Morgunblaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 43

43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2018
Kvöldar á Óðni Varðskipið Óðinn þjónaði íslensku þjóðinni í nær hálfa öld og komst meðal annars í hann
krappan í þorskastríðinu. Nú er Óðinn kominn á annað tilverustig í Reykjavíkurhöfn.
Hari
Skyndilega hafa nýjar blikur
færst upp á himinhvolf alþjóða-
mála. Undanfarið hefur verið lit-
ið á loftslagsógnina sem stærsta
viðfangsefni mannkyns næstu ár
og áratugi, en nú hefur kjarn-
orkuógnin bæst við eftir að hafa
horfið að mestu úr vitund al-
mennings allt frá lokum kalda
stríðsins. Þetta gerðist með yfir-
lýsingu Trumps, forseta Banda-
ríkjanna, 20. október sl. um að
segja einhliða upp INF-
samningnum við Rússa frá 1987 um meðal-
drægar kjarnorkueldflaugar, svonefndum
Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty.
Ólíkt afstöðunni til loftslagssamningsins er
Trump talinn hafa stuðning meirihluta á
Bandaríkjaþingi fyrir slíkri uppsögn. Með
þessu stíga Bandaríkin sem forysturíki NATO
fram á völlinn og boða einhliða nýtt og stór-
hættulegt vopnakapphlaup sem ógna myndi
gjörvöllum mannheimi. Tillögu Rússa á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna í síðustu viku um
að framlengja INF-samninginn uns reynt
hefði á samkomulag um endurskoðaðan samn-
ing hafnaði USA umsvifalaust. INF-samning-
urinn var á sínum tíma framhaldsuppskera af
Reykjavíkurfundi Reagans og Gorbatsjovs og
ætti að vera mörgum hérlendis í fersku minni.
Með honum var eytt hátt í 3.000 kjarnorku-
flugskeytum, og lögðu Sovétríkin tvöfalt meira
í það púkk en Bandaríkin.
Ekkert réttlætir kúvendingu USA
Bandaríkjaforseti heldur áfram að koma
mönnum óþægilega á óvart, samherjum jafnt
sem andstæðingum. Eftir fall
Sovétríkjanna verður ekki borið
við hugmyndafræðilegum ágrein-
ingi heldur ráða nakin valda-
pólitísk sjónarmið í taflinu milli
helstu risavelda eins og Banda-
ríkjanna og Rússlands og nú
einnig Kína. Fróðlegt er að lesa
ummæli evrópskra stórblaða um
þetta síðasta skref forsetans.
Þýska vikuritið Die Zeit segir
þannig á forsíðu 25. október sl.:
„Geri Trump alvöru úr tilkynn-
ingu sinni, opnar hann gáttir fyrir
nýtt kjarnorkuvopnakapphlaup. Kjarnorku-
hættan var reyndar aldrei horfin. Að vísu eru
vopnabúrin minni en áður. En öll hafa kjarn-
orkuveldin byrjað að þróa frekar atómvopn
sín. Flaugarnar og sprengjurnar eru orðnar
minni, nákvæmari og markvissari. Freistingin
að beita þeim einhvern tíma hefur þar af leið-
andi vaxið.“ Og þann 26. október skrifaði The
Economist um afleiðingarnar af ákvörðun
Bandaríkjanna m.a.: „Í fyrsta lagi gætu Rúss-
ar fljótlega komið sér upp meðaldrægum
flaugum sem beindust að Evrópu. Þar á meðal
væru ekki aðeins 9M729-flaugar, heldur líka
RS-26 „Rubezh“, sem er langdræg flaug sem
hefur verið prófuð á vegalengdum sem jaðra
við efri mörk INF-samningsins. Í öðru lagi
myndu Bandaríkin keppast við að ná sömu
færni. Embættismenn játa að rannsóknir séu
„skammt á veg komnar“, ár líði uns slíkt
skeyti sé fullbúið. Í þriðja lagi þurfi afburða-
samningalipurð til að koma slíkum skeytum
fyrir. Evrópskir leiðtogar myndu forðast að
taka við þeim …“ – Þessu til viðbótar er rétt
að hafa í huga að New Start-samningurinn frá
2010 um langdrægar kjarnaflaugar rennur út í
ársbyrjun 2021, en samkvæmt honum má hvor
aðili hafa yfir að ráða 1.550 langdrægum atóm-
sprengjum sem ná heimsálfa milli. Verði þessi
samningur ekki framlengdur telja margir að
voðinn sé vís.
