Morgunblaðið - 14.02.2019, Síða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 2019
Blaðamaður á fullum launum
Seinna sumarið mitt í bókhaldinu
var mér kippt inn á ritstjórn nær
fyrirvaralaust til sumarafleysinga
og starfaði ég þar síðan sem blaða-
maður á fullum launum til 1955. Það
voru spennandi tímar fyrir mig þeg-
ar ég settist við skrifborð í sama
herbergi og Þorsteinn Jósefsson
blaðamaður og rithöfundur. Mér lík-
aði strax vel við
hann enda var
hann glaðlegur
en hlédrægur og
vann sín störf vel
og hljóðlátlega.
Hann varð lands-
kunnur fyrir bók
sína, Landið þitt,
og hafði safnað
efni í hana á
ferðalögum sínum um landið og ljós-
myndir hans og Páls Jónssonar
prýddu fyrstu útgáfuna. Þeir áttu
því margt sameiginlegt, ferðuðust
saman um landið á sumrin, tóku ljós-
myndir og söfnuðu bókum. Einnig
safnaði Þorsteinn bókum sem skrif-
aðar voru af erlendum ferðamönnum
og útgefnar erlendis, sumar þýddar
á íslensku. Mörg erlend dagatöl voru
prýdd með myndum eftir Þorstein.
Þá vildi hann fá mig sem fyrirsætu á
dagatöl en mér leist ekkert á að fara
að standa hríðskjálfandi við ein-
hvern fossinn eða við sjóinn í Skerja-
firðinum og auk þess hafði ég ekki
aðgang að íslenska þjóðbúningnum
svo ég færðist hlæjandi undan enda
hafði ég enga hugmynd um það þá
að störf ljósmyndafyrirsætu gætu
verið eftirsóknarverð. Einnig bauð
Þorsteinn mér að sækja um ókeypis
skólavist í þekktum kvennaskóla í
Sviss sem veita átti íslenskri stúlku
vegna menningartengsla sem verið
var að koma á milli landanna. Ég
varð að hafna því góða tilboði því að
til að geta stundað þar nám hefði
þurft talsvert meira fé en ég átti til.
Þannig hagaði til að næsta skrifstofa
við okkur Þorstein var stór og með
glugga sem vísaði niður að Banka-
stræti og undir þeim glugga voru
þrjú skrifborð sem blaðamennirnir
Thorolf Smith, Axel Thorsteinson og
Karl Ísfeld sátu við, hver á móti öðr-
um. Yfir skrifborðum þeirra var allt-
af reykjarský því þeir voru allir
miklir reykingamenn. Karl Ísfeld
var stöðugt með logandi sígarettu í
stórum öskubakka, oftast brann hún
upp á meðan hann hamraði ritvélina
sína af miklu öryggi og sagðist hann
reykja þrjá pakka yfir sólarhring-
inn. Karl var laglegur maður með
snöggar hreyfingar þó hann væri
kominn með stóra ístru svo að hon-
um gekk illa að reima skóna sína.
Þegar hann kom til vinnu sinnar á
morgnana bauð hann öllum glaðlega
góðan dag með hásri röddu, smeygði
sér úr hvíta, hálfsíða frakkanum sín-
um og hengdi upp svartan hattinn
með slútandi börðum, gekk beint að
kaffiborðinu og fékk sér nýlagað
kaffið sem ég hafði oftast lagað. Þá
staðnæmdist hann á miðju gólfi með
kaffibollann í hendinni og fór með
vísur eða kvæði sem hann hafði ort
eða þýtt um nóttina. Ekki stóð á við-
brögðum frá Thorolfi Smith, sem
var stór og myndarlegur maður með
djúpa rödd, sem kom þá strax með
snarpar og gamansamar athuga-
semdir enda maðurinn einstaklega
orðheppinn. Axel Thorsteinson not-
aði eldgamla ritvél með háu lykla-
borði með afmáðum stöfum og
hamraði á hana, einbeittur með píp-
una sína milli tannanna svo það
hvein í ritvélinni eins og í hríðskota-
byssu. Hann var líka fréttaritari
Ríkisútvarpsins. Hlustaði hann á
fréttaútsendingar frá BBC klukkan
sex og sjö á morgnana og las þær
síðan í morgunfréttum ríkisútvarps-
ins klukkan átta á hverjum morgni.
Þessir blaðamenn voru allir miklir
andans menn í mínum augum og rit-
færir mjög.
Þarna vann skemmtilegur hópur
blaðamanna sem stríddu mér tals-
vert en þeir voru mér líka hjálplegir
og umhyggjusamir eins og við vær-
um ein stór fjölskylda. Umhyggja
Axels var einstök. Eitt sumarið, þeg-
ar ég greindist með sára verki í
maganum, bauð hann mér að koma
heim til sín í hádegismat til sinnar
elskulegu eiginkonu og keyrðum við
heim til hennar á gömlum gulum
landbúnaðarjeppa. Hann sat tein-
réttur við stýrið með svartan lítinn
hatt yfir silfurgráu hárinu og með
pípuna á milli tannanna og keyrði
jeppann eins og traktor svo það
ískraði og hvein í kúplingunni. Sig-
ríður kona hans var einstaklega lag-
leg og elskuleg kona sem beið alltaf
með heitan hádegisverðinn handa
okkur og sonum þeirra tveim sem
voru þá ungir að árum. Fyrir ein-
stakt atlæti þeirra hjóna batnaði
mér um sumarið og er ég þeim
ævarandi þakklát fyrir elskulegheit-
in.
Hersteinn Pálsson ritstjóri var
með skrifstofu sína næst inngang-
inum. Hann ritstýrði blaðinu af mik-
illi röggsemi og byrjaði alltaf á því á
morgnana að skipta með okkur
verkum þó að flestir hefðu sitt
ákveðna verksvið. Stundum vorum
við kölluð inn til hans en annars
gekk hann frjálslega á milli borð-
anna og talaði við okkur um verkefni
dagsins. Oft var gestkvæmt hjá Her-
steini á skrifstofu hans en þó féll
honum aldrei verk úr hendi. Í há-
deginu, þegar blaðið var komið í
prentun, fórum við út í mat en hann
sat eftir við ritvélina sína og þýddi
skáldsögur og drakk á meðan mikið
af Coca Cola. En þegar við komum
úr mat lagði hann skáldsöguna frá
sér og tók við að skrifa leiðara fyrir
næsta blað eða líta yfir greinar sem
biðu birtingar.
Langur vinnudagur
Á morgnana þurftum við að hafa
hraðar hendur til að ná nýjustu
fréttum og koma þeim út í prent-
smiðju fyrir klukkan ellefu og síðan
var lesið yfir og prófarkir leiðréttar
áður en prentvélarnar fóru í gang
með miklum hávaða. Verkefni mín
fyrir hádegið voru yfirleitt að
hringja eftir fréttum frá lögreglu og
slökkviliði og fá veður- og skipafrétt-
ir eða taka við tilkynningum. Einnig
hljóp ég oft út í prentmyndagerð eft-
ir myndamótum af myndum sem
birta átti í blaðinu. Eftir hádegið
tóku við þýðingar hjá mér á léttu
efni, annaðhvort gamanmálum eða
fréttum af fræga fólkinu og kvik-
myndastjörnum, en sjaldan var mér
trúað fyrir þýðingum á myndasög-
unum um Tarsan og vinsælu fram-
haldssögunum með ákveðna les-
endahópa því þar mátti ekkert
bregða út af með klaufalegu orðfæri.
Eftir því sem ég vandist starfinu var
mér trúað fyrir viðtölum og jafnvel
leikhús- eða kvikmyndagagnrýni í
forföllum. Gat þá vinnutíminn dreg-
ist á langinn fram á kvöld eins og
gerist hjá fjölmiðlum. Næstum dag-
lega voru blaðaviðtöl hjá fyrir-
tækjum, ný umboð, ný skip eða flug-
vélar komu til landsins, brýr
byggðar eða flugvellir opnaðir og
ekki síst var sagt frá þegar frægt
fólk kom til landsins. Við slík tæki-
færi var oftast boðið upp á áfenga
sterka drykki sem margur blaða-
maðurinn var veikur fyrir og fór
flatt á. Það gat því komið fyrir að
þeir skiluðu sér ekki með efnið upp á
ritstjórn eftir slík viðtöl. Einnig voru
blaðamannafundir haldnir utan höf-
uðborgarsvæðis og fóru þá blaða-
menn frá fjölmiðlunum saman í rútu
og oftar en ekki voru vínveitingar í
boði svo Hersteinn sendi okkur sem
ekki drukkum áfengi á þá staði.
Stundum var ég eina blaðakonan í
hópnum og því frekar óörugg með
mig og var þá betra að hafa Magða-
lenu Thoroddsen frá Morgunblaðinu
með í hópnum eða bekkjarbróður
minn, Gunnar G. Schram. Hann
vann þá í afleysingum á Morgun-
blaðinu meðfram lögfræðinámi sínu
og sat oft við hlið mér þegar líða tók
á ferðina og teygði sína löngu fætur
fram fyrir mig og varnaði hálf-
drukknum og kvensömum karl-
mönnum að gerast ágengir við mig.
Þannig gætti hann sinnar gömlu
bekkjarsystur. Oft dáðist ég að því
hve snjall blaðamaður Gunnar var
og hvað hann náði góðum viðtölum
miðað við mig enda var ég þá oft hlé-
dræg þegar margir voru um frétt-
irnar. Blaðamenn frá morgunblöð-
unum höfðu líka þann forgang að
þeirra viðtöl birtust strax morgun-
inn eftir þar sem mín viðtöl voru oft
mikið stytt þegar þau birtust í mínu
síðdegisblaði. Sem dæmi má nefna
viðtal við Jón Helgason, prófessor
frá Kaupmannahöfn, vegna útgáfu á
ljóðabók hans. Hann virtist hafa allt
á hornum sér og sneri út úr því sem
ég spurði um svo að mér féllust gjör-
samlega hendur en síðar birti Gunn-
ar flott viðtal við hann í sunnudags-
blaði Morgunblaðsins. Sömu sögu er
að segja af viðtali við málarann Jó-
hannes Kjarval í sambandi við mál-
verkasýningu hans því þegar ég
hafði lesið minnispunkta mína eftir
viðtalið fann ég ekki orð af viti eða
samhengi í neinu af því sem ég hafði
skrifað en Gunnar birti seinna
myndskreytta grein með fínum
texta. Mér lærðist smám saman að
nota lengri tíma til að skrifa og vinna
betur heimildavinnuna fyrir grein-
arnar mínar eða fá einkaviðtöl.
Steinkista Páls biskups
og fleira minnisvert
Margt merkilegt upplifði ég á
þessum árum eins og för mína í
Skálholt í ágúst 1954 þegar stein-
kista Páls biskups Jónssonar fannst
við rannsóknir á gamla kirkjugarð-
inum. Við opnun hennar blöstu við
okkur jarðneskar leifar hans, senni-
lega frá árinu 1211, ásamt krók af
biskupsstaf og fannst mér það frem-
ur hrollvekjandi. Eftirminnileg er
heimsókn hinnar heimsfrægu,
frönsku söng- og nektardansmeyjar,
Josephine Baker, og gaman var að
fylgja henni um bæinn eftir viðtalið
við hana á Hótel Borg þegar við
gengum saman upp Bankastræti og
Laugaveg og sleiktum rjómaís með
góðri lyst á leið okkar í leit að snyrti-
stofu fyrir hana. Erindi hennar hing-
að til landsins var að falast eftir ís-
lensku barni til ættleiðingar en því
höfnuðu íslensk stjórnvöld.
Launalaust leyfi
Þegar við Guðmundur áttum von
á okkar fyrsta barni fékk ég launa-
laust leyfi frá áramótum og fram í
júní 1955 en eftir að sonurinn fædd-
ist þurfti ég að hætta að vinna á
Dagblaðinu Vísi, eftir rúmlega fjög-
ur skemmtileg ár, því ég gat hvergi
fengið pössun fyrir hann. Ekkert
pláss fékkst fyrir hann á dagheimili
þar sem ég var gift kona þrátt fyrir
að ég ætti eiginmann í námi. Þá
kvaddi ég vini mína og starfið á Dag-
blaðinu Vísi með miklum söknuði.
Seinna bauðst mér starf á Vikunni
en hafnaði því þar sem ég var á leið
til Svíþjóðar. Þannig lauk blaða-
mennskuferli mínum.
Margbrotið
lífshlaup
Lífssporin mín, heitir sjálfsævisaga Erlu Jóns-
dóttur sem kom nýverið út. Í bókinni segir Erla
frá æviferli sínum, uppvextinum á Akureyri,
blaðamennsku, heimilishaldi og skilnaði eftir 29
ára hjónaband. Einnig segir hún frá starfi sínu
sem forstöðumaður bókasafns Garðabæjar og
hvernig hún byggði líf sitt upp á ný.
Ævisaga Erla Jónsdóttir, fyrrverandi forstöðumaður bókasafns Garða-
bæjar. Hér birtist hluti kafla þar sem segir frá vinnu á Dagblaðinu Vísi.
LAUGAVEGI 24 - REYKJAVÍK - S. 552 0800
SKIPAGÖTU 7 - AKUREYRI - S. 462 4646
Dönsk hönnun