Gripla - 20.12.2018, Síða 16

GRIPLA16
Þegar í upphafshendingum íslenska textans er áhersla lögð á fæðingu Krists.
Hlutverk Maríu einskorðast hér við meyfæðinguna, hún er „herbergi“
himnakóngsins en í frumgerðinni er hún sjálf skínandi himnahlið. í fjórða
vísuorði latínutextans tekur María á móti bænum trúaðra en í íslensku
gerðinni gerir Kristur slíkt hið sama („meðtaki hann“). í lokahendingum
frumgerðarinnar er María dásömuð fyrir að vera ætíð flekklaus en í
íslensku gerðinni er Jesús lofsunginn fyrir að hafa fæðst mönnunum til
sáluhjálpar. Í latínusöngnum er þriðja hending upphaf ávarps sem leiðir inn
í fjórðu hendingu („o mater alma“) en í íslensku gerðinni er sama hending
framhald af því sem á undan kemur („himna kóngsins herbergi og móðir
Jesú Kristi“). Textarnir eru að mestu samhljóða í nr. 10 og S. 252a en tvær
viðbætur eru í nr. 10 miðað við hina hefðbundnu latnesku gerð: „amen“
á eftir „aldir alda“ og „Alleluia“ á eftir „fæðast vildir“. Þessar viðbætur eru
ekki í S. 252a. Þótt laggerðin sé hin sama er lagið nóterað fimmund hærra
í nr. 10, er þar í C-dúr en í F-dúr í S. 252a.24
að loknum sekvensinum í brotinu nr. 10 (1v) stendur eftirfarandi vers
úr Jesaja (11:1), án nótna:
Þar mun upprenna kuistur af rot iesse all<elui>a.
og blomstur af hans rot mun upprenna all<elui>a.
Þetta vers var haft við gregorskan víxlsöng: „Egredietur virga de radice
Jesse. ℟. Et flos de radice ejus ascendet.“ Þýðingin hér er ekki samhljóða
því sem stendur í Guðbrandsbiblíu. Þessi texti er í NKS 138 4to, einnig án
nótna en á latínu, og þar er hann hafður á þingmaríumessu (In visitatione
beatæ Mariæ virginis, 67r).
Tveir nótnastrengir hafa verið dregnir neðarlega á blaðið en kollekta
rituð þar í stað nótna; kannski hefur skrifarinn ekki verið búinn að ákveða
skiptingu nótna og texta á blaðinu þegar hann dró strengina. Kollektan er í
252a hafa ekki verið samhangandi í bókinni. Hafi handritið að stórum hluta geymt efni bæði
á íslensku og latínu, eins og þessi blöð gefa í skyn, má geta sér þess til að næsta blað á eftir
því sem hér er kallað fol. 2 hafi haft að geyma sekvensinn Inviolata með latneskum texta.
athygli vekur að ekki er samræmi í því hvor gerðin er höfð fyrst, hin latneska (Nesciens
mater; hugsanlega einnig Hodie Christus natus est) eða sú íslenska (Sjáið þeir dagar munu
koma).
24 Þetta hefur væntanlega engu breytt varðandi innbyrðis tengsl tónanna. Raunar vantar
lækkunarmerki fyrir F-dúr í S. 252a en líklegt verður að telja að lagið hafi eigi að síður verið
sungið í dúr fremur en í lýdískri tóntegund (þ.e. B sungið í stað H).