Morgunblaðið - 17.01.2019, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
SendinefndirBandaríkj-anna og
Rússlands hafa átt
í viðræðum í Genf
um framtíð INF-
kjarnorkusáttmál-
ans, sem bannar ríkjunum
tveimur að þróa meðaldrægar
eldflaugar sem borið geta
kjarnorkuvopn. Samkomulagið
var á sínum tíma lausn á lang-
varandi deilu milli Sovétríkj-
anna og Atlantshafsbandalags-
ins um slíkar eldflaugar, en þær
voru taldar sérstök ógn við ör-
yggi Evrópu. Þá þótti sam-
komulagið undirstrika hversu
mikil þíða var orðin í kalda
stríðinu í kjölfar leiðtogafunda
Reagans Bandaríkjaforseta og
Gorbatsjoffs, leiðtoga Sovét-
ríkjanna.
Síðan þá hefur mikið vatn
runnið til sjávar, og samskipti
Bandaríkjanna og Rússlands
kólnað hratt á síðustu árum.
Spennan sem nú ríkir á milli
þessara helstu kjarnorkuvelda
heims hefur meðal annars leitt
til þess að Rússar hafa farið að
þróa ný kjarnorkuvopn og nýj-
ar eldflaugar, og segja Vestur-
veldin að í það minnsta ein teg-
und þessara eldflauga brjóti
gegn ákvæðum INF-sam-
komulagsins.
Sú staða hefur raunar verið
uppi í nokkur ár, en það var
fyrst nú í október að Trump
Bandaríkjaforseti lýsti því yfir
að hann hygðist draga Banda-
ríkin út úr samkomulaginu,
nema Rússar færu aftur að
ákvæðum þess.
Pútín Rússlands-
forseti hótaði fyrir
sitt leyti á móti að
ef samkomulagið
félli úr gildi myndu
Rússar einfaldlega
þróa enn fleiri eldflaugar sem í
dag væru taldar brotlegar við
það.
Fregnir af fundahöldunum í
Genf vekja ekki bjartsýni um að
það takist að varðveita INF-
samkomulagið. Og víst er að
bæði Bandaríkjamenn og Rúss-
ar hafa séð ýmsa agnúa á því á
síðustu árum. Snúast þær
kvartanir ekki síst um þá stað-
reynd, að Kínverjar standa ut-
an þess, en áætlað er að á bilinu
80-90% af kjarnorkuvígbúnaði
Kína byggist á meðaldrægum
eldflaugum.
Pútín lagði til seint á síðasta
ári að rætt yrði um mögu-
leikann á því að breyta sam-
komulaginu þannig að bæði
Bandaríkjamenn og Rússar
gætu sætt sig við það, og nefndi
hann meðal annars þann mögu-
leika að fleiri þjóðir kæmu að
borðinu. Þótti ljóst að Pútín
ætti þar einkum og sér í lagi við
Kínverja. Ólíklegt er hins vegar
að Kínverjar vilja binda hendur
sínar á þann hátt.
Það stefnir því flest í að
Bandaríkjamenn dragi sig út úr
INF-samkomulaginu 2. febrúar
næstkomandi. Slík niðurstaða
er ekki sú æskilegasta, en á
móti er ljóst samkomulagið er
einskis virði ef aðeins annar að-
ili þess vill framfylgja því.
Samkomulag um
meðaldrægar kjarn-
orkuflaugar hangir
á bláþræði}
Nýtt kapphlaup?
Mælt hefur ver-ið með því að
klukkunni okkar
verði seinkað um
eina stund.
Víða er hringlað
með klukkuna eftir
því hvort vetrar- eða sumartíð
fer í hönd. Það er hálfgert ólán
því svefnvenjur fólks ruglast
og töluverður kostnaður fylgir
hringlinu.
Fyrir um hálfri öld hurfu Ís-
lendingar frá þessu hringli
með lagasetningu. En nú þykir
flestum nokkuð ljóst að þótt
bót hafi verið að því að festa
klukkuna þá hafi þingmenn
ekki hitt á réttan tíma með
ákvörðun sinni.
Nú er hugmyndin að bæta úr
því. Með því er ekki lagt til að
hringlið verði tekið upp á ný.
Hið hálfrar aldar bann við því
mun standa áfram eftir að
klukkunni hefur verið seinkað.
Í greinargerð forsætisráðu-
neytisins kemur fram að rann-
sóknir sýni að nætursvefn Ís-
lendinga sé almennt of stuttur.
Slíkt geti verið
heilsuspillandi og
haft áhrif á náms-
árangur og fram-
leiðni í atvinnulíf-
inu.
Þar segir einnig:
„Sérstaklega er það áhyggju-
efni vegna barna og ung-
menna. Ein líkleg skýring er
að klukkan sé ekki í samræmi
við hnattræna legu landsins.“
Í þessu sambandi hefur ver-
ið bent á að lausn gæti falist í
því að skólar og fyrirtæki lagi
sitt starf að þessum veruleika
án þess að klukkunni sé seink-
að.
Ekki virðist það fýsilegur
kostur og myndi rugla þennan
hluta tilverunnar fremur en
hitt.
Enda er að auki ekki æski-
legt að hluti fjölskyldu t.d. búi
í raun við aðra tímasetningu en
aðrir meðlimir hennar.
Morgunblaðið hefur áður
fjallað um þetta mál í ritstjórn-
argreinum sínum og ítrekar
stuðning sinn við breytinguna.
Það virðist komin
bærileg sátt um að
seinka klukkunni og
er það fagnaðarefni}
Eðlileg breyting
R
íkisstjórn sú sem nú situr að völd-
um var ekki sett á fót á grundvelli
málefna heldur til að tryggja
flokkum sem að henni standa völd
og áhrif. Þessi staðreynd hefur
verið ljós frá fyrstu dögum hennar. Ráðaleysi
ríkisstjórnarinnar birtist með ýmsum hætti.
Þannig eru hvor tveggja fjárlög hennar „emb-
ættismannafjárlög“. Þau fyrri að sögn vegna
tímaskorts en þau seinni vegna skorts á dug.
Embættismenn fjármálaráðuneytis tóku nýsam-
þykkt frumvarp af Alþingi og gerðu á því veiga-
miklar breytingar sem m.a. fólust í að svíkja ör-
yrkja um greiðslur að upphæð 1.100 milljónir.
Fátækasta fólk á Íslandi þarf þannig að bíða
réttlætis um nokkra hríð í boði ríkisstjórnar
Katrínar Jakobsdóttur. Það kann að vera að
ríkisstjórnarflokkarnir hafi ekki treyst sér til að samþykkja
fullfjármagnaðar tillögur Miðflokksins við 2. umræðu fjár-
laga sem lutu að því að bæta kjör þeirra sem bágast standa,
bæta heilbrigðiskerfið og bæta starfsskilyrði lítilla og með-
alstórra fyrirtækja vegna ótta við embættismannakerfið.
Ríkisstjórnin vildi frekar lækka bankaskatt og auka þar
með líkur á að hægt verði að selja bankana í hendur ein-
hverra vildarvina fyrir spottprís eins og núverandi stjórnar-
flokkar hafa tíðkað áður með slæmum afleiðingum fyrir al-
menning. Það sem er þó kannski merkilegast við fjárlaga-
afgreiðslu ríkisstjórnarinnar er að ráðstafanir sem stjórnin
treysti sér ekki til að standa að við afgreiðslu fjárlaga vegna
þess að þær komu fram af hálfu stjórnarandstöðunnar
dúkkuðu síðan upp lítt breyttar en nokkru
þynnri í jólamánuðinum þegar ráðherrar fóru
um eins og jólasveinar og útbýttu peningum í
mjög góð verkefni sem þeir ekki höfðu treyst
sér til að standa með örfáum dögum áður. Þann-
ig lét heilbrigðisráðherra nokkurt fé af hendi
rakna til aukinnar heimaþjónustu,sem er gott,
en fáum dögum fyrr felldi hún nokkru drýgri til-
lögu Miðflokksins sama efnis. Heilbrigðis-
ráðherra veitti einnig „aukafjárveitingu“ að
upphæð 560 milljónir króna til heilbrigðisstofn-
ana á landsbyggðinni þann 27. desember s.l. til „
að bæta rekstrarstöðu og greiða upp halla“.
Aðspurð sagði ráðherrann með alkunnum
þótta að fjármunir þessir hefðu verið til á fjár-
lögum 2018. Þá verður manni á að spyrja hvort
fjárþörf þessara stofnana hafi fyrst legið fyrir á
síðustu dögum ársins. Hvers vegna fengu stofnanirnar ekki
féð í hendur fyrr á árinu ef búið var að gera ráð fyrir þeim á
fjárlögum ársins? Félagsmálaráðherra lét ekki sitt eftir
liggja og hysjaði upp um heilbrigðisráðherra í málefnum
Hugarafls sem var komið langleiðina í rúst. Það er þakkar-
vert en hvers vegna var beðið fram í desember til að rétta
þessari mikilvægu starfsemi hjálparhönd? Ráðaleysið blasir
við á fleiri sviðum og er efni í aðra grein. Það er engin eftir-
sjá að því að ráðalausa ríkisstjórnin skreyti sig með láns-
fjöðrum Miðflokksins en heiðarlegra hefði verið að standa
með breytingartillögum hans í fjárlagaafgreiðslunni.
Þorsteinn
Sæmundsson
Pistill
Ráðalaus ríkisstjórn
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Sveiflur hafa lengi einkennttekjur Verkefnasjóðssjávarútvegsins og gera enn.Hafrannsóknastofnun hefur
fengið stærstan hluta styrkja úr
sjóðnum og við samdrátt í tekjum
bitnar það á rekstri stofnunarinnar. Á
síðustu fjórum árum hefur
Hafrannsóknastofnun fengið um 1450
milljónir úr sjóðnum.
Reyndar hafa framlög til verk-
efna Hafró verið talsvert umfram
tekjur sjóðsins síðustu ár og hefur
verið gengið á eigið fé hans. Vinna er
enn í gangi innan
sjávarútvegsráðuneytisins í sam-
vinnu við fjármálaráðuneytið við að
finna lausnir til frambúðar á fram-
lögum ríkissjóðs til Hafrannsókna-
stofnunar.
Tekjur sjóðsins byggjast á svo-
kölluðum VS-afla sem er sá hluti afla
sem skipstjóra er heimilt að halda til
hliðar og reiknast ekki til aflamarks.
Hann má nema allt að 5% af lönd-
uðum afla í botnfisktegundum innan
þriggja mánaða tímabils og 0,5% í
uppsjávartegundum. Tilgangurinn er
að koma í veg fyrir brottkast og að
hvetja til þess að með allan afla sé
komið að landi, hvort sem um er að
ræða afla umfram aflamarksstöðu,
undirmálsfisk eða skemmdan fisk.
20% af andvirði aflans fara til útgerð-
ar skipsins til að greiða áhöfn laun en
80% í VS-sjóðinn.
VS-afli hefur dregist saman og
samkvæmt upplýsingum úr sjávar-
útvegsráðuneytinu voru tekjurnar
2017 tæplega 245 milljónir og rúm-
lega 261 milljón í fyrra. Árið á undan
voru þær verulega meiri eins og sést
á meðfylgjandi töflu. Fyrir árin 2015
og 2016 fékk Hafrannsóknastofnun
390 milljónir úr sjóðnum hvort ár, 420
milljónir fyrir árið 2017, en framlag til
stofnunarinnar dróst verulega saman
fyrir árið 2018 og var 250 milljónir.
Ekki fastar fjárveitingar
Í fjárlögum ársins 2019 voru
framlög ríkissjóðs til Hafrannsókna-
stofnunar hækkuð um 250 milljónir
þar sem gert er ráð fyrir að tekjur
Verkefnasjóðs renni í ríkissjóð en í
staðinn eru Hafrannsóknastofnun
tryggðar fyrrgreindar 250 milljónir.
Vandinn sem blasti við
Hafrannsóknastofnun var því mis-
munurinn á 390 m.kr og 250 m.kr, eða
140 m.kr, auk þeirrar hagræðingar-
kröfu sem gerð er til Hafró og ann-
arra undirstofnana ráðuneytisins,
samkvæmt upplýsingum frá Guðrúnu
Gísladóttur formanni sjóðsins.
Hún segir að í upphafi hafi
styrkir úr Verkefnasjóðnum verið
hugsaðir sem styrkir til eins árs í
senn, en ekki fastar fjárveitingar, og
hafi Hafrannsóknastofnun getað sótt
um styrki til ákveðinna verkefna.
Forsvarsmenn Hafrannsókna-
stofnunar hafa lengi kvartað yfir því
að rekstur stofnunarinnar sé að hluta
byggður á svo óvissum tekjustofni. Í
ársskýrslu Hafró fyrir árið 2014 skrif-
ar Jóhann Sigurjónsson, þáverandi
forstjóri, meðal annars: „Á síðustu ár-
um hefur Hafrannsóknastofnun bent
á hve óheppilegt það er að vöktunar-
starf og rannsóknir séu svo mjög háð-
ar sértekjum úr Verkefnasjóði
sjávarútvegsins, sem sveiflast geta
verulega milli ára. Hafrannsókna-
stofnun hefur þess vegna lagt til að
tekjur úr Verkefnasjóði sjávarútvegs-
ins renni í ríkissjóð og Hafrannsókna-
stofnun fái þess í stað fast framlag á
fjárlögum.“
Í síðustu viku var útlit fyrir að
gripið yrði til uppsagna á Hafrann-
sóknastofnun og öðru rannsókna-
skipinu yrði lagt. Lausn fannst og í
fréttum hafa þeir Kristján Þór Júlíus-
son, sjávarútvegsráðherra, og Sig-
urður Guðjónsson, forstjóri Hafrann-
sóknastofnunar, tekið undir
sjónarmið Jóhanns.
Fast framlag í stað
óvissra sértekna
Guðrún Gísladóttir skrifstofustjóri í sjávarútvegsráðuneyti er formaður
almennrar deildar Verkefnasjóðsins. Spurð um minnkandi tekjur segir
hún að búast megi við nokkrum sveiflum í VS-afla einstakra fisktegunda.
„Þetta á einkum við um VS-afla nytjastofna sem hafa sveiflukennda og
óreglulega nýliðun svo sem ýsu. Þá má búast við að ráðgjöf um heildar-
afla frá Hafrannsóknastofnun sé nokkurn tíma að fylgja eftir uppsveifl-
um þegar þær koma í stofnstærð. Veiðist slíkir stofnar í blönduðum veið-
um líkt og ýsan í botnfiskveiðum má búast við tímabundinni aukningu á
þeirri tegund í VS-afla þegar svo háttar til. Þegar slíkir stofnar eru í jafn-
vægi eða á niðurleið ætti afli þeirra að minnka að nýju. Að jafnaði væri
æskilegt frá fiskveiðistjórnunarsjónarmiði að VS-afli sé sem lægstur,
enda þá líklegt að ráðgjöf og veiðar séu í jafnvægi.
Til að magna frekar upp sveiflur í upphæðum sem renna til sjóðsins
vegna VS-afla er fiskverð einnig háð sveiflum á markaði, en einkum tengt
þróun á gengi íslensku krónunnar. Þegar síðan fara saman lækkun í VS-
afla og styrking krónunnar með lækkandi fiskverði má búast við tölu-
verðum samdrætti milli ára, eins og hefur verið raunin árin 2017/2018,
þegar ýsuafli minnkaði umtalsvert og fiskverð lækkaði,“ segir Guðrún.
Verð og gengi magna sveiflur
NOKKRIR ÞÆTTIR HAFA ÁHRIF Á TEKJUR VS-SJÓÐSINS
Tekjur Verkefnasjóðs sjávarútvegsins
2007-2019
700
600
500
400
300
200
100
0
milljónir kr.
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Heimild:
sjávarúrtvegs-
ráðuneytið
214
464
562
800
516
427 453
511
469
400
244 262 260
Áætlun
fyrir
2019