Morgunblaðið - 09.05.2019, Qupperneq 39

39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 2019
Haustið 2013 samþykkti borg-
arstjórnarmeirihlutinn nýtt að-
alskipulag. Helstu áherslur þess
voru mikil „þétting byggðar“ og
breyttir samgönguhættir.
Afleiðingar 95% þéttingar
Málsvarar nýja aðalskipulags-
ins töluðu eins og þeir hefðu
fundið upp þéttingu byggðar en
það var öðru nær. Í fyrra aðal-
skipulagi var gert ráð fyrir 75%
þéttingu. En nú skyldi þéttingin
verða 95%. Þessi mikla þétting útilokaði
strax að byggt yrði á ódýrum lóðum í eigu
borgarinnar. Þess í stað hefur einkum verið
byggt í og við Miðbæinn, á fokdýrum lóðum í
eigu banka, sjóða eða forríkra einstaklinga.
Nú þessa dagana eru fjölmiðlar að fjalla
um nokkurra hundraða offramboð á lúxus-
íbúðum í Miðbæ Reykjavíkur og næsta ná-
grenni. Verðlag þessara íbúða er á bilinu frá
700 þúsund krónum fermetrinn og upp í og
yfir milljón krónur fermetrinn. Á sama tíma
og reyndar sl. átta ár, hefur verið viðvarandi
meiri skortur á venjulegu fjölskylduhúsnæði
í Reykjavík en dæmi eru um í áratugi, lóða-
verð sem hlutfall af íbúðaverði hefur marg-
faldast og íbúðaverð og húsaleiga hafa hækk-
að meira og hraðar í Reykjavík en sögur fara
af. Auk þess hefur svokölluð þétting byggðar
í Reykjavík leitt af sér meiri dreifingu
byggðar á höfuðborgarsvæðinu en nokkurn
tíma fyrr: Hundruð, ef ekki þúsundir ungra
Reykvíkinga. hafa flúið í nærliggjandi sveit-
arfélög, m.a. á Akranes, í Ár-
borg og Reykjanesbæ, starfa
enn í Reykjavík. en aka nú
margfalda vegalengd til og frá
vinnu. Þessi þróun hefur aukið
umferðarálag, umferðarmengun,
slysahættu og tímaskatt vegfar-
enda.
Þessar tvær meginforsendur
Aðalskipulagsins, 95% þétting
og eindregin andstaða við
ríkjandi samgönguhætti borg-
arbúa, eru líklega einhver skelfi-
legustu skipulagsmistök sem
gerð hafa verið í sögu Reykja-
víkur. En það grátlega við þessi mistök er sú
staðreynd að þau voru fullkomlega fyrirséð,
öllum þeim sem vildu hugsa málið til enda. Í
raun snerist málið aldrei um forpokaða flok-
kapólitík, heldur almenna skynsemi, og þann
hæfileika að hlusta á gagnrýni og réttmætar
efasemdir.
Fimm ára gömul aðvörun
Þegar Aðalskipulagið var samþykkt
greiddu ég, Júlíus Vífill Ingvarsson og Kjart-
an Magnússon, atvæði gegn því og sömdum
bókun þar að lútandi. Það er vel við hæfi að
rifja nú upp þessa bókun, í tilefni af því að
borgarstjórn hefur nú tekist að skapa hvort
tveggja í senn, skort og offramboð á íbúðar-
húsnæði í Reykjavík. Í bókun okkar segir
m.a.:
„Uppbygging á skipulagstímanum er tak-
mörkuð við þéttingarreiti í eldri hluta borg-
arinnar. Slík ofurtrú á einni leið til uppbygg-
ingar stríðir gegn eðlilegri borgarþróun. Hún
mun auk þess ýta undir að stór hluti fólks
sem vill búa í Reykjavík mun leita þangað
sem framboð er fjölbreyttara. Horft er
framhjá margvíslegum göllum þess að þétta
byggð, m.a. þeim aukna byggingarkostnaði
sem því fylgir, aukinni umferð og meiri
mengun.“
Í bókun okkar frá 2013 segir einnig:
„Sú forsenda aðalskipulagsins að flestir
vilji búa á þéttingarreitum í vesturborginni
stenst ekki. Verði skipulagið samþykkt munu
ungar fjölskyldur í ríkara mæli leita til ann-
arra sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu
enda er með þessu skipulagi ekki verið að
skapa þeim aðstæður til að hefja sinn búskap
í borginni. Reynslan sýnir að barna-
fjölskyldur eru ekki kaupendur íbúða á þétt-
ingarreitum þar sem lóðarverð er hátt og
íbúðir eru óhjákvæmilega dýrar. Við styðjum
þéttingu byggðar þar sem því verður við
komið en farsæl skipulagsvinna sem styður
við eðlilega borgarþróun byggist á að svara
ólíkum óskum íbúa og atvinnulífs. Úthverfum
er í texta aðalskipulagsins lýst sem mein-
semd sem verður að stöðva eftir „áratuga-
langa gegndarlausa útþenslu“. Í samræmi við
það er ekki gert ráð fyrir uppbyggingu í
nýju eða nýlegu hverfi í útjaðri borgarinnar
á aðalskipulagstímanum. Þau hverfi hafa í
áranna rás verið eftirsóttustu byggingar-
svæðin á höfuðborgarsvæðinu. Framtíð
Reykjavíkur byggist á því að skapa ungu
fólki tækifæri og aðstæður til uppbyggingar.