Græningjar í stórsókn í Þýskalandi
Í Vestur-Þýskalandi spruttu á áttunda ára-
tugnum upp öflugar friðarhreyfingar sem
beittu sér af krafti gegn fyrirætlunum NATO
um að staðsetja meðaldrægar kjarnorku-
eldflaugar í Mið-Evrópu. Flokkur þýskra
Græningja sem stofnaður var 1980 tók pólit-
íska forystu fyrir þessum málstað, náði inn í
Bundestag 1983 og hafði brátt veruleg áhrif.
Forystumaður flokksins um skeið, Joschka
Fischer, var utanríkisráðherra Þýskalands
1998-2005 í samstjórn með sósíaldemókrötum.
Undanfarið hafa Græningjar styrkt verulega
stöðu sína á kostnað flokka kristilegra og
sósíaldemókrata. Í nýafstöðnum fylkiskosn-
ingum í Hessen fékk flokkur Græningja um
fimmtung atkvæða og var að mati stórs hóps
kjósenda sá flokkur sem hefði best svör við
framtíðaráskorunum. Fullvíst er að boðskapur
Bandaríkjaforseta um uppsögn INF-
samningsins mun falla í afar grýtta jörð meðal
Þjóðverja og þá einnig kröfurnar um stór-
aukið fjárframlag til NATO. Utanríkis-
ráðherrann Heiko Maas telur að ákvörðun
Trumps geti haft skelfilegar afleiðingar fyrir
öryggi Evrópu.
Norðurlönd sameinist gegn
vopnakapphlaupinu
Árið 1981, þegar Bandaríkin voru að undir-
búa staðsetningu meðaldrægra eldflauga í
Vestur-Evrópu, kynnti Anker Jörgensen, þá-
verandi forsætisráðherra Danmerkur, hug-
mynd danskra sósíaldemókrata um Norður-
lönd sem kjarnorkuvopnalaust svæði. (Rasmus
Mariager. Historisk Tidsskrift 2005, s. 553-
583). Sá sem þetta ritar átti sæti í norrænum
hópi undir forystu Ankers sem ræddi hug-
myndina á nokkrum fundum. Því er þetta rifjað
upp hér að sú staða sem skapast hefur með út-
spili Bandaríkjanna um endurnýjaða kjarn-
orkuvígvæðingu hlýtur að kalla á andsvör og
endurmat á afstöðu Norðurlanda til hernaðar-
bandalags undir þeirra forystu. Sérstaða
Norðurlanda felst m.a. í því að eftir lokun her-
stöðvarinnar í Keflavík er þar hvergi varanlegt
herlið á vegum Bandaríkjanna eða NATO. Í
þjóðaröryggisstefnu fyrir Ísland segir líka
m.a.: „Ísland og íslensk landhelgi sé friðlýst
fyrir kjarnavopnum, að teknu tilliti til alþjóð-
legra skuldbindinga, í því augnamiði að stuðla
að afvopnun og friði af Íslands hálfu.“ Varnar-
málaráðherrar Norðurlanda ásamt utanríkis-
ráðherra Íslands gáfu út það sameiginlega
stöðumat í liðinni viku að engin hernaðarógn
steðji nú að Norðurlöndum. Saman hafa
Norðurlönd einstaka stöðu til að leggjast á árar
um afvopnun og gegn framleiðslu og dreifingu
kjarnavopna. Norðurlandaráð og Norður-
skautsráðið eru ásamt Sameinuðu þjóðunum
vettvangur til að fylgja slíkri stefnu eftir.
Eftir Hjörleif Guttormsson
» Saman hafa Norðurlönd
einstaka stöðu til að leggj-
ast á árar um afvopnun og
gegn framleiðslu og dreifingu
kjarnavopna.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Norðurlönd sameinist gegn kapphlaupi
stórveldanna um kjarnorkuvopn
Undanfarin ár hefur
Reykjavíkurborg siglt í
gegnum fordæmalaust
tekjugóðæri. Tekjur
borgarsjóðs hafa hækkað
langt umfram verðlags-
breytingar og íbúaþróun.
Samhliða hefur grunnþjón-
usta hvergi batnað. Ekki er
ljóst hvert fjármagnið fór.
Ekki fór það í samgöngu-
lausnir eða leikskóla. Ekki
fór það í lausnir við hús-
næðisvanda borgarbúa. Ekki leiddi það til
bættra lífskjara.
Borgarbúar greiða sífellt hærra gjald
fyrir grunnþjónustu sem ekki er veitt. Við
borgum nú meira en fáum minna. Málið
er einfalt. Vinnandi fólk vill fá eitthvað
fyrir peninginn. Gefist þess ekki kostur,
er bæði réttlátt og eðlilegt að íhuga
skattalækkanir.
Innlegg í komandi kjaraviðræður
Útsvar í Reykjavík er í lögleyfðu há-
marki. Fasteignamat hefur hækkað veru-
lega og krónutala fasteignagjalda fer sí-
fellt hækkandi. Svigrúm í rekstri Orku-
veitunnar hefur ekki verið nýtt til
gjaldskrárlækkana. Borgarbúar skatt-
píndir á öllum vígstöðvum.
Nágrannasveitarfélög innheimta lægra
útsvar. Þau bjóða betri grunnþjónustu.
Höfuðborgin er ekki eingöngu í sam-
keppni við erlendar borgir um fólk og at-
gervi, hún er í samkeppni við önnur inn-
lend sveitarfélög. Fólk flyst þangað sem
lífskjör mælast betri.
Lækkun útsvars er hagsmunamál fyrir
alla þjóðfélagshópa. Skattastefna sveitar-
félaga hefur meiri áhrif á launafólk en
álagning ríkisins á tekjuskatti. Útsvars-
prósentan skiptir láglaunafólk miklu
máli. Einstaklingur með lágmarkslaun
greiðir um helmingi hærri fjárhæð í út-
svar til sveitarfélags, en í tekjuskatt til
ríkisins. Lækkun útsvars er mikilvægt
innlegg í komandi kjara-
viðræður. Lækkaðar álögur
skipta borgarbúa máli.
Lækkum útsvar
í Reykjavík
Í dag starfa 12% vinnandi
borgarbúa hjá Reykjavíkur-
borg. Það er 20% hærra
hlutfall en hjá Kópavogsbæ.
Báknið er uppblásið og yfir-
byggingin stór. Stærðar-
hagkvæmni engin. Af-
greiðsla erinda flókin og
boðleiðir langar. Borgar-
kerfið flækist fyrir sjálfu sér. Við þurfum
minni yfirbyggingu og forgangsröðun
verkefna. Við þurfum ábyrga fjármála-
stjórn. Þannig má hagræða og spara um-
talsvert skattfé. Þessu aukna fjárhags-
lega svigrúmi mætti skila beint aftur til
borgarbúa í formi skattalækkana.
Sjálfstæðisflokkurinn vill lækka útsvar
í Reykjavík niður fyrir 14%. Það mætti
gera í fjórum þrepum fyrir lok þessa
kjörtímabils. Núverandi meirihluti í
borgarstjórn telur stjórnmálafólk best til
þess fallið að verja fjármunum annarra.
Við aðhyllumst ekki sama stef. Við teljum
engum betur treystandi fyrir fjármunum
en einmitt þeim sem afla þeirra. Borgar-
búum. Það er ekki lögmál að skattar og
gjöld geti eingöngu hækkað en aldrei
lækkað. Við viljum lækka álögur. Við vilj-
um lækka skatta.
Vinnandi fólk
vill fá eitthvað
fyrir peninginn
Eftir Hildi
Björnsdóttur
Hildur
Björnsdóttir
» Sjálfstæðisflokkurinn
vill lækka útsvar í
Reykjavík niður fyrir 14%.
Það mætti gera í fjórum
þrepum fyrir lok þessa
kjörtímabils.
Höfundur er borgarfulltrúi fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn í Reykjavík.
hildurb@reykjavik.is