Morgunblaðið - 24.11.2018, Qupperneq 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 2018
Veðurblíða Nú viðrar heldur betur víða vel fyrir sauðfé og annan búsmala sem kann miklu betur við að vera utandyra en innilokaður. Þessi kind var á vappi í blíðunni á dögunum í Borgarbyggð.
Eggert
Seðlabankinn á við
trúverðugleika-
vandamál að stríða
sem hefur birst í
auknum verðbólgu-
væntingum að undan-
förnu. Sést þetta í
verðbólguvæntingum
aðila á fjármála-
markaði, stjórnenda
fyrirtækja og almenn-
ings. Verðbólguvænt-
ingar eru nú yfir 2,5% verðbólgu-
markmiði bankans á alla
mælikvarða. Hefur verðbólguálag á
skuldabréfamarkaði hækkað um
tæplega 1½ prósentu frá því fyrir
ári og var álagið til fimm og tíu ára
4,1-4,2% rétt fyrir
fund peningastefnu-
nefndar fyrr í þessum
mánuði, langt yfir
verðbólgumarkmiði
bankans. Virðist því
sem kjölfesta verð-
bólguvæntinga við
markmið peninga-
stefnunnar hafi veikst
umtalsvert.
Mætir niðursveiflu
með vaxtahækkun
Ef peningastefnan
hefði trausta kjölfestu í trúverðugu
verðbólgumarkmiði þá ætti verð-
bólguskot, eins og nú er, ekki að
hafa áhrif á verðbólguvæntingar til
lengri tíma. Við slíkar aðstæður
gæti Seðlabankinn sleppt verð-
bólguskotinu í gegn án hækkunar
stýrivaxta. Það er hins vegar ekki
staðan nú.
Vegna aukinna verðbólguvænt-
inga finnur bankinn sig knúinn til
að hækka stýrivexti á tíma og hag-
kerfið er að sigla inn í niðursveiflu
en peningastefnunefnd bankans
hækkaði stýrivexti um 0,25 pró-
sentustig fyrr í þessum mánuði.
Raunar vildi einn aðili nefndarinnar
hækka stýrivexti enn frekar eða
um 0,5 prósentur samkvæmt
fundargerð vaxtaákvörðunarnefnd-
arinnar. Boðar nefndin frekari
hækkun stýrivaxta ef staðan breyt-
ist ekki en samkvæmt sömu fund-
argerð segir nefndin að ef verð-
bólguvæntingar haldi áfram að
aukast og festast í sessi umfram
markmið muni það kalla á harðara
taumhald peningastefnunnar. Með
öðrum orðum: frekari hækkun
stýrivaxta.
Áhættusöm blanda
Verðbólgan er að aukast en ekki
vegna þess að eftirspurn er meiri
en framleiðslugetan í hagkerfinu
heldur vegna þess að gengi krón-
unnar hefur lækkað umtalsvert frá
síðastliðnu sumri. Gengi krónunnar
er að veikjast, líkt og nefndin bend-
ir á í fundargerð sinni, vegna tíma-
bundinna fjárhagslegra erfiðleika í
WOW air, versnandi viðskiptakjara,
hægari útflutningsvaxtar ásamt
vaxandi áhyggjum af komandi
kjarasamningum. Allt eru þetta
þættir sem tengjast hægari vexti
hagkerfisins með einum eða öðrum
hætti. Slíka verðbólgu getur verið
afar varasamt að berja niður með
tækjum peningastjórnunarinnar
þar sem aðhald peningastefnunnar
getur við þessar aðstæður aukið
enn frekar á niðursveifluna og gert
hana lengri en ella. Óvægin beiting
stýrivaxta ofan í snöggkólnun hag-
kerfisins er því áhættusöm blanda.
Eftir Ingólf
Bender » Seðlabankinn á við
trúverðugleika-
vandamál að stríða sem
hefur birst í auknum
verðbólguvæntingum að
undanförnu.
Ingólfur Bender
Höfundur er aðalhagfræðingur
Samtaka iðnaðarins.
Trúverðugleikavandi Seðlabankans
Ég þáði boð Gríms
Hákonarsonar í liðinni
viku um að koma á
frumsýningu kvik-
myndar hans sem ber
heitið „Litla-Moskva“.
Hann hefur síðan um
myndina fjallað í út-
varpi og blöðum
(Morgunblaðið 15.
nóv., Fréttablaðið 17.
nóv.). Ég sá á sínum
tíma „Hrúta“, kvik-
mynd eftir sama höfund, og þótti
hún ágæt, enda vakið verðskuldaða
athygli. Ég hafði því fyrirfram góðar
væntingar um þessa nýju kvikmynd
hans, þótt mér þætti fyrirsögnin
kyndug. Svo fór hins vegar að ég
varð fyrir verulegum vonbrigðum
með verkið, þátt fyrir stöku góða
myndræna spretti. Ástæðan er
gloppótt og í veigamiklum atriðum
röng túlkun Gríms á hálfrar aldar
valdatíma sósíalista og Alþýðu-
bandalagsins í þessu umtalaða sveit-
arfélagi.
Myndataka og söguþráður
Fyrst hins vegar nokkur orð um
jákvæðar hliðar myndarinnar.
Myndatakan er á köflum góð, þótt
gjarnan hefði mátt bregða upp
bjartari hliðum af fögru umhverfi og
glæstum fjallahring Norðfjarðar
ásamt með vetrarmyndunum. Best
skila sér viðtalskaflarnir við Guð-
mund Sigurjónsson og
Stellu Steinþórsdóttur,
en myndatakan af Guð-
mundi Bjarnasyni sem
nú er látinn er óboðleg,
og daufleg þótti mér
sviðsetning af viðtali
við Kristin V. Jóhanns-
son, fyrrum bæjarfull-
trúa. Það er þó sögu-
þráðurinn sem Grímur
spinnur og staðhæf-
ingar hans um nánast
trúarleg viðhorf meiri-
hluta kjósenda í bæn-
um til Sovétríkjanna
sem ekki standast hlutlæga skoðun.
Til hvaða tímabils er hér verið að
vísa? Glæpir Stalínstímans urðu lýð-
um ljósir 1956, þ.e. fáum árum eftir
að sósíalistar fengu meirihlutafylgi í
bæjarfélaginu. Og þótt enn fyndust
gamlir forystumenn sem vonuðu að
Eyjólfur hresstist, var það ekki
lengur ráðandi viðhorf. Alþýðu-
bandalagið í Neskaupstað var stofn-
að 1965 og bauð fram til bæjar-
stjórnar út öldina. Sem formlegur
stjórnmálaflokkur á landsvísu frá
1968 hafnaði það öllum pólitískum
samskiptum við ráðandi komm-
únistaflokka í ríkjum Austur-
Evrópu sem stóðu að innrásinni í
Tékkóslóvakíu það sama ár. Til-
raunir til að sniðganga þá afstöðu
flokksins voru kveðnar niður, m.a.
með formlegri miðstjórnarsamþykkt
1976. Félagsskapurinn MÍR (Menn-
ingartengsl Íslands og Ráðstjórnar-
ríkjanna) var með öllu ótengdur Al-
þýðubandalaginu, þótt reynt sé að
gefa annað til kynna í kvikmyndinni.
Hugmyndaleg afstaða einstaklinga
eins og Guðmundar „stalíns“ og
fleiri gagnvart Sovétríkjunum var
auðvitað einkamál viðkomandi sem
margir brostu að og höfðu í flimt-
ingum. Sérstök afstaða Stellu
„stóru“ á hinum vængnum var á
sama hátt vel þekkt, en ekki er ég
viss um að liðsoddar Sjálfstæðis-
flokksins í bæjarfélaginu hafi al-
mennt samsamað sig með hennar
viðhorfum.
Hallærisheitið Litla-Moskva
Heiti myndarinnar „Litla-
Moskva“ er nafngift sem ég heyrði
ekki í Neskaupstað á meðan Sov-
étríkin voru við lýði, og ekki minnist
ég þess heldur úr dagblöðum eða
vikublöðum þess tíma. Hitt gerðist
hins vegar á 10. áratugnum að nýir
forystumenn í bæjarstjórn eins og
Smári og Einar Már fundu upp á því
að láta reisa stóra vörðu við inn-
keyrsluna í bæinn og setja á hana
skjöld með áletruninni Litla-
Moskva, og ör sem vísaði í austur og
á stóð Moskva 2000 km (sagt eftir
minni). Þetta átti að þeirra sögn að
vekja athygli á kaupstaðnum og
trekkja að ferðamenn! Ég gerði
strax athugasemd við þetta tiltæki
og mannvirkið var horfið innan fárra
daga! Í stíl við þetta stóðu þeir hinir
sömu undir aldamót og lengi síðar
fyrir föstum skemmtiþætti á þorra-
blótum, klæddir einkennisbúningum
frá tíð Sovétsins. Í þessu opinber-
aðist grunnhyggni og flónska, sem
var að mínu mati óviðeigandi í sögu-
legu samhengi og gagnvart íbúum
Neskaupstaðar. Það er dapurlegt að
Grímur skuli nú velja skrípanafn-
giftina Litla-Moskva sem heiti á það
sem hann kallar heimildarmynd.
Iðnaðarkommar og álver
Í viðtali við Fréttablaðið um síð-
ustu helgi segir Grímur m.a.:
„Kommarnir í Neskaupstað voru
iðnaðarkommar. Þeir gerðu allt til
að skapa atvinnu. Þeir fóru í það að
biðla til álvers að koma þangað og
eru aðalhvatamenn að þessu álveri
og Kárahnjúkavirkjun líka.“ Hér er
um sérkennilega alhæfingu að ræða.
Til hverra er hér vísað? Varla til
Lúðvíks Jósepssonar, Helga Seljans
eða undirritaðs, sem var kjörinn á
þing 1978 og háði harða rimmu við
Alusuisse og Alcoa, síðast fyrir
Hæstarétti eftir aldamót. Alþýðu-
bandalagið markaði sér skýra orku-
stefnu 1976, bæði varðandi orku-
freka stóriðju og umhverfismál.
Þeirri stefnu var fylgt eftir til um
1990, en þá var af nýrri forystu Al-
þýðubandalagsins á landsvísu farið
að slaka á gagnvart erlendri stór-
iðju. Um það og margt fleira var síð-
an deilt innan flokksins og leiddi að
lokum til stofnunar Vinstri grænna
1998-99, á meðan aðrir skriðu saman
við Alþýðuflokkinn í Samfylking-
unni. Það var fyrst rétt fyrir kosn-
ingar til sveitarstjórna vorið 1998 að
Smári, Guðmundur bæjarstjóri og
Einar Már sýndu á álspilin og gerð-
ust meðhlauparar í lest sem aðrir
flokkar drógu kappsamlega. Eftir
sem áður voru fjölmargir fyrrver-
andi stuðningsmenn Alþýðu-
bandalagsins eystra andsnúnir ál-
bræðslu á Reyðarfirði og stór-
virkjun í hennar þágu. Þetta með
öðru sýnir hversu fjarstætt það er
að líta á þessa kvikmynd sem gilda
heimild um stjórnmálastarf Alþýðu-
bandalagsins í Neskaupstað á seinni
hluta síðustu aldar.
Grímur segist hafa „vitað rosalega
lítið um bæinn“ þegar hann hóf
vinnu að kvikmynd sinni en stað-
hæfir hins vegar að sósíalistar í Nes-
kaupstað hafi alltaf verið að bíða eft-
ir byltingunni. Sú fjarstæðukennda
fullyrðing endurspeglast ekki í
störfum þeirra að hagsmunum íbú-
anna á umræddu tímabili, oft við erf-
iðar ytri aðstæður. Þannig er þessi
„heimildarmynd“ full af mótsögnum
og fjarri þeim veruleika sem höfund-
urinn væntanlega ætlaði sér að
varpa ljósi á.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Það er dapurlegt að
Grímur skuli velja
skrípanafngiftina Litla-
Moskva sem heiti á það
sem hann kallar heim-
ildarmynd, en margt
fleira er eftir því.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Ótrúverðug „heimildarmynd“ um Neskaupstað