Morgunblaðið - 07.03.2019, Síða 34

34 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. MARS 2019
Dönsk hönnun
LAUGAVEGI 24 - REYKJAVÍK - S. 552 0800
SKIPAGÖTU 7 - AKUREYRI - S. 462 4646
Dalvegi 10-14, 201 Kópavogi - Sími: 555-1212 - handverkshusid.is
Opið frá kl. 8 - 18 virka daga og 12 - 16 laugardaga
GÆÐA TRÉLÍM
Á FRÁBÆRU VERÐI
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Hálf öld var liðin síðastliðinn laugar-
dag frá fyrsta flugi hljóðfráu fransk-
bresku farþegaþotunnar Concorde.
Þegar morgunmistrið lét undan
heiðbláum himni yfir suðurhluta
Frakklands upp úr hádegi sunnu-
daginn 2. mars 1969 var grænt ljós
gefið á fyrsta flugtakið, sem beðið
hafði verið með mikilli eftirvænt-
ingu.
Tignarleg og með miklum hávaða
hóf Concorde-þotan sig til flugs frá
flugvellinum í Toulouse. Fjölmiðlum
var gert viðvart tveimur dögum fyrr
að fyrsta reynsluflug þotunnar væri
yfirvofandi. Hálft annað ár var þá
frá því að þotan með þríhyrnings-
laga vængi og oddmjóa trjónu var
kynnt til sögunnar.
Nokkur hundruð blaðamanna og
annarra áhorfenda stóðu í hnapp
skammt frá flugbrautinni í Tou-
louse, en þar var frumgerð Con-
corde smíðuð, raðnúmer 001. Við-
burðurinn var sendur út beint í
sjónvarpi.
„Hún flýgur“
Við stjórnvöl hennar sat franski
tilraunaflugmaðurinn Andre Turcat.
Strax og hann gaf hreyflunum afl
rann þotan af stað. Jókst hraði henn-
ar hratt og ákveðið og þegar ferðin
var næg lyfti Turcat þotunni renni-
legu af brautinni og beindi trjónunni
til himna rétt upp úr klukkan 15.30
að staðartíma.
„Hún flýgur, Concorde tekur loks-
ins flugið!“ hrópaði þulur BBC-
sjónvarpsins, Raymond Baxter, í út-
sendingu frá Toulouse. Og AFP-
fréttastofan sendi í snatri út snögg-
soðna ábendingu til fjölmiðla:
„Concorde hefur tekið flugið.“
Concord eða Concorde?
Stolt var mikið beggja vegna
Ermarsundsins á þessari stundu.
Bretar og Frakkar sameinuðu
krafta sína árið 1962 í þeim tilgangi
að smíða hljóðfráa farþegaþotu sem,
ef álitlegt þætti, flogið gæti hraðar
en hljóð bærist.
Raunin varð sú að hámarkshraði
Concorde var rúmlega tvöfaldur
hljóðhraði.
Samstarfshópur tveggja rík-
isstjórna og tveggja flugvélasmiða –
British Aircraft Corporation (núna
BAE Systems) og Sud-Aviation, for-
veri Airbus – þurfti að yfirstíga
margar hindranir og jafna ýmsan
ágreining.
Jafnvel nafn þotunnar varð að
þrætuepli. Þótt það þýði „sáttmáli“
bæði á tungu Frakka og Breta var
um það þráttað lengi vel. En á hvorn
mátann skyldi það ritað, „Concord“
upp á ensku eða „Concorde“ upp á
frönsku? Ráðherra tæknimála í
bresku stjórninni, Tony Benn, hjó á
hnútinn 1967 og valdi franska rit-
háttinn; sagði að e-ið umdeilda
skyldi standa fyrir „excellence, Eng-
land, Europe og Entente cordiale“
eða „afburðagæði, England, Evrópu
og vinsamlegt samkomulag“.
Sanna fluggetuna
Í frumfluginu flaug Turcat ein-
faldan hring yfir Garonne-ánni á
hægri ferð og án þess að draga upp
hjólin. Tilgangurinn var ekki að
rjúfa hljóðmúrinn strax, heldur að
„sýna að flugvélin gæti flogið“ og
„snúið aftur til jarðar og lent,“ sagði
hann.
Við hvínandi hávaða frá hreyfl-
unum fjórum og skuggamynd þot-
unnar á lofti, sem var eins og ránfugl
í veiðihug, stoppuðu vegfarendur
bíla sína á hraðbrautum í suðurhluta
Frakklands til að fylgjast með tíma-
mótafluginu, sagði AFP-frétta-
stofan.
Í svitabaði undir stýri
Loft var þrungið í stjórnklefanum.
Þrjú loftræstikerfi af fjórum og því
hitnaði þar hratt. „Svitinn bogaði af
okkur og streymdi ákaflega strítt
undan hjálminum,“ skrifaði Turcat í
bók sinni, Concorde, sem út kom
1977.
Þykkur reykjarmökkur stóð upp
undan þotunni er hún lenti aftur á
flugbrautinni í Toulouse. Öryggis-
fallhlíf skaust aftur úr flugvélinni til
að hægja á ferð hins 112 tonna flyg-
ildis. Áhorfendur meðfram flug-
brautinni klöppuðu og hrópuðu af
ánægju er hjólin námu við malbikið.
Flugið hafði staðið í 27 mínútur.
Tilraunaflug á flugvél með rað-
númerið 002 átti sér stað fimm vik-
um síðar, 9. apríl, í Bretlandi. Til-
raunaflugstjóri var Brian Trubshaw.
Hinn 1. október þetta ár rauf Con-
corde svo hljóðmúrinn fyrsta sinni.
Þar var Turcat að verki undir stýri
frönsku þotunnar í því flugi.
Aðeins 14 þotur
Tvennt átti eftir að vinna gegn
þotunni; hávaðinn og hversu hratt
fjórir Rolls-Royce/Snecma Olympus
593 hreyflar hennar gleyptu elds-
neyti. Í farflugi þurftu þeir 20 tonn
af steinolíu á klukkustund og 450
lítra á mínútu í flugtakinu. Var notk-
unin 14-17 lítrar á farþega á hverja
100 km flugs, sem er fjórum sinnum
meiri eldsneytisnotkun en hjá far-
þegaþotum nú til dags. Kom þetta
illa heim og saman við vaxandi kröf-
ur um ódýrara og vistvænna far-
þegaflug.
Aðstandendur Concorde gerðu
sér í upphafi vonir um að selja á ann-
að hundrað eintök af flugvélinni. Á
endanum voru aðeins 14 brúkaðar til
faraþegaflugs á árunum 1976 til
2003, sjö af hálfu hvors félags, Air
France og British Airways. Ekkert
annað félag keypti Concorde, sem
flutt gat milli 100 og 144 farþega.
Þotan flaug jafnan á 2.200 km/
klst. hraða í farflugi en til sam-
anburðar berst hljóð með 1.225 km
hraða. Á þessari ferð voru þoturnar
3.30 stundir milli New York og Par-
ísar, eða helmingi fljótar en í al-
mennu farþegaflugi og tíu sinnum
hraðar en Charles Lindbergh sem
árið 1927 flaug fyrstur yfir Atlants-
haf án viðkomu á leiðinni. Styttri
ferðatími kostaði sitt, eða um 12.000
dollara fram og til baka milli London
og New York.
Bara byrjunin
„Þetta fyrsta flug felur ekki í sér
niðurstöðu,“ sagði Turcat hundrað
blaðamönnum sem fylgdust með
fyrsta fluginu. „Þetta er bara byrj-
unin á vinnu sem bíður okkar.“
Það tók sjö ár og 5.500 stunda til-
raunaflug til viðbótar áður en Con-
corde-þotan hlaut flugleyfi til far-
þegaflugs. Hófst það í ársbyrjun
1976 af hálfu flugfélaganna Air
France og British Airways. Stóð það
yfir í aðeins 27 ár. „Stóra hvíta fugl-
inum“, sem var óhemju frekur á
eldsneyti, var lagt beggja vegna
Ermarsundsins árið 2003. Rándýr
rekstur og dvínandi eftirspurn eftir
flugi með Concorde – ásamt mann-
skæðri brotlendingu í flugtaki norð-
ur af París í júlí árið 2000 – réðu svo
endanlega örlögum hennar. Síðasta
farþegaflug Air France átti sér stað
í maí 2003 og British Airways lagði
sínum þotum í október á því ári.
„Concorde hefur tekið flugið“
 Concorde-þotan fór í loftið í fyrsta sinn fyrir hálfri öld og þótti lofa byltingu í farþegaflugi vegna
tæknilegrar fullkomnunar  Aðeins 14 þotur voru smíðaðar en síðustu vélunum var lagt árið 2003
AFP
Hljóðfrá Concorde 001 lendir á flugvellinum í Toulouse í Frakklandi 1.
október 1969 eftir að vélinni var flogið yfir í fyrsta skipti hraðar en hljóðið.
Heimild: BEA
Höggið veldur
því að eldsneytis-
geymir n°5 rifnar
Lendingar-
búnaður
Séð úr lofti
A1
A10
4 Járnbraut
D90
2
D3
17
Gonesse
Charles de Gaulle
flugvöllur
í París
Flugbraut
Bútur af
títaníum úr
DC 10 flugvél Continental Airlines
skemmir hjólbarða
Hjólbarðinn springur
Concorde brotlendir nálægt París 25. júlí árið 2000
25. júlí 2000,
kl. 16:42
Flug AF 4590 leggur af stað
Áfangastaður: NewYork
Eldsneyti lekur út
og eldur kviknar
Concorde lendir á
hóteli klukkan
16:44
113 láta lífið
109 í vélinni og
4 í hótelinu
1 km
Terminal 2Terminal 1