Meginstefna aðalskipulagsins er að þétta
byggð í Reykjavík en það mun leiða til meiri
dreifingar byggðar á höfuðborgarsvæðinu.“
Brauð og kökur
Allar þær afleiðingar sem hér var varað
við hafa nú komið á daginn, skýrt og greini-
lega. Þeir sem enn berja höfði við steininn og
neita tölfræðilegum upplýsingum þar að lút-
andi, ættu ekki að vera í pólitík. Frægasta
setning mannkynssögunnar sem lýsir full-
komnu skilningsleysi á tilteknum mannlegum
aðstæðum og pólitískri stöðu, er með réttu
eða röngu eignuð Marie Antonette, Frakk-
landsdrottningu og eiginkonu Lúðvíks XVI.
Tilefnið var krafa hungraðra Parísarbúa um
brauð, skömmu fyrir stjórnarbyltinguna
miklu, 1789: „Si le peuple n’a pas de pain
qu’il mange de la brioche.“ Þetta hefur út-
lagst á ensku: „Let them eat cakes“, en á ís-
lensku: „Af hverju borða þau ekki bara kök-
ur.“
Nú er offramboð á lúxsusíbúðum í og við
Miðbæ Reykjavíkur, rétt eins og það var of-
framboð á kökum í sölum Versala. Skyldi
borgarstjórnarmeirihlutinn vera að velta því
fyrir sér hvers vegna venjulegt, ungt fólk í
Reykjavík kaupi sér ekki bara lúxusíbúð í
Miðbænum á milljón krónur fermetrann?
Eftir Mörtu Guðjónsdóttur » „Horft er framhjá marg-
víslegum göllum þess að
þétta byggð, m.a. þeim aukna
byggingarkostnaði sem því
fylgir, aukinni umferð og
meiri mengun.“
Marta Guðjónsdóttir
Vantar brauð – nóg af kökum
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.
Hugvit verður drifkraftur
vaxtar á þessari öld rétt eins og
hagkvæm nýting náttúru-
auðlinda var forsenda vaxtar og
verðmætasköpunar á 20. öldinni.
Náttúruauðlindir eru takmark-
aðar og staðbundnar en hugvitið
er óþrjótandi og án landamæra.
Tilvist Nýsköpunarsjóðs at-
vinnulífsins byggist á því að
virkja þann mikla kraft sem í
hugvitinu felst með því að
leggja félögum til áhættu-
fjármagn með fjárfestingu og taka virkan
þátt í uppbyggingu þeirra. Sjóðurinn kemur
að félögum snemma á vaxtarskeiðinu og fyllir
þannig upp í ákveðið tómarúm sem annars
ríkti gagnvart áhættufjárfestingum. Þetta
hefur sjóðurinn gert frá árinu 1998 en hann
hefur lagt íslenskum sprotafyrirtækjum til
um 11 milljarða króna frá stofnun. Sjóðurinn
er öflugur bakhjarl nýsköpunar og fjölmarg-
ar umsóknir sem sjóðnum berast undirstrika
það.
Aukum verðmæti
og sköpum lausnir
Nýsköpun er ein fjögurra stoða samkeppn-
ishæfni ásamt menntun eða mannauð, efnis-
legum innviðum og starfsumhverfi fyrir-
tækja. Líkja má samkeppnishæfni við
heimsmeistaramót þjóða í lífsgæðum enda
má gera ráð fyrir aukinni verðmætasköpun
með aukinni samkeppnishæfni. Þetta undir-
strikar mikilvægi nýsköpunar og er ágætt að
minnast þess að hún eykur bæði verðmæta-
sköpun og færir lausnir á samfélagslegum
viðfangsefnum. Dæmi um slík viðfangsefni
sem uppi eru um þessar mundir eru öldrun
þjóða og loftslagsmál. Nýlegar fjárfestingar
Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins, eftir nokkurt
hlé, hafa meðal annars verið á þessum svið-
um. Það er sannarlega ánægjulegt að íslensk
fyrirtæki skuli leggja sitt af mörkum við
lausn þessara mikilvægu mála sem eiga al-
þjóðlega skírskotun.
Nýsköpunarlandið Ísland
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar eru
skýr skilaboð um að áratugur endurreisnar
sé að baki og að ríkisstjórnin muni líta til
framtíðar og stuðla að langtímauppbyggingu
samfélagsins. Þetta á ekki síst við þegar
kemur að nýsköpun enda er vísað 17 sinnum
til nýsköpunar í stefnuyfirlýsingunni þar sem
meðal annars er boðuð mótun nýsköpunar-
stefnu fyrir Ísland. Vinna við mótun nýsköp-
unarstefnu hófst á síðasta ári og
styttist í að hún verði kynnt. Í
þeirri stefnu má búast við því að
meðal annars verði fjallað um
fjármagn, mannauð, stuðnings-
umhverfi og kynningar- og
markaðsstarf.
Aukinn slagkraftur
Fjárfesting í rannsóknum og
þróun er ein forsenda þess að
nýsköpun dafni. Aðgangur að
hæfu starfsfólki, með sér-
fræðiþekkingu á ýmsum sviðum
vísinda og hátækni, er lykillinn að því að
styðja við nýsköpun og sýn um hugvitsdrifið
hagkerfi til framtíðar. Stuðningsumhverfi ný-
sköpunar á að vera skilvirkt og styðja við op-
inbera stefnu í nýsköpