Morgunblaðið - 27.04.2019, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. APRÍL 2019
dagsparti. Sumir aðrir, svo sem Níg-
eríumenn, geta fært sér í nyt vernd
heimalands síns. Ef starfsfólk Út-
lendingastofnunar ræður ekki við
verkið vegna álags, þá þarf að fá lög-
fræðinga sem verktaka að borðinu.
Hvers vegna beita Íslendingar
ekki sömu ráðum og annars staðar
hafa gefist vel til að koma í veg fyrir
misnotkun útlendinga á velferðar-
kerfinu? Lögreglan veit hvaðan þeir
koma. Það þarf ekkert að skoða
Danir hafa ekki fjár-
muni í að taka við öllum
hælisleitendum sem
þangað vilja. En þá hafa
Íslendingar!
Landamæravarsla
Þegar Danir hófu
landamæravörslu síðla
árs 2015 var staðan ekk-
ert ósvipuð því sem hún
nú er á Íslandi. Stað-
reyndin er sú að mjög
stór hluti umsækjenda
um vernd kemur frá
löndum þar sem engin
ástæða er að óttast að
verða ofsóttur vegna
kynþáttar, trúarbragða,
þjóðernis o.s.frv. og
getur ekki fært sér í nyt
vernd heimalands síns.
Þessa umsækjendur
langar að setjast að þar
sem kjörin eru betri en
heima og misnota kerfið
til að koma því í kring.
Umsækjendur eru meir að segja frá
Evrópu og tiltölulega friðsælum
Asíu- og Afríkuríkjum. Flestar slíkar
umsóknir væri hægt að afgreiða á
Ólöglegur innflutn-
ingur fólks er kominn
úr böndunum. Fyrstu
tvo mánuði ársins sóttu
146 manns (svokallaðir
hælisleitendur) um al-
þjóðlega vernd á Ís-
landi. Ef fram fer sem
horfir verða það því ná-
lægt þúsund manns
sem hingað koma,
flestir í heimildarleysi.
Þetta samsvarar því að
meir en 14 þúsund
hælisleitendur kæmu
til Danmerkur á ári.
En raunin er sú að til
Danmerkur hafa „að-
eins“ komið tvö til þrjú
hundruð manns á mán-
uði síðan 2016 og eitt-
hvað rúmlega þrjú þús-
und manns allt árið
2018. Ásóknin hingað
er þannig margföld á við ásóknina í
að flytjast til Danmerkur. Ofan í
kaupið neita Danir að taka við kvóta-
flóttamönnum og hafa gert í mörg ár.
hvert einasta vegabréf. Í öðrum lönd-
um eru vegabréf skoðuð við útgang-
inn úr flugvélinni þegar sérstök
ástæða þykir til. Veit dómsmálaráð-
herrann ekki af vandanum? Er þá
ekki ráð að kynna sér hvað
nágrannaþjóðirnar hafa gert?
Vandinn er heima-
tilbúinn að mestu
Stærsti vandi Íslendinga er skortur
á heilbrigðri skynsemi í bland við
barnaskap. Þegar við bætist alger
skortur á rökhugsun verður til illvið-
ráðanleg blanda. Logi Einarsson er
lifandi dæmi um einstakling sem hef-
ur allt framangreint til að bera og
meira til. Hann lætur sig ekki muna
um að styðja lögbrot, en atyrða lög-
regluna fyrir að framfylgja lögunum.
Hvergi í heiminum myndi ábyrgur
flokksleiðtogi haga sér þannig. – Nýj-
asta krafan er að geðveilum umsækj-
endum verði ekki vísað úr landi, en út-
veguð spítalavist. Hvernig mundi sú
vegferð enda ef hún spyrðist út? Svar-
ið við spurningunni gerir að vísu kröfu
um getu til rökhugsunar.
Stjórnvöld verða að hafa mannafla
til að skoða bakgrunn allra sem hér
sækja um vernd og eru ekki frá
öruggum löndum. Og dæmin sýna að
meir að segja lífsnauðsynlegar sótt-
varnir hafa verið vanræktar á stund-
um með hörmulegum afleiðingum.
Undir engum kringumstæðum má
svo mafíustarfsemi ná að skjóta hér
rótum. Okkar eigin handrukkarar
eru hreinir kórdrengir í samanburði
við glæpasamtök eins og albönsku
mafíuna.
Eftir Einar S.
Hálfdánarson
» Okkar eigin
handrukk-
arar eru hreinir
kórdrengir
í samanburði við
glæpasamtök
eins og albönsku
mafíuna.
Einar S. Hálfdánarson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Er tími til kominn að hefja
tímabundið landamæraeftirlit?
Morgunblaðið/Sigurgeir S.
Landamæraeftirlit „Stjórnvöld verða að hafa mannafla til að skoða bak-
grunn allra sem hér sækja um vernd og eru ekki frá öruggum löndum.“
Stökkbreyting hefur orðið á
þingflokki Sjálfstæðisflokksins.
Hún virðist hafa orðið í kjölfar
þess að skýrsla þeirra lögfræðing-
anna, Stefáns Más Stefánssonar
og Friðriks Árna Friðrikssonar
Hirst, var lögð fram. Í skýrslunni
er bent á tvær leiðir til að fást við
þriðja orkupakkann.
Önnur leiðin er sú að aflétta
ekki stjórnskipulegum fyrirvara
um innleiðingu orkupakkans og
taka málið upp, eins og ráð er fyr-
ir gert, við sameiginlegu EES-nefndina. Leiðin
býður upp á sóknartækifæri. Færu Íslendingar
þá leið væru þeir að sækja rétt sinn til að fá und-
anþágu frá því regluverki orkumála ESB, sem
ekki snertir Ísland. Forsenda leiðarinnar er að
þessi réttur standi undir nafni. Ef hann gerir
það ekki eru það ekki síður mikilvægar upplýs-
ingar.
Hin leiðin er að innleiða orkupakkann í íslensk-
an rétt en „með lagalegum fyrirvara um að
ákvæði hans um grunnvirki yfir landamæri öðlist
ekki gildi, enda (sé) slíkum grunnvirkjum ekki
fyrir að fara hér á landi“. Þessi leið þýðir í raun að
gildistöku hluta orkupakkans er frestað uns Ís-
land hefur tengst orkumarkaði ESB/EES um
sæstreng. Það er hefðbundið undanhald og tæp-
lega hægt að tala um það lengur sem skipulagt.
Áfangar undanhaldsins eru margir og meira
eða minna þekktir. Þannig hafa nú allir leyfi til
að fjárfesta í íslenskum bújörðum og sanka að
sér náttúrulegum auðlindum í krafti þeirra rétt-
inda. Girðingar, sem settar voru 1995, voru
teknar niður þegar athugasemdir og hótanir um
kærur bárust um og eftir aldamótin síðustu.
Með sambærilegum hætti hafa varnir íslensks
landbúnaðar hrunið. Það eru sem sagt ýmsar
leiðir sem íslensk stjórnvöld hafa kosið sem
áfanga í undanhaldi sínu. Sú síðasta er sú hefur
nú valdið stökkbreytingu innan þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins.
Álitsgerðin
Álitsgerð Stefáns Más Stefánssonar og Frið-
riks Árna Friðrikssonar Hirst er athyglisverð
fyrir margra hluta sakir. Hún er að mínu mati
vönduð. Þó vekur hún spurningar, sem hún
svarar ekki. Ég sný mér fyrst að þeim.
Það sem vekur athygli mína, og jafnframt
vonbrigði, er að álitsgerðin skuli fjalla af nokkru
tómlæti um þátttöku Íslands í Evrópska efna-
hagssvæðinu (EES) eins og um væri að ræða
þátttöku í hverri annarri alþjóðastofnun. ESB
er pólitísk stofnun, tollabandalag, sem hefur
lengi velkst í vafa um hvort það eigi að stefna í
átt til einnar ríkisheildar eða ekki. Sú umræða
er enn óútkljáð. Í nokkrum rykkjum hefur þó
ESB þróast í átt til aukins miðstjórnarvalds.
Orkutilskipanir ESB eru hluti af þessari þróun.
Það er ekki hægt að ræða um Bandaríkin sem
alþjóðastofnun, þótt það ríki byggist á mörgum
ríkjum. Það er ekki heldur hægt að rugla Sovét-
ríkjunum sálugu, né heldur Rúss-
neska sambandsríkinu saman við
alþjóðastofnun. Hvaða tilgangi
þjónar það þá að rugla með þetta
hugtak í álitsgerð sem þessari,
sem á ekki að grafa undan eigin
faglegu yfirbragði með svo aug-
ljósum hætti? Hugtakarugling-
urinn er þeim mun bagalegri, sem
hann hefur greinilega náð að rót-
festa sig í utanríkisráðuneytinu
(sbr. svar utanríkisráðherra við
fyrirspurn frá Óla Birni Kárasyni,
þingskjal 1315).
Þegar fræðimenn hugleiða
stöðu Íslands gagnvart umheiminum, sjálfstæði
þjóðarinnar og það svigrúm sem stjórnarskrá
lýðveldisins veitir eða veitir ekki til að færa vald-
heimildir undan stjórnvöldum, þá hlýtur að
skipta máli, hvort slíkt afsal valds er til viður-
kenndrar alþjóðlegrar stofnunar, ellegar til ann-
ars ríkis, eða pólitísks bræðings á borð við ESB.
Evrópusambandið víkur til hliðar flestum við-
miðum sem tiltekin eru sem grundvöllur lýð-
ræðisríkja. Það hlýtur því að vera sérstök
ástæða til að vanda til athugunar á því hvort ís-
lenska stjórnarskráin veitir yfirleitt nokkuð
svigrúm til valdaafsals til annars ríkis eða fjöl-
þjóðlegs tollabandalags, sem hagar sér að flestu
leyti sem ígildi ríkis.
Reglurnar sem tollabandalagið ESB setur
eru ekki algildar. ESB víkur oft frá þessum
reglum af pólitíkum ástæðum. Vel þekkt dæmi
eru um þetta. Hef ég áður vikið að því að reglur
um ríkisfjármál og viðskiptahalla hafi vikið fyrir
pólitískum þrýstingi frá Þýskalandi og Frakk-
landi. Reglunum var hins vegar beitt af hörku
gagnvart smærri ríkjum, einkum þó gegn
Grikkjum og öðrum þjóðum Suður-Evrópu.
Stjórnmálamenn undir pilsfaldi sérfræð-
inga
Það liggur í augum uppi að sérfræðingarnir
verða að forðast það sem heitan eldinn að blanda
sér í stjórnmál. Það er annarra að meta framlag
þeirra sem grundvöll stjórnmálaákvarðana.
Þeir fræðimenn, sem setja sér það markmið
að fjalla heiðarlega um stjórnskipuleg álitamál
tengd framsali ríkisvalds til stofnana ESB/
EFTA vegna þriðja orkupakkans, verða að
þræða leið sem tekur í senn tillit til reglna, sem
hafa lagagildi fyrir dómstólum, og hins vegar til
pólitískra yfirlýsinga, sem hafa ekki stoð í lögum
eða regluverki. Sú vegferð er vandrötuð, ekki
síst þegar um er að ræða verkbeiðanda, utan-
ríkisráðherra lýðveldisins, sem virðist í vand-
ræðum og skorta yfirsýn, ef ekki líka kjölfestu,
og leitar af þeim sökum undir pilsfald sérfræð-
inganna, sé þess nokkur kostur.
Þótt varfærnislega sé stigið til jarðar, leyfa
sérfræðingarnir sér að leggja til tvær leiðir til að
bregðast við þeim vanda að stjórnarskráin hefur
engin ákvæði, sem leyfa að vald sé flutt til fjöl-
þjóðlegs tollabandalags. Annars vegar leggja
skýrsluhöfundar til að Ísland fari fram á undan-
þágur frá viðeigandi orkureglugerðum á þeirri
forsendu að hér á landi fari ekki fram raforku-
viðskipti milli landa. Þessi kostur er talinn ein-
faldur í framkvæmd.
Hinni lausninni fylgir hins vegar verulegur
meinbugur. Hún byggist á þeirri grunnforsendu
að orkupakkinn leggi ekki skyldur á Ísland til að
koma á fót grunnvirkjum yfir landamæri, heldur
sé ákvörðun um það alfarið á forræði Íslands.
Takmarkað vald en talsverður vilji
Þó kemur það hvergi fram í álitsgerðinni að
íslensk stjórnvöld hafi vald til að setja sig á móti
því að komið verði á tengingu um sæstreng við
raforkumarkað ESB/EES. Um slíkt svigrúm
fjalla engar samþykktar undanþágur. Þar er
einungis gefið í skyn að þriðji orkupakkinn leggi
ekki þá skyldu á íslensk stjórnvöld að koma á fót
grunnvirkjum yfir landamæri. Það er hins vegar
andi allrar orkulöggjafar ESB að koma á fót
sameiginlegum orkumarkaði aðildarlandanna
og flytja orku yfir landamæri til að fullgera þann
markað.
Þótt engin skylda hvíli á íslenskum stjórn-
völdum að leggja sæstreng, þýðir það ekki að ís-
lensk stjórnvöld geti hindrað lagningu sæ-
strengs þvert á tilgang orkutilskipana
ESB/EES. Þetta mál er í raun skilið eftir
óútkljáð af hálfu höfunda álitsgerðarinnar.
Kemur það einna skýrast fram neðanmáls (nr.
62) á síðu 35.
Það er mikill barnaskapur að ímynda sér að
íslensk stjórnvöld hafi fullt forræði á tengingu
landsins við orkumarkað ESB/EES ef þess er
hvergi getið í formlegum undanþágum og ein-
ungis vitnað í pólitískar yfirlýsingar utanríkis-
ráðherra Íslands og framkvæmdastjóra orku-
mála innan framkvæmdastjórnar ESB.
Yfirlýsingar þessara embættismanna eru ekki á
nokkurn hátt lagalega skuldbindandi.
Ekki er rétt að útiloka þann möguleika að inn-
an ríkisstjórnar Íslands séu þegar að verða til
áætlanir um að tengjast orkumarkaði ESB/
EES með sæstreng. Landsvirkjun hefur á því
verkefni mikinn áhuga og telur sig geta hagnast
vel á verkefninu. Stofnunin telur að raforkuverð
muni hækka, en er ekki eins bjartsýn á þá
hækkun og Þorsteinn Víglundsson. Eru áætl-
anir Landsvirkjunar gerðar í tómarúmi eða
styðjast þær við velvilja ríkisstjórnarinnar?
Þegar litið er til útlistana Landsvirkjunar um
þann hag sem Íslendingar geta haft af sæ-
strengnum, eins og stofnunin hugsar sér hann,
blasir við að þar eru menn komnir fram úr sjálf-
um sér. Skiptir þá litlu hvort litið er á röksemda-
færslu stofnunarinnar frá hagfræðisjónarmiði
eða umhverfissjónarmiði – að ekki sé minnst á
hagsmuni íslenskrar atvinnustarfsemi. Spurn-
ingin sem vaknar er hvort Landsvirkjun er
komin fram úr ríkisstjórninni eða hvort hún á
samleið með ráðherrunum.
Upplausn stjórnmálaflokka
Nú berast tíðindi víða að um óstöðugleika
stjórnmálaflokka. Þótt sú upplausn eigi sér ef-
laust ýmsar skýringar, er ekki hægt að líta fram
hjá því að innan Evrópu hafa þær allar tengsl við
Evrópusambandið. Það hendir oftar en ekki að
stjórnmálaforkólfar draga sjálfa sig upp úr töfra-
hatti og þá dagar svo uppi við sólarupprás.
Það er ekki lengra síðan en í marsmánuði 2018,
sem Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins og fjármálaráðherra, undraðist hvers
vegna menn hefðu áhuga á því að komast undir
boðvald sameiginlegra eftirlitsstofnana. Nú hef-
ur hann ákveðið að fara þá leið. Í farteskinu hefur
hann ekki annað en yfirlýsingu utanríkisráðherr-
ans um fullt forræði íslenskra stjórnvalda á því
hvort Ísland tengist með sæstreng. Vitað er að sú
yfirlýsing er ekki á nokkurn hátt lagalega bind-
andi. Með honum stendur þingflokkur Sjálfstæð-
isflokksins. Það er mikil ógæfa að sjá þann mögu-
leika einan í stöðunni að ríða netið sem þéttast og
sjá svo seinna hvort og hvernig við getum sloppið
úr trollinu.
Hávær en tvíræð lofgjörð um
stökkbreytinguna
Þess er með ýmsum hætti freistað að gera lítið
úr málflutningi þeirra sjálfstæðismanna, sem
vara við því að samþykkja þriðja orkupakkann.
Það vekur hins vegar athygli hve mikil þögn ríkir
af hálfu forystu flokksins um fögnuð þeirra, sem
klufu Sjálfstæðisflokkinn vegna andstöðu hans
við inngöngu í ESB.
Þó ganga þessir síðastnefndu lengst í að bera
lof á Sjálfstæðisflokkinn fyrir framgöngu hans í
málinu og lofa fullum stuðningi við afgreiðslu
orkupakkans. Þeir fagna hækkuðu orkuverði til
almennings og atvinnulífs. Einn þeirra gengur
jafnvel svo langt að bera lof á utanríkisráðherra
Íslands fyrir að draga, með rökum Björns
Bjarnasonar, gervallan þingflokk Sjálfstæðis-
flokksins eins og hverja aðra kanínu upp úr töfra-
hatti loddarans. Fagnar Þorsteinn Pálsson þess-
um meintu töfrabrögðum og lofsyngur þingflokk
Sjálfstæðisflokksins fyrir að auðvelda eftirleik-
inn fyrir þeim sem berjast fyrir aðild Íslands að
ESB.
Óljóst er enn þegar þetta er ritað, hvort dreng-
skapur fyrrverandi formanns Sjálfstæðis-
flokksins auðveldar þingflokki Sjálfstæðisflokks-
ins að standa sem einn maður að innleiðingu
orkupakka ESB.
Lokaorð
Það er sannarlega kominn tími til að Íslend-
ingar sæki fram í stað þess að hörfa. Það er mikill
misskilningur að það skapi okkur skjól og auki
virðingu viðsemjenda okkar að hörfa sífellt og fara
með veggjum, hlýðnir og auðmjúkir. Það hlutverk
var okkur ætlað í Icesave-málinu. Það vannst
vegna þess að einarður málflutningur fór fram
gegn uppgjöf ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðar-
dóttur og forsetinn vísaði málinu til þjóðarinnar.
Eftir Tómas I. Olrich » Það er sannarlega kominn
tími til að Íslendingar sæki
fram í stað þess að hörfa.
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fv. alþingismaður og ráðherra.
Óskipulegt undanhald