Morgunblaðið - 07.03.2019, Blaðsíða 40

Mannsævin
er harmræn
Mannsævin er
harmræn í eðli sínu.
Við vitum ekki hvað-
an við komum, hvert
við förum.
Allt lífið erum við að
leita að okkur sjálfum.
Freista þess að skil-
greina ást, tryggð,
meðvitund.
Mannsævin er
harmræn í eðli sínu.
Þess vegna er gleðin
okkar náðargjöf.
Gleðin.
Þegar um var að ræða kirkjugarð
sem ég heyrði dularfullar sögusagn-
ir af fyrir mörgum árum síðar og
smám saman kom í ljós þessi kirkja
vakti það forvitni mína, ímyndunar-
afl og samúð, já kirkjan, rétt eins og
sveitakirkja uppi í sveit, smám sam-
Eftir Elísabetu
Jökulsdóttur »Einu sinni
var stelpa
sem lærði að
lesa af leg-
steinum. Og
hvað stend-
ur?Allt sem
minnir okkur á
harmrænt eðli
lífsins.Elísabet Jökulsdóttir
40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. MARS 2019
Askalind 3 • 201 Kópavogur • Sími: 562 1500 • friform.is
Nettoline fær 5 stjörnur frá
dönskum gagnrýnendum
styrkur - ending - gæði
Eldhúsinnréttingar
hÁgÆÐa dansKar
OpiÐ:
Mán. - fim. kl. 09 til 18
Föstudaga kl. 09 til 17
Laugardagar kl. 11 til 15
úrVal innréttingaViÐ hönnum Og tEiKnum VönduÐ gÆÐaVaragOtt sKipulag
Veldu Panodil®
sem hentar þér!
Verkjastillandi og hitalækkandi
Panodil filmuhúðaðar töflur, Panodil Zapp filmuhúðaðar töflur, Panodil Junior mixtúra, dreifa, Panodil Hot mixtúruduft, lausn til inntöku, Panodil Brus freyðitöflur. Inniheldur paracetamól. Við vægum verkjum. Hitalækkandi.
Til inntöku. Lesið vandlega upplýsingar á umbúðum og fylgiseðli fyrir notkun lyfsins. Leitið til læknis eða lyfjafræðings sé þörf á frekari upplýsingum um áhættu og aukaverkanir. Sjá nánari upplýsingar um lyfið á www.serlyfjaskra.is.
Ungt norrænt fólk
hefur dregið að mun úr
neyslu áfengis. Ástæð-
ur þessa gætu verið
aukið eftirlit foreldra
með unglingunum sín-
um og meira aðhald
með drykkju bæði full-
orðinna og ungs fólks.
Ástæðan gæti einnig
verið sú að erfitt er að
ná í áfengi. Minnkandi áfengisneysla
dregur úr tjóni á mörgum sviðum,
sama hver ástæðan er.
Áfengisneysla norrænna ung-
menna hefur dregist saman á síðustu
tíu til fimmtán árum. Við verðum nú
vitni að jákvæðri tilhneigingu til
minni neyslu, öfugt við þróunina á
áttunda til tíunda áratug þegar
áfengisneysla ungs fólks jókst. Á
Norðurlöndum hækkar hlutfall
þeirra 15 ára unglinga sem aldrei
hafa smakkað áfengi. Þeir unglingar
sem drekka áfengi drekka minna en
áður, það er að þeir drekka sjaldnar
og áfengismagn er minna en áður
miðað við stöðuna fyrir 10-15 árum.
Ungmenni í dag eru einnig eldri en
fyrri kynslóðir voru, bæði þegar þau
smakka áfengi og verða drukkin í
fyrsta sinn.
Þessi tilhneiging og mögulegar
skýringar á þróuninni eru þema nýrr-
ar skýrslu Norrænu velferðar-
miðstöðvarinnar, What’s new about
adolescent drinking in the Nordic co-
untries?
Þótt áfengisneysla ungs fólks hafi
minnkað á Norðurlöndum er einnig
munur á milli landanna. Minnst
drekkur ungt fólk á Íslandi en mest
drekkur það í Danmörku. Tiltölulega
hefur dregið mest úr unglinga-
drykkju á Íslandi. Danmörk er hins
vegar eina norræna landið þar sem
áfengisneysla ungs fólks er enn yfir
evrópska meðaltalinu.
Í evrópskri skólakönnun um áfengi
og önnur vímuefni (ESPAD) frá 2015
kom fram að níu prósent íslenskra
ungmenna höfðu drukkið áfengi í
næsta mánuði á undan. Í Danmörku
er samsvarandi tala um 70 prósent og
þar er einnig drykkja með það fyrir
augum að verða drukkinn enn al-
mennur þáttur í menningu ungmenna.
Fræðimönnum hefur ekki tekist að
finna skýr svör um hvers vegna ungt
fólk drekkur minna en áður. Það hafa
orðið miklar breytingar á lífi ungs
fólks á þessu tímabili sem drykkjan
hefur minnkað. Óljóst er hver þess-
ara breytinga hefur haft mest áhrif á
það að ungt fólk drekkur minna en
áður.
Skýrslan bendir á það sem mögu-
lega ástæðu að foreldrar viti meira
um það hvar börn þeirra verja frítíma
sínum og að þeir hafi betri stjórn á
börnum sínum og tíðari samskipti við
þau um farsíma. Foreldrar á Norð-
urlöndum virðast hafa beitt meira að-
haldi gagnvart áfengisneyslu ung-
menna en fyrri kynslóðir foreldra
gerðu. Rannsóknir sýna að samskipti
foreldra og barna eru mun nánari nú
en áður gerðist. Fræðimenn kalla það
Disappearing generation gap. Rann-
sóknir sýna einnig að unglingar eiga
erfiðara með að nálgast áfengi en áð-
ur. Bent er á strangara eftirlit með
aldri viðskiptavina í verslunum sem
mögulega ástæðu.
Sumir fræðimenn halda því fram
að unglingamenningin sé einfaldlega
neikvæðari gagnvart áfengi en áður.
En það virðist þó samt vera munur
þar á. Í Danmörku er enn litið á
drykkju áfengis sem jákvæðari og
sjálfsagðari þátt í menningu ung-
menna en í hinum ríkjum Norður-
landanna. En jafnvel í Danmörku eru
viðhorf að breytast.
Núverandi rannsóknir styðja ekki
þá skoðun að ungt fólk drekki minna
vegna þess að það verji meiri tíma við
tölvuna eða á félagsmiðlum. Kenn-
ingin um að kannabis hafi komið í
stað áfengis sem vímugjafi virðist
heldur ekki standast. Kannabis er
fremur viðbót við áfengi, meirihluti
þeirra sem nota kannabis nota einnig
áfengi.
Ungt fólk okkar daga er að mörgu
leyti íhugult og skynsamt. Það kann
til dæmis að meta skólagönguna og
drekkur og reykir minna en fyrri
kynslóðir gerðu. Á sama tíma upplifir
ungt fólk fleiri einkenni t.d. streitu,
kvíða og svefnleysis. Sums staðar á
Norðurlöndum verður vart við aukin
geðræn vandamál í hópi ungs fólks.
Það kemur fræðimönnum mjög á
óvart að þetta skuli gerast á sama
tíma og dregur úr drykkjunni.
Unglingar sem drekka mikið magn
áfengis á unglingsárum halda því ekki
endilega áfram á fullorðinsárum og
fullorðnir sem drekka of mikið hafa
ekki endilega drukkið á unglings-
árum. Forvarnir verða því að beinast
að öllu ungu fólki og ekki bara þeim
einstaklingum sem drekka mikið.
Einnig er vert að benda á að sumir
hópar hafa ekki fylgt ofangreindri
þróun, áfengisneysla hefur aukist hjá
sumum félags- og fjárhagslegum jað-
arhópum þjóðfélagsins. Þörf er á
frekari rannsóknum á þessari þróun
og því hvernig drykkjumynstrið er að
þróast í tvær áttir. Það hefur einnig
komið í ljós að ungt fólk í menningar-
legum minnihlutahópum á Norð-
urlöndum drekkur minna en ungt
fólk í meirihlutahópum þeirra. Fræði-
menn velta því fyrir sér hvort verið
geti að siðvenjur þessara hópa hafi
áhrif á venjur ungmenna af norræn-
um uppruna.
Þó svo að jákvætt sé að það dragi
úr áfengisneyslu meðal ungs fólks á
Norðurlöndum er þar um ýmsan at-
hyglisverðan mun á milli landa að
ræða. Þrátt fyrir að Norðurlönd eigi
margt sameiginlegt er ýmislegt ólíkt í
bæði skipulagi og lagasetningu auk
þess sem stefna landanna í áfengis-
málum er mismunandi. Við getum
leiðbeint um breytingar með því að
bera saman árangur norrænu land-
anna á þessu sviði.
Áfengisneysla ungs fólks á Norðurlöndum fer minnkandi
Eftir Dagfinn
Høybråten
og Evu Franzén
»Ungt fólk okkar
daga er að mörgu
leyti íhugult og skyn-
samt. Það kann til
dæmis að meta skóla-
gönguna og drekkur
og reykir minna en
fyrri kynslóðir gerðu.
Dagfinn Høybråten
Dagfinn Høybråten er
aðalframkvæmdastjóri Norrænu
ráðherranefndarinnar. Eva
Franzén er forstjóri Norrænu
velferðarmiðstöðvarinnar.
Eva Franzén