Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 22

Náttúrufræðingurinn
22
fæða, sjávarhiti og ljósmagn hafi þar
mikið að segja. Einnig hefur verið sýnt
fram á að blómi svifþörunga setur hrygn-
ingu af stað hjá nokkrum tegundum eftir
að kynkirtlar eru fullþroskaðir20,21 Eftir
hrygningu eru kynkirtlarnir hálftómir
og innihalda litla sem enga forðanær-
ingu. Það er fyrst nokkrum mánuðum
eftir hrygninguna að þeir byrja að
safna forða á ný, og ígulkerin verða
aftur nýtanleg.
ELDI ÍGULKERA
Talið er að fyrstu tilraunir með
eldi ígulkera hafi verið gerðar í Japan
árið 1936 þegar vannærð dýr voru
flutt af gróðurlausum svæðum yfir á
gróskumeiri þar sem nóg var af fæðu.22,23
Á undanförnum árum hefur aukin eft-
irspurn, samfara ofveiði á mörgum
svæðum, leitt til aukins áhuga á eldi
ígulkera. Eldi ígulkera hefur hingað til
einungis verið stundað í litlum mæli.
Fyrst og fremst hefur ungviði verið alið
og sleppt út í náttúruna til þess að reyna
að viðhalda náttúrulegum stofnum, eins
og áður er nefnt.24 Einnig hafa verið
gerðar tilraunir þar sem vannærðum,
fullþroskuðum ígulkerum er safnað,
sett í ker og fóðruð til að auka vöxt kyn-
kirtla áður en þau eru send á markað.25,26
Slíkar eldistilraunir hafa verið gerðar
hér á landi með ágætis árangri27 en eldi
í stærri stíl hefur enn ekki verið reynt.
ÍGULKER VIÐ ÍSLAND
Skollakoppur er algengasta ígulkera-
tegund á grunnsævi við Ísland. Hann
finnst aðallega frá fjöru niður á 50 metra
dýpi en hefur þó fundist mun dýpra
eða allt niður á rúmlega 600 metra
dýpi.28 Önnur algeng tegund á grunn-
sævi hér við land er marígull (Echinus
esculentus) (3. mynd), sem getur
orðið talsvert stærri. Marígull hefur
fundist frá fjöruborði allt niður á um
1.700 m dýpi.28
VEIÐAR OG NÝTING
Um 20 tegundir ígulkera eru veiddar
víða um heim. Langmest er veitt af
tegundinni Loxechinus albus í Síle eða
um 30.000 tonn á ári.16,17,18 Veiðiaðferð-
irnar eru mismunandi en algengast er
að kafarar safni dýrunum á litlu dýpi
(Síle, Japan, Bandaríkjunum, Kanada)
en einnig eru gildruveiðar stundaðar á
nokkrum stöðum. Plógveiðar eru sjald-
gæfar en stundaðar þar sem aðstæður
til köfunar eru erfiðar og stofnar eru til-
tölulega stórir, meðal annars við Ísland.
Ársafli ígulkera í heiminum árið 2014
var 76.500 tonn19 og er aflinn frá 1950 til
2014 sýndur á 6. mynd.
Þar sem aðeins kynkirtlar dýranna
eru nýttir er nauðsynlegt að þekkja
kynþroskaferlið og hrygningartím-
ann mjög vel. Kynkirtlarnir eru að-
eins nýtanlegir á ákveðnum árstímum
eða þegar dýrin innihalda sem mest af
forðanæringu og minnst af kynfrumum.
Hrognin (kynkirtlar bæði kven- og
karldýra eru kallaðir hrogn) eru oft-
ast borðuð hrá, en stundum eru þau
söltuð eða niðursoðin.19 Markaðsvirði
ígulkerahrogna ræðst af áferð, lit, stærð
og bragði.
Hrygningartími ígulkera er mismun-
andi eftir tegundum og getur einnig
verið breytilegur innan sömu tegundar
eftir umhverfisaðstæðum á hverjum
stað. Það er líklega samspil margra þátta
sem setur hrygningu í gang. Talið er að
2. mynd. Skollakoppur. Sjá má sogfætur og tvær gerðir bitklóa inni á milli broddanna.
– The green sea urchin with tube feet and pedicellaria visible in between the spines.
Ljósm./Photo: Svanhildur Egilsdóttir.
3. mynd. Marígull teygir úr sogfótunum. Öndunin fer fram í gegnum sogfæturna og í þeim eru
lyktar- og ljósskynfæri dýrsins. Þá notar dýrið einnig til að færa sig úr stað og til að færa fæðu
að munnopi. – The edible sea urchin (Echinus esculentus) with extended tubefeet used for
respiration. They possess chemo and light receptors as well. Ljósm./Photo: Karl Gunnarsson.