Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.04.2017, Síða 3

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2017
http://www.ætt.is aett@aett.is3
Það lætur ekki mikið yfir sér Laugarnesið, þessi
snubbótti tangi sem teygir sig til norðvesturs út
í flóann í átt að Engeynni. En þar leynist bæði
löng og merk saga, saga kvenna og karla, saga
atburða og örlaga, saga biskupa og valda, saga
mennta og menningar, saga stríðs og átaka,
saga hernáms og fátæktar, saga sjúkdóma og
erfiðleika, saga lista og listamanna og inn á
milli, þótt ekki fari hátt, saga alþýðunnar, sem
háði þar sitt stríð öld fram af öld. Ströndin við
Laugarnesið er einnig einstök náttúruparadís.
Þar er eina ósnortna fjaran sem eftir er á norður-
strönd Reykjavíkur frá Örfirisey að Grafarvogi.
Þar móka selir á steinum, tjaldurinn hoppar í
fjörunni, krían gargar og mávurinn sveimar yfir
hafsbrúninni í leit að æti. Í norðrinu rísa Esjan
og Skarðsheiðin og vinalegt Akrafjallið teygir
sig til vesturs.
Hún var víðlend, jörðin Laugarnes, þegar hún var
og hét. Svo víðlend að hún tók yfir meirihluta þess
svæðis sem Reykjavík stendur á í dag. Sjálfsagt hef-
ur það verið Ingólfur okkar Arnarson og hans lið sem
fyrst bjó á þessu svæði. Það er gaman að eiga eina
ljósa mynd af þessum frumbyggjum Reykjavíkur, og
þar með Laugarness, mynd sem sýnir okkur sonarson
Ingólfs, Þorkel mána, sem lét á banadægri bera sig út
í sólskinið og fól sál sína þeim guði sem hefði skapað
sólina, og var hann þó maður heiðinn. Þormóður, son-
ur Þorkels, varð svo allsherjargoði þegar kristni kom
á Ísland. Þeir Þorkell og Þorgeir Ljósvetningagoði
lögsögumaður voru þremenningar, en ömmur þeirra
voru systur, dætur Hrólfs rauðskeggs.
Það er líka gaman að geta þess að laugarnar góðu
sem komu við sögu nafngiftar Reykjavíkur gáfu einn-
ig ótal öðrum örnefnum svæðisins nafn: Laugarnes,
Laugamýri, Laugaholt, Laugalækur og einnig seinni
tíma nöfn eins og Laugarás og Laugardalur.
Jarðabókin
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalín veitir
góða lýsingu á Laugarnesi sem og öðrum jörðum á
Íslandi í byrjun 18. aldar. Jörðin er 20 hundruð að dýr-
leika, kirkjukúgildi 3 og leigukúgildi 3. Kvikfénaður 4
kýr, 2 kvígur mylkar, 1 kálfur, 16 ær, 15 sauðir vetur-
gamlir, 4 lömb, 2 hestar, 2 hross. Fóðrast kunna 6
kýr. Heimilismenn 7. Torfrista, stunga og móskurður
nægilegt í heimalandi. Rekavon lítil. Hrognkelsaveiði
má vera, ef iðkuð væri með neti.
Guðfinna Ragnarsdóttir:
Laugarnesið
Túnið spillist stórlega af vatnsgangi. Engjar litl-
ar, spillast af vatni. Vatnsból erfitt. Heimræði er hér
varla að kalla; þó er það um vor og haust, þegar fiskur
gengur grunnt inn á fjörðinn. En um vertíð, ef heima
skal lenda, er langræði meira en hófi sætir, og fyrir
þá grein hefir jörðin um langar stundir átt og brúkað
skipauppsátur og verbúð.
Laugarnes og Engey voru fyrstu jarðirnar sem
fóru undan landnámi Ingólfs, en það mun hafa verið
innan við öld eftir landnám. Einhvern tíma fyrir 1575
byggðust svo jarðirnar Bústaðir og Kleppur út úr
Laugarnesjörðinni. Kleppsjörðin stóð nokkru sunn-
an við núverandi Kleppsspítala. Jörðinni fylgdu mikl-
ar kvaðir og búskapur var erfiður. Í jarðabók Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns segir að túnin fordjarf-
ist stórlega af sjávargangi og á 18. öld varð að flytja
Kleppsbæinn vegna sjávargangs. Bústaðir, sem sneru
mót suðri og sól, voru mun betri jörð, enda oft tvíbýlt
þar.
Fúlilækur
Það var hinn frægi Fúlilækur sem myndaði vest-
urlandamæri Laugarnesjarðarinnar. Hann kom upp í
Kringlumýrinni, rann til norðurs niður holtið, breiddi
sem snöggvast úr sér í Fúlutjörninni niður við strönd-
ina, rétt áður en hann liðaðist gegnum fjörukamb-
inn og sameinaðist sjávaröldunum. Hann er nú löngu
horfinn undir malbik Kringlumýrarbrautarinnar. Hann
var hinn versti farartálmi þegar hann var vatnsmikill,
og fræg er sagan um vinnukonuna sem drukknaði í
honum með þvottinn sinn á bakinu.
Frá upptökum Fúlalækjar lágu landamærin síð-
an til suðurs, alla leið í klettinn Hanganda innst í
Fossvoginum. Austurlandamæri Laugarnesjarðarinnar
hafa fram eftir öldum verið Elliðaárnar, enda átti
kirkjan ítök í laxveiðinni þar öld fram af öld.
Það saxast svo hægt og bítandi af landnámi Ingólfs
og á 13. öldinni eru fimm jarðir á Seltjarnarnesinu:
Nes, Vík, Laugarnes, Kleppur og Gufunes. Frægasti
ábúandi Laugarness var Hallgerður langbrók sem bjó
þar eftir víg Glúms, manns síns. Sagnir eru um að
hún hafi látist þar og sé grafin þar og sé leiði hennar
jafngrænt vetur sem sumar. Ekki fundust þó við eft-
irgrennslan nein merki Hallgerðar.
Kirkjan
Það er svo kirkjunni og kirkjuskjölunum að þakka
að við getum rakið sögu Laugarness allt til okkar
daga. Öldum saman var Laugarnes, ásamt Engey, í
eigu sömu ættarinnar, s.k. Möðruvallaættar. Það er