Morgunblaðið - 01.11.2018, Síða 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2018
VIÐTAL
Guðrún Erlingsdóttir
ge@mbl.is
„Sagan er svo stórbrotin að það er
ekki nóg að fjalla eingöngu um
frækilegt afrek skipverjanna á
þýska togaranum Friedrich Albert
sem strandaði á Skeiðarársandi 19.
janúar 1903. Það er ekki síður
mikilvægt að minnast þess þrek-
virkis sem unnið var af hálfu Ís-
lendinga sem við frumstæðar að-
stæður björguðu lífi, hjúkruðu og
veittu mönnunum skjól. Íslenskir
björgunarmenn lögðu í lífshættu-
legan leiðangur að sækja lækni til
að gera að kalsárum skipbrots-
mannanna. Ekkert af þessari sönnu
sögu má gleymast,“ segir Einar
Magnús Magnússon kvikmynda-
gerðarmaður, sem fékk styrk frá
Kvikmyndasjóði til þess að skrifa
handritið Svartur sandur um þessa
atburði.
„Upphaflega hugðist ég gera
heimildarmynd um strand Fried-
richs Alberts en eftir að ég kafaði
ofan í þá efniviði sem ég komst yfir
sá ég að sagan uppfyllir flest ef
ekki öll skilyrði góðrar leikinnar
kvikmyndar,“ segir Einar, sem las
fyrst um slysið á Skeiðarársandi í
bókinni Þrautgóðir á raunastund
fyrir um 20 árum og eftir það lét
frásögnin Einar ekki í friði.
„Eitthvað við þessa sögu stakk
mig, ég kann ekki að lýsa því hvað
það var. Mér fannst eftir lesturinn
eitthvað liggja á milli línanna. Ein-
hver ósögð atburðarás og vitnis-
burður um björgunarafrekið sem
var þess virði að kanna nánar, sem
ég og gerði,“ segir Einar sem í upp-
hafi heimildaleitar komst í skýrslur
Guðlaugs Guðmundssonar, sýslu-
manns í Vestur-Skaftafellssýslu, og
læknagögn læknanna tveggja sem
hlúðu að og framkvæmdu aðgerðir
á fimm skipbrotsmönnum.
„Í héraðsritinu Dynskógum, riti
Vestur-Skaftfellinga, fann ég góða
samantekt um atburðina og ég hef í
fórum mínum mikið af öðrum heim-
ildum. Heimildirnar eru töluvert
misvísandi og ber ekki að fullu
saman,“ segir Einar sem ákvað að
fara til Þýskalands í því skyni að
komast sem næst kjarna sögunnar
og persónum hennar.
Lýsti eftir afkomendum
„Ég er þakklátur íslenska sendi-
ráðinu og sendiherranum í Þýska-
landi fyrir ómetanlega leiðsögn og
fyrir að koma á tengingu í Þýska-
landi en það var Þýsk-íslenska vin-
áttufélagið í Bremen og Bremer-
haven sem bauð mér út í ágúst
síðastliðnum,“ segir Einar, sem í
tengslum við boðið fór í viðtal við
þýska dagblaðið Nordsee-Zeitung
sem flutt hafði fréttir af skipskað-
anum 115 árum áður.
„Í viðtalinu notaði ég tækifærið
til að lýsa eftir afkomendum skip-
brotsmannanna í Þýskalandi.
Skömmu síðar var ég kominn í
samband við afkomendur tveggja
úr áhöfninni, þar með talið skip-
stjórans. Viðtalið í Nordsee Zeitung
vakti meðal annars athygli sjón-
varps- og útvarpsstöðvarinnar
Radio Bremen sem óskaði eftir því
að fylgja mér eftir, meðal annars
þegar ég færi á fund ættingja skip-
stjórans. Sá heitir Gerold Büschen,
en það er sama ættarnafnið og
skipstjórans sem hét Georg
Büschen. Hjá Gerold fékk ég meðal
annars í hendur afrit af hefti sem
skipstjórinn hafði skrifað árið 1906
en í því rakti hann ítarlega at-
burðina frá því að skipið lagði úr
höfn í Þýskalandi og þar til skip-
verjarnir komust í skjól á Íslandi,“
segir Einar og upplýsir að fáir hafi
vitað af tilurð minningabókar skip-
stjórans en það hafi rifjast upp fyr-
ir Gerold þegar hann las viðtalið við
Einar.
„Þessi skrif skipstjórans eru
ómetanleg afhjúpun alls þess sem
mennirnir gengu í gegnum. Persón-
urnar og aðstæður þeirra verða
ljóslifandi fyrir manni. Þetta var
nánast eins og að finna týnda hand-
ritið að þessari sögu og algerlega
ómetanlegt. Í ljósi þessa er nú verið
að velta fyrir sér möguleikanum
eða þörfinni á að skrifa handrit að
sjónvarpsþáttaröð,“ segir Einar
sem segir það sitt mat að þær
heimildir sem hann hafi komist yfir
geri þessa atburði að einhverju
stærsta björgunarafreki Íslands-
sögunnar og þótt víðar væri leitað.
Einar segir að ýmsar ástæður
séu fyrir því að afrekið vakti ekki
þá athygli sem það verðskuldaði á
sínum tíma.
„Við verðum að átta okkur á því
að þetta gerðist fyrir um 115 árum
og á þeim tíma var fjölmiðlun með
allt öðrum hætti en síðar varð og
sjóslys mjög tíð,“ segir Einar.
Strandið og eftirleikurinn
„Í átta tíma börðust skipverj-
arnir tólf við að halda sér á lífi um
borð í skipinu gegn ógnaröldum
Atlantshafsins. Þegar þeir komust
loks í land, eftir að fjarað hafði
undan skipinu, töldu þeir sig
hólpna. Það sem þeir vissu ekki var
að þeirra biðu 11 daga hrakningar
um sandinn þar sem mættu þeim
ófærar jökulár, illviðri, ískuldi,
sandstormar, skjólleysi, matar-
skortur og sandbleyta sem gleypt
gat bæði menn og dýr,“ segir Einar
og bendir á að margar hetjur séu í
sögunni.
„Georg skipstjóri er án efa ein
þeirra mestu. Honum tókst með
mikilli hugvitsemi og rósemd að
telja kjark og lífsþrótt í mennina.
Þolraun skipbrotsmannanna reyndi
ekki eingöngu á líkamlegt þrek
þeirra heldur ekki síður andlegt,“
segir Einar og útskýrir að þrátt
fyrir það hversu vel skipstjóranum
tókst að stappa stáli í áhöfnina hafi
hann misst tvo menn á sjötta degi
úr vosbúð og kulda.
„Stýrimaðurinn sem var á vakt
þegar skipið strandaði hefur eflaust
talið sig bera ábyrgð á strandinu.
Eftir að félagar hans tveir létust lét
hann sig hverfa og hefur aldrei
fundist,“ segir Einar sem finnst
áhugaverð sagan um það hvernig
fátæk bændahjón á Orustustöðum á
ofanverðum Brunasandi tóku á móti
skipbrotsmönnum og hlúðu að þeim
af manngæsku og hugmyndaauðgi.
„Heim að bæ þeirra komu skríð-
andi níu menn nær dauða en lífi. Í
þröngum húsakosti þurfi að veita
þeim hvíld, bráða hjúkrun og fæðu.
Í kjölfarið sendu hjónin Sigurður
Jónsson og Sólveig Magnúsdóttir
13 ára gamla dóttur sína, Elínu
Margréti, í tveggja daga leiðangur
á hesti að sækja lækni og sýslu-
mann. Allt var þetta gert til að
bjarga lífi ókunnugra manna,“ segir
Einar sem telur þátt sýslumannsins
Ótrúlegt björgunarafrek
 Björgunarafrekið á Skeiðarársandi kvikmyndað  Byggt á frásögn skipstjórans á Friedrich
Albert  Styrkt af Kvikmyndasjóði  Íslenskir læknar, bændur, sýslumaður og ljósmóðir heiðruð
Ljósmynd/einkasafn Silke Peters
Svaðilfarir Aðbúnaður sjómanna í byrjun 19. aldar sést vel á þessari mynd af Rudolf Bojar ásamt óþekktum sjó-
manni. Bojar, sem er til vinstri á myndinni, var stýrimaður á Friedrich Albert sem strandaði á Skeiðarársandi.
Björgunarsaga skipbrotsmann-
anna á Friedrich Albert og
fórnfýsi Íslendinga vakti mikla
athygli í Þýskalandi að sögn
Einars Magnúsar Magnússonar
kvikmyndagerðarmanns.
„Vilhelm II. Þýskalandskeis-
ari veitti fjölda Íslendinga
heiðurslaun og viðurkenningar.
Hjónin Sigurður og Sólveig á
Orustustöðum fengu 200
krónur íslenskar fyrir hjálpina.
Guðlaugur sýslumaður og
læknarnir Þorgrímur og Bjarni
voru sæmdir heiðursmerkinu
prússneska erninum og Guð-
ríður Jónsdóttir ljósmóðir fékk
demantsnælu með skjaldar-
merki keisaraveldisins,“ segir
Einar, sem er þess fullviss að
demantsnælan sé til einhvers
staðar.
„Í seinni útgáfu Ljósmæðra-
tals er fjallað um Guðríði og
má þar sjá ljósmynd af næl-
unni. Mér er mikið í mun að
finna næluna og ef einhver
veit hvar hún er niðurkomin
vil ég biðja viðkomandi að
hafa samband við mig í tölvu-
pósti í gegnum heimasíðuna
www. svartursandur.is,“ segir
Einar, sem upplýsir að þegar
leitað var að gullskipinu á
Skeiðarársandi hafi leitarmenn
komið niður á Friedrich Albert
en talið að engin verðmæti
væru í skipinu og grafið yfir
það.
Íslendingar
heiðraðir
Í LEIT AÐ BRJÓSTNÁL
Heiðurslaun Einar Magnús auglýsir
eftir brjóstnál Guðríðar Jónsdóttur.
Smáralind – Sími 517 0317 – www.plusminus.is
PLUSMINUS | OPTIC
Langar þig í
ný gleraugu
Það fyrsta sem Marilyn Monroe leikkona tók eftir þegar hún
hitti Arthur Miller rithöfund, voru gleraugun!
Velkomin til okkar