Morgunblaðið - 01.11.2018, Blaðsíða 73

Luther King hélt sína frægu
mannréttindaræðu þar sem hann
segir; I have a dream og talar um
að að vandamál blökkumanna sé í
raun vandamál hvítra. Þetta er
nokkuð sem er svo aktúelt í mann-
réttindabaráttu og -umræðu í dag
og alltaf í rauninni: hverjir búa til
vandamálin? Og hverjir eru vanda-
málin?
Þetta er sömuleiðis árið sem
Sylvia Plath fyrirfór sér og Hekla
les ljóð eftir hana, mér fannst svo-
lítið gaman að leika mér með það
að þarna væri kvenrithöfundur að
lesa allt aðra höfunda heldur en
karlhöfundarnir hérna heima á
þeim tíma. En þótt í bakgrunni
séu raunverulegir atburðir, staðir
og jafnvel fólk, þá er þetta ekki
söguleg skáldsaga heldur hrein-
ræktuð skáldsaga. Í bókum mínum
er ég alltaf að leika mér með sam-
band hins smáa og stóra. Hér
glittir í stóru söguna í bakgrunni
en einnig hún er huglæg afurð hins
skapandi huga.
Þetta er líka saga um hugmynd
okkar um fyrirbærið útlönd. Út-
lönd voru á þessum tíma óralangt í
burtu og bara, á færi örfárra að
ferðast yfir hafið. Við sjáum það
best þegar önnur af tveimur flug-
vélum Flugfélags Íslands, Hrím-
faxi, ferst um páskana 1963 að það
voru ekki nema sjö farþegar um
borð, auk áhafnar. Vélin var að
koma frá Kaupmannahöfn en fórst
við Fornebu-flugvöll í Ósló. Þaðan
stóð til að hún flygi til Bergen og
sækti þangað nokkra farþega og
svo heim, nánast eins og áætlunar-
bíll.
Svart/hvítt haftasamfélag
– Samfélagið sem þú lýsir er
ekki beysið.
„Þetta var svart-hvítt hafta-
samfélag, samfélag sem var stýrt
af einsleitum hópi miðaldra karl-
manna, bæði í pólitíkinni og í bók-
menntaheiminum. Það var ekki
bara fjandsamlegt konum heldur
líka samkynhneigðum eins og birt-
ist í annarri höfuðpersónu bókar,
hommanum Davíð Jóni John
Johnsson sem tilheyrði tvöföldum
minnihlutahópi sem kynvillingur og
hernámsbarn. Í bókinni heimfæri
ég orð King um blökkumenn upp á
þá sem á þessum tíma voru kallaðir
hómósexúalistar og læt persónu
segja: ,,Vandamál hómósexúalista
er vandamál þeirra sem ekki eru
hómósexúalistar.“
Það má kannski segja að rauði
þráðurinn í sögunni sé samband
þessara tveggja utangarðsmanna,
ungrar skáldkonu úr Dölunum sem
kemur í bæinn með nokkur handrit
í töskunni og Davíðs Jóns John
Johnssonar, sem var líka skapandi
og viðkvæmur ungur maður. Þetta
er saga um það hvernig samfélagið
vængstýfir hæfileikaríkt og skap-
andi fólk.
Á þessum tíma flúði fólk land
vegna kynhneigðar en spurningin
gagnvart skáldkonunni er sú hvert
sé hennar föðurland, eða móður-
land eins og ég kalla það í bókinni.
Móðurland skálds er tungumálið,
þannig að hvert flýr skáld?“
Einsleitt samfélag
– Hekla vinnur fyrir sér sem
þjónustustúlka á Borginni þar sem
hún er áreitt: „Þær sem eru ný-
byrjaðar eru í mestri hættu, bætir
hún við. Ef þær kvarta er sagt við
þær: Svona hefur þetta alltaf verið,
sættu þig við það.“ Þetta var svona
1963, en líka 1973, 1983, 1993 og er
að vissu leyti enn.
„Vandamálið er eldri karlar, ekki
strákar að reyna við stelpur eða
stráka. Söguhetjan vill verða skáld-
kona í samfélagi þar sem karlmenn
fæðast skáld en konum er boðið að
taka þátt í Ungfrú Ísland. Þetta
var samfélag þar sem konur áttu
að styðja við karlmanninn, að
standa með honum í hans draum-
um, og að vera honum til yndis-
auka, eins og Fegrunarfélag
Reykjavíkur, sem stóð fyrir
fegurðarsamkeppninni Ungfrú Ís-
land, setur jöfnuna upp. Karlkyns-
skáldin spiluðu með; konur voru
annars vegar músur, gyðjur augna-
bliksins, og hins vegar eiginkonur –
ef þeir áttu eiginkonur – sem ólu
upp börnin þeirra og sáu oft líka
fyrir skáldinu. Þetta er sá veruleiki
sem ég staðset söguhetjuna inn í. Á
meðan karlkynsskáldin halda til á
Mokka notar hún tímann vel, alltaf
þegar hún er ekki að vinna þá er
hún að skrifa eða lesa. Hún plægir
sig í gegnum bókasöfn eftir hillu-
röðum, er að reyna að lesa erlenda
höfunda, líkt og James Joyce og
ýmsa samtímakvenhöfunda sem
karlkyns skáldin hafa engan áhuga
á, þeir spá í náttúrulífsmyndir og
eru enn að ræða rím og ekki rím,
hundrað árum eftir að menn fóru
að yrka órímað úti í heimi.“
Fegurð og ævintýri
úr hinu smáa
„Það má kannski segja að ein
kveikja hugmyndar sé sú staðhæf-
ing karlkynslistamanns árið 1963 –
og sem ég rakst einhvers staðar á
– að á Íslandi væru fáir kvenrithöf-
undar og allir lélegir. Mig langaði
til að sýna af hverju þessu var
þannig farið og síðan stóðst ég ekki
mátið að búa til frumlegt kvenskáld
sem var uppi á þessum tíma. Eða
öllu heldur sem hefði getað verið
uppi á þessum tíma ef samfélagið
hefði verið öðruvísi. Ég ákvað að
gefa henni rödd. Ég vona að hún
hafi verið til.
Ég bý reyndar til fjögur ung-
menni sem öll eru skapandi og öll
kornung, tvær konur og tvo karl-
menn, þar af er annar karlmaður-
inn hommi, en þannig eru hlutföllin
í mínum bókum oft. Fyrir þann
eina sem kallar sig skáld í hópnum
er mikilvægara að vera skáld en að
skrifa. Söguhetjan er önnur
kvennanna, hin er vinkona hennar,
Ísey, sem býr í túnjaðri Laxdælu í
Norðurmýri með ungbarn og annað
á leiðinni og er skapandi án þess að
vera fullkomlega meðvituð um það
að hún er stöðugt að búa til fegurð
og ævintýri úr hinu smáa í sínum
hversdagslegu aðstæðum. Hún
skrifar leikrit án þess að gera sér
grein fyrir því að það er leikrit,
hún skrifar ljóð sem hún telur ekki
vera ljóð og hún er fjörutíu árum á
undan sinni samtíð því hún skrifar
krimma án þess að gera sér grein
fyrir því að hún skrifi krimma. Með
ungbarn á handlegg. Hekla er hins
vegar vitund sögunnar og það er
eins og oft hjá aðalpersónum hjá
mér að þær tala ekki endilega
mest.“
Karlmenn fæðast skáld
– Undir lok bókarinnar er Ísey
búin að setja skrifblokkina niður í
skúffu, búin að setja löngun sína
ofan í skúffu.
„Hversdagsleikinn tekur yfir,
eins og hjá mörgum konum sem
áttu sér skáldadrauma á þessum
tíma, lífið fer að snúast um að
bjarga málum frá degi til dags og
annað er bara sett á bið. Kannski
tekur hún upp þráðinn aftur 59 ára
gömul, eins og Guðrún frá Lundi
sem gaf þá út sína fyrstu bók og
síðan eina bók á ári til æviloka, eða
á þriðja tug bóka.“
– Svo ég vitni enn og aftur í bók-
ina: „Karlmenn fæðast skáld. Þeir
eru um fermingu þegar þeir
gangast við því óumflýjanlega hlut-
skipti sínu að vera snillingar. Það
skiptir engu hvort þeir skrifa bæk-
ur eða ekki. Konur verða kyn-
þroska og eignast börn sem koma í
veg fyrir að þær geti skrifað.“ Það
er mikil eftirspurn eftir líkama
Heklu, en enginn virðist hafa
áhuga á því sem er að gerast í
hausnum á henni.
„Þetta sjáum við til dæmis ef við
skoðum sjálfsævisögur karlkyns
rithöfunda að þær byrja við fæð-
ingu. Ég get til dæmis nefnt útlend
skáld eins og Sartre og Nabokov,
þó að þetta sé líka hjá íslenskum
höfundum. Þetta er hefð frá
Rousseau, þar sem sjálfsævisagan
gengur út á að tína út þau atriði
sem sýna hvers vegna þeir eru
snillingar. Ef við skoðum sjálfsævi-
sögur kvenna þá hefjast þær yfir-
leitt ekki fyrr en við kynþroska-
aldur: konur fá líkama sem er þeim
til trafala og þær hamast við að
reyna að verða ekki óléttar. Líkam-
inn er í kjarna þeirrar sögu.“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Rithöfundur Auður Ava Ólafs-
dóttir hyggst halda áfram að
rækta sína persónulegu galla.
MENNING 73
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2018
Fæst í öllum helstu apótekum og Heilsuhúsinu.www.provision.is
Viteyes AREDS2 er andoxunarvítamín með
sinki, lúteins og zeaxantíns og er ætlað
við aldursbundinni augnbotnahrörnun.
Nú er vítamínið með endurbættri formúlu
sem gerir það enn betra en áður.
AUGNVÍTAMÍN
Augnheilbrigði
Við aldursbundinni
augnbotnahrörnun
allt hefur til að bera, útlit og atgervi
auk þess að hafa fengið upp í hend-
urnar embætti og hús. Styrkur
Önnu eiginkonu hans sem heldur
honum og embættinu gangandi. Per-
sóna Kárs sýsluskrifara sem fátt
gott er hægt að segja um og breysk-
leikar Ragnars læknis svo nokkrar
af persónum í bókinni séu nefndar.
Eftir lestur fyrstu kafla Eitraða
barnsins var tilfinning gagnrýnanda
að bókin væri hefðbundin saga um
gróft ofbeldi, drykkjuskap og mann-
vonsku í byrjun 19. aldar. Það virtist
nokkuð ljóst í byrjun hver sökudólg-
urinn væri. Það breyttist hins vegar
þegar hnútarnir í sakamálaflækj-
unni röknuðu. Sagan verður flóknari
með óvæntum endi. Ef endi skyldi
kalla því þrátt fyrir að sakamálið
hafi verið leyst þá gefa lokalínurnar
vel til kynna að endirinn sé rétt byrj-
unin enda verður svo að vera því enn
eru tvær bækur óútkomnar. Höf-
undur segir frá því viðtali á útvarps-
stöðinni K100 að hann sé búinn að
ákveða hver endalokin verði í þriðju
bókinni en búast megi við snúningi á
söguþræði á leiðinni þangað.
Það sem upp úr stendur eftir lest-
ur bókarinnar er spennandi og vel
uppsettur söguþráður og góð per-
sónusköpun. Einnig sú staðreynd að
árið 2018 hefur ekki nægjanlega
mikið breyst frá því í byrjun 19. ald-
ar þegar kemur að ofbeldi af hendi
þeirra sem valdið hafa. Enn þarf sá
sem fyrir ofbeldi verður að sanna að
á honum hafi verið brotið. Sé það
ekki hægt situr fórnarlambið uppi
með skömmina og fær jafnvel refs-
ingu fyrir.
Hingað til hefur gagnrýnandi ekki
verið spennt fyrir glæpasögum en
Eitrað barnið og biðin eftir fram-
haldinu í gæti breytt því.
Ljósmynd/Dagur Gunnarsson
Þríleikur Eitraða barnið er fyrsta bókin í þríleik Guðmundar Brynjólfs-
sonar. Í bókinni fléttast saman raunverulegar persónur og skáldaðar.