra dýpi, en háhita-
svæði þar sem hitinn er meira en
200°C á þúsund metrum. Jarðhita-
svæðin í Reykjavík og Mosfellssveit
eru lághitasvæði.
Í greininni segir: „Fljótlega eftir
að tekið var til við að kynda hús með
kolum komu upp hugmyndir um að
hagnýta jarðhitann til húshitunar.
Tilraunir, sem gerðar voru, sýndu
að slíkt var tæknilega framkvæman-
legt og gat verið hagkvæmt. Stefán
Jónsson, bóndi á Suðurreykjum í
Mosfellssveit, leiddi vatn úr hver í bæ
sinn 1908 og 1911 beislaði Erlendur
Gunnarsson, bóndi á Sturlureykjum í
Borgarfirði, gufuhver til húshitunar.
Ekki síst var ýmsum ofarlega í huga
hversu mikið fé Reykvíkingar gætu
sparað ef bærinn yrði hitaður með
hveravatni auk þess sem slík upphit-
un væri „hollari“ en með kolum.
Fyrstu þrjá áratugi tuttugustu ald-
ar var allmikið rætt um að beisla jarð-
hitann og nýta hann í þessu skyni en
einnig til að framleiða rafmagn.
Haustið 1930 tók svokölluð Lauga-
veita til starfa í Reykjavík. Úr henni
varð til Hitaveita Reykjavíkur, nú
Orkuveita Reykjavíkur, en uppvaxt-
arár hennar voru ekki án erfiðleika.
Þau einkenndust lengi af vatnsskorti
svo að hitaveitan stóð ekki öllum íbú-
um bæjarins til boða. Hún náði ekki
að dafna sem skyldi af þeim sökum og
ekki bætti úr skák að bæjarbúum
fjölgaði ört. Íbúafjöldinn hafði tvö-
faldast um miðja öldina og ríflega
það. Þá gerðu ýmis tæknileg vanda-
mál mönnum lífið leitt …“ segir í
greininni.
Samkvæmt skýrslu Björns Más
var meðalaldur virkra vinnsluhola
32,9 ár. Meðaldýpt holanna var 752,3
m, en sú dýpsta var 3.085 metrar.
Reykir í Mosfellsdal var metinn vera
öflugasta vinnslusvæðið, eða um 367
MWth (megavött í varma) þegar mið-
að er við nýtingu vatns niður að 35°C,
en heildaraflgeta svæðanna sem
skoðuð voru í skýrslunni var 1.770
MWth. Dýpsta borholan er hins veg-
ar á háhitasvæði á Reykjanesi og er
hún 4.600 metrar. Sú hola er hluti af
svokölluðu djúpborunarverkefni,
IDDP.
Upplýsingar um borholur hafa ver-
ið skráðar í sérstaka borholuskrá á
Orkustofnun, áður Raforkumála-
skrifstofunni, um áratuga skeið.
Fyrst var um að ræða verkefni Sig-
urðar Steinþórssonar (1899-1966), en
frá 1973-2014 var verkefnið á borði
Þorgils Jónassonar. Upplýsingar um
borverk og þar með borholur hafa
verið skráðar í gagnagrunn stofnun-
arinnar frá júlí 1989.
3,4 metra borhola 1755
Þann 16. október 2015 voru skráð-
ar í borholuskrá OS upplýsingar um
alls 13.518 borholur á Íslandi. Árlega
eru boraðar nokkrar holur og gæti
fjöldinn nú verið nálægt 14 þúsund.
Elsta skráða borholan í skránni er frá
leit að köldu vatni í Vatnsmýrinni vet-
urinn 1904 til 1905.
Jarðbor mun hins vegar hafa verið
notaður í fyrsta sinn hér á landi í
Laugarnesi við Reykjavík, 12. ágúst
1755. Eggert Ólafsson og Bjarni
Pálsson stóðu að þessum borunum og
voru að rannsaka jarðhita. Borinn var
frá danska vísindafélaginu. Fyrsta
borholan var 3,4 metra djúp, sam-
kvæmt því sem fram kemur í sam-
antekt Jónasar Ragnarssonar um
Daga Íslands.
Fyrsta hitaveitu-
holan við Þvotta-
laugarnar 90 ára
 Skýrsla um lághitaborholur  Reyk-
ir í Mosfellsdal öflugasta vinnslusvæðið
Borholur eru ýmist í eigu orkufyrirtækja, sveitarfélaga, ríkisins eða
einkaaðila. Nýting þeirra er með ýmsum hætti og tengist hún meðal ann-
ars hitaveitum, vatnsveitum, jarðgangagerð, stíflustæðum og und-
irstöðum mannvirkja svo eitthvað sé nefnt, að því er fram kemur í inn-
gangi að borholuskrá á heimasíðu Orkustofnunar.
Þar flokkast borholur á eftirfarandi hátt: gufuöflun, heitavatnsöflun,
hitastigulshola, rannsóknahola, sjótaka, virkjanarannsóknir, kaldavatns-
hola, niðurdælingarhola, písahola, jarðskautshola, gullleit, mann-
virkjagerð, skolvatnshola og leitarhola.
Nýting með ýmsum hætti
BORHOLUR FLOKKAÐAR
Þvottalaugarnar Laugaveitan var
undanfari Hitaveitu Reykjavíkur og
síðan Orkuveitunnar.
Morgunblaðið/Kristinn
Grafarholt Heitavatnstankar efst á hæðinni. Myndin er tekin um aldamót
þegar hverfið var í byggingu. 1971 voru 98% Reykvíkinga tengd hitaveitu.
Ljósmynd/OR