Morgunblaðið - 03.03.2018, Page 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. OKTÓBER 2018
Hinn 14. nóvember
2017 kvað EFTA-
dómstóllinn upp dóm
um að ákvæði íslenskra
laga og reglugerðar um
leyfisskyldu vegna inn-
flutnings á hrárri og
unninni kjötvöru, eggj-
um og mjólkurvörum
væru ekki í samræmi
við skuldbindingar Ís-
lands samkvæmt EES-
samningnum. Umrætt
leyfisveitingakerfi felur í sér að
óheimilt er að flytja inn fyrrgreindar
vörur nema með heimild Matvæla-
stofnunar. Slík heimild er ekki veitt
nema að lagt sé fram vottorð sem
m.a. staðfestir að vörurnar hafi verið
geymdar við a.m.k. -18°C í einn mán-
uð fyrir tollafgreiðslu.
Undanfarna mánuði hafa íslensk
stjórnvöld lagt áherslu á að bregðast
við þessari niðurstöðu. Við þá vinnu
og í almennri umræðu um næstu
skref er mikilvægt að forsaga máls-
ins sé ljós en hún er í meginatriðum
eftirfarandi.
1994-2001
Við gildistöku EES-samningsins
hinn 1. janúar 1994 var Ísland und-
anþegið reglum 1. viðauka samn-
ingsins varðandi dýra- og plöntu-
heilbrigði. Hinn 1. janúar 1997 tóku
gildi endurskoðaðar reglur á þessu
sviði sem leiddu til þess að Ísland
hefði að óbreyttu talist þriðja ríki
varðandi útflutning á sjávarafurðum
til Evrópusambandsins. Það hefði
kallað á umfangsmiklar sýnatökur
og kostnað. Slík breyting hefði haft
verulega skaðleg áhrif á útflutning
íslenskra matvæla og því var ákveð-
ið að hefja viðræður um endur-
skoðun á undanþágu Íslands frá 1.
viðauka. Þeim viðræðum lauk með
því að Ísland gekkst undir þær gerð-
ir sem vörðuðu sjávarafurðir en hélt
undanþágu sinni varðandi búfjár-
afurðir.
2002-2007
Í febrúar 2002 tók ný matvælalög-
gjöf Evrópusambandsins gildi en
hún fól m.a. í sér að sá aðskilnaður
sem áður var milli mismunandi
framleiðslugreina, þ.m.t. búfjár-
afurða og sjávarafurða, var felldur
úr gildi. Framkvæmdastjórn ESB
fór fram á að Ísland
tæki þessa löggjöf upp
með heildstæðum
hætti í EES-samning-
inn þar sem ekki væri
lengur unnt að innleiða
þessar reglur þannig
að þær tækju einungis
til sjávarafurða.
Ríkisstjórn Íslands
samþykkti hinn 18.
október 2005 að hafnar
yrðu viðræður um
mögulega upptöku
hinnar nýju matvæla-
löggjafar ESB. Eitt
helsta markmið löggjafarinnar er að
dýraheilbrigðiseftirlit eigi sér ein-
ungis stað innan upprunaríkis, þ.e.
þaðan sem viðkomandi dýr eða vara
kemur frá. Þetta var ekki í samræmi
við gildandi löggjöf á Íslandi þar
sem fyrrgreint leyfisveitingakerfi fól
í sér eftirlit á áfangastað. Skilyrði
Evrópusambandsins í þeim við-
ræðum var að undanþága Íslands
varðandi búfjárafurðir yrði endur-
skoðuð og leyfisveitingakerfið þann-
ig fellt niður.
Hinn 2. júní 2006 samþykkti ríkis-
stjórnin drög að samkomulagi þar
sem gert var ráð fyrir að taka upp
hinar nýju reglur og fella niður leyf-
isveitingakerfið. Sumarið 2007 náð-
ist endanlegt samkomulag í þessum
viðræðum. Í því fólst m.a. að endur-
skoðuð matvælalöggjöf Evrópusam-
bandsins yrði tekin upp í 1. viðauka
við EES-samninginn og staða Ís-
lands sem hluti af hinum innri mark-
aði var þannig tryggð. Þá fékk Ís-
land sérstaklega 18 mánaða frest til
þess að innleiða þann hluta sem
sneri að búfjárafurðum og afnema
þannig leyfisveitingakerfið. Ríkis-
stjórnin veitti hinn 22. október 2007
heimild fyrir því að samþykkja
ákvörðun EES-nefndarinnar sem
var í samræmi við samkomulagið.
2008
Sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra lagði í tvígang fram frum-
varp á Alþingi á árinu 2008 með það
að markmiði að leiða matvælalöggjöf
ESB í lög. Þau frumvörp voru í sam-
ræmi við það samkomulag sem ís-
lensk stjórnvöld höfðu gert við ESB
og sameiginlega EES-nefndin hafði
samþykkt. Í því fólst að innleiða
matvælalöggjöf ESB í íslensk lög og
afnema þannig séríslenska leyfis-
veitingakerfið. Frumvörpin voru
ekki útrædd á Alþingi og urðu ekki
að lögum.
2009
Í október 2009 lagði þáverandi
sjávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra fram sambærilegt frumvarp
sem þó hafði tekið nokkrum breyt-
ingum. Þeim er þannig lýst í grein-
argerð með frumvarpinu: „Frum-
varp þetta er í samræmi við
efnisákvæði ákvarðana sameigin-
legu EES-nefndarinnar að öðru leyti
en því að innflutningsbann á hráu
kjöti og hráum eggjum skv. 10. gr.
laga nr. 25/1993, um dýrasjúkdóma
og varnir gegn þeim, helst og er ekki
afnumið.“ Frumvarpið var sam-
þykkt á Alþingi hinn 18. desember
2009 og hefur leyfisveitingakerfið
verið óbreytt síðan þá. Með þeirri
samþykkt staðfesti Alþingi ákvörð-
un sameiginlegu EES-nefndarinnar
um innleiðingu matvælalöggjafar
ESB og við gildistöku laganna 1.
mars 2010 hófst fyrrgreindur 18
mánaða aðlögunarfrestur íslenskra
stjórnvalda að matvælalöggjöf ESB.
2011-2017
Undir lok árs 2011 sendu Samtök
verslunar og þjónustu kvörtun til
Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) þar
sem kvartað var yfir innflutnings-
banni á hráu kjöti. Með rökstuddu
áliti hinn 8. október 2014 komst
stofnunin að þeirri niðurstöðu að ís-
lenska ríkið hefði brotið gegn skuld-
bindingum sínum samkvæmt EES-
samningnum og skorað var á íslensk
stjórnvöld að lagfæra löggjöfina í
samræmi við þær skuldbindingar.
ESA vísaði málinu til EFTA-
dómstólsins 30. janúar 2017. Í dóm-
inum sem kveðinn var upp 14. nóv-
ember sama ár er vísað til fyrr-
greinds markmiðs matvælalöggjafar
Evrópusambandsins um eftirlit inn-
an upprunaríkis. Þá kemur fram að
löggjöf sem kveður á um dýraheil-
brigðiseftirlit í ríki áfangastaðar í
öðrum tilvikum en þeim sem tilskip-
unin heimilaði sérstaklega væri því
ósamrýmanleg löggjöfinni. Komst
dómurinn að þeirri niðurstöðu að ís-
lenska leyfisveitingakerfið væri ekki
í samræmi við skuldbindingar Ís-
lands samkvæmt EES-samn-
ingnum.
Staða málsins í dag
Eftir allt sem á undan er gengið
er staðan sú að EFTA-dómstóllinn
hefur komist að þeirri niðurstöðu að
Ísland hafi brotið gegn skuldbind-
ingum sínum samkvæmt EES-
samningnum með því að viðhalda
leyfisveitingakerfinu. Íslensk stjórn-
völd hafa ekkert val um annað en að
bregðast við þeirri niðurstöðu enda
miklir þjóðhagslegir hagsmunir í
húfi að staða Íslands sem hluti af
hinum innri markaði sé tryggð.
Reglur þær, sem deilt var um í
þessu máli, tryggja að flytja megi út
íslenskar landbúnaðar- og sjávaraf-
urðir án kostnaðarsams og tíma-
freks eftirlits á viðtökustað. Í því fel-
ast mikil verðmæti en árið 2016 nam
heildarútflutningur íslenskra land-
búnaðar- og sjávarafurða til mark-
aða innan Evrópusambandsins um
176 milljörðum króna.
Í ljósi þessa hafa stjórnvöld frá
því dómurinn var kveðinn upp lagt
ríka áherslu á að vinna að úrlausn
þessa máls. Þannig má geta þess að
íslensk stjórnvöld sendu í júlí sl. inn
umsókn um viðbótartryggingar til
Eftirlitsstofnunar EFTA. Slíkar
tryggingar, sem önnur norræn lönd
hafa þegar fengið, munu gera stjórn-
völdum kleift að krefjast ákveðinna
vottorða um að tilteknar afurðir séu
lausar við salmonellu. Þá er unnið að
fjölmörgum aðgerðum, m.a. varð-
andi kampýlóbakter.
Loks má geta þess að íslensk
stjórnvöld hafa hafið viðræður við
bæði framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins og Eftirlitsstofnun
EFTA varðandi næstu skref stjórn-
valda í málinu. Á þeirri vegferð legg
ég áherslu á að við stöndum við þær
alþjóðlegu skuldbindingar sem Ís-
land hefur undirgengist en tryggj-
um á sama tíma öryggi matvæla og
vernd búfjárstofna.
Eftir Kristján Þór
Júlíusson
» „… legg ég áherslu á
að við stöndum við
þær alþjóðlegu skuld-
bindingar sem Ísland
hefur undirgengist en
tryggjum á sama tíma
öryggi matvæla og
vernd búfjárstofna.“
Kristján Þór
Júlíusson
Höfundur er sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra.
Sagan um hráa kjötið
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
„Árið 2016 nam heildarútflutningur íslenskra landbúnaðar- og sjávarafurða
til markaða innan Evrópusambandsins um 176 milljörðum króna.“
Ef til vill voru viðbrögð
vinstri manna við skýrslu dr.
Hannesar Hólmsteins Giss-
urarsonar um erlenda áhrifa-
þætti bankahrunsins 2008, fyr-
irsjáanleg. Af einhverjum
ástæðum komast margir
vinstrisinnar alltaf úr jafnvægi
þegar nafn Hannesar Hólm-
steins ber á góma. Líkt og oft
áður í sögunni skipta skilaboðin
(efni skýrslunnar) litlu en
sendiboðinn öllu og á þeim
grunni er lagt til atlögu.
Í pistli á mbl.is bendir Sigurður Már
Jónsson blaðamaður á að skýrsla Hannesar
Hólmsteins setji íslenska bankahrunið í al-
þjóðlegt samhengi og varpi um leið ljósi á
samskipti við erlend stjórnvöld í kringum
fall viðskiptabankanna. Við Íslendingar vor-
um einangraðir og nágrannaþjóðir „snéru
við okkur bakinu og fénýttu sér svo aðstæð-
urnar“. Sigurður Már segir það „furðulegt
að fylgjast með því hve margir eru tilbúnir
að gagnrýna skýrsluna og játa um leið að
hafa ekki lesið hana!“.
Vanlíðan og viðkvæmni
Af einhverjum ástæðum er það viðkvæmt
að reynt sé að greina erlenda áhrifaþætti
bankahrunsins. Engu er líkara en að þing-
menn Samfylkingarinnar fari á taugum þeg-
ar dregnar eru fram staðreyndir um hvern-
ig framganga annarra ríkja gagnvart
Íslandi á erfiðum tímum, hafi gert efnahags-
legu áföllin erfiðari og meiri.
Þess vegna er forðast að ræða
efni skýrslu Hannesar Hólm-
steins (og kannski er hún ekki
einu sinni lesin) en þess í stað
er ráðist á höfundinn og hann
gerður tortryggilegur vegna
stjórnmálaskoðana sinna og
þátttöku í þjóðmálaumræðu í
áratugi.
Það er eftirtektarvert hversu
mikilli vanlíðan skýrslan veldur
mörgum. Sigurður Már segir að
í henni sé gengið „gegn
ákveðnum dogmatisma sem
hefur verið sterkur í umræðunni hér heima,
einkum meðal vinstri manna, einstaka há-
skólamönnum og ákveðnum starfsmönnum
Ríkisútvarpsins“. Getur verið að þetta sé
ástæðan fyrir angist þeirra sem vilja kasta
rýrð á efni skýrslunnar með því að ráðast á
persónu höfundarins?
Það er merkilegt hve þeim sem mest
kenna sig við umburðarlyndi og víðsýni, er
illa við að til séu fræðimenn og háskóla-
kennarar sem aðhyllast lífsskoðanir sem
byggja á einstaklingsfrelsi og frjálsum
markaði. Óþol hinna umburðarlyndu gagn-
vart slíkum skoðunum fer vaxandi. Umburð-
arlyndið nær aðeins til þeirra sem eru með
„réttu“ skoðanirnar og „rétta“ pólitíska bak-
grunninn. Þess vegna er það eðlilegt að pró-
fessorar og háskólakennarar, sem sumir
hafa tekið virkan þátt í þjóðmálaumræðunni
og jafnvel setið á Alþingi fyrir „rétta“ flokk-
inn, skrifi bækur og skýrslur og séu fengnir
í drottningarviðtöl í ríkisreknum fjölmiðli.
Gegn samkeppni hugmynda
Samkeppni hugmynda er eitur í beinum
þeirra sem hæst tala um eigið umburðar-
lyndi og víðsýni. Í stað rökræðunnar er
gripið til þess ráðs að grafa undan þeim sem
eru andstæðrar skoðunar – gera viðkomandi
tortryggilegan sem talsmann öfgafullra við-
horfa. Reynt er að komast undan því að
glíma við andstæðar skoðanir og viðhorf –
hlaupið undan rökræðunni. Hægt og bítandi
verður pólitísk umræða lítið annað en inni-
haldslaust hjal, frasar og upphrópanir.
Með skáldlegum tilburðum – sem víðsýnin
ein leyfir – er varað við því úr ræðustól Al-
þingis að „öfgamenn með skrýtnar jaðar-
skoðanir“ ráði för þegar rætt er um að
draga úr umsvifum Ríkisútvarpsins á aug-
lýsingamarkaði. Í hugum hinna umburðar-
lyndu er Ríkisútvarpið heilög stofnun og að-
eins öfgamenn vilja jafna stöðu sjálfstæðra
fjölmiðla í samkeppni við ríkið á fjölmiðla-
markaði. Og þeir verstu leyfa sér að efast
um réttmæti þess að ríkið sé yfir höfuð að
reka fjölmiðil með þeim hætti sem gert er.
Heitasti draumur víðsýnna stjórnmála-
manna er að efla Ríkisútvarpið enn frekar
og gera sjálfstæða fjölmiðla að þurfalingum
ríkissjóðs með opinberum styrkjum og milli-
færslusjóðum. Þversögnin sem í því felst
truflar ekki þá sem gera þá kröfu um að fá
viðurkenningu fyrir frjálslyndi.
Hornsteinn frjálsra samfélaga
Samkeppni hugmynda og skoðana er einn
hornsteina frjálsra samfélaga og forsenda
framfara. Þessari staðhæfingu hafna hinir
umburðarlyndu í óþoli sínu gagnvart þeim
sem eru á öndverðum meiði og setja fram
aðrar skoðanir en þær sem eru þóknan-
legar. Rósemi, skilningur og þolinmæði
gagnvart „röngum hugmyndum“ er ekki
leyfð. Gagnrýni sem byggist á borgara-
legum gildum skal kæfð í fæðingu. Í fyrir-
myndaríki umburðarlyndis þurfa skoðanir
sérstaka löggildingu og þeim tryggður far-
vegur í háskólum og á öldum ljósvaka ríkis-
ins.
Ný-frjálslyndi vinstri manna er réttlæting
þess að seilast dýpra í vasa launafólks og
kalla það samfélagslega ábyrgð að þenja út
ríkið og ríkisreksturinn. Aðeins kreddu-
fastir, þröngsýnir og öfgafullir stjórn-
málamenn tala fyrir lægri sköttum, athafna-
frelsi framtaksmannsins og einfaldara
regluverki.
Hægt og bítandi missa sum orð merkingu
eða snúast jafnvel upp í andhverfu sína.
Frjálslyndi, víðsýni og umburðarlyndi hafa
fengið aðra og gjörbreytta merkingu frá því
þegar ég var að alast upp.
Eftir Óla Björn Kárason » Samkeppni hugmynda og
skoðana er einn hornsteina
frjálsra samfélaga og forsenda
framfara. Þessari staðhæfingu
hafna hinir umburðarlyndu
í óþoli sínu.
Óli Björn Kárason
Óþol hinna umburðarlyndu
Höfundur er alþingismaður Sjálfstæðisflokksins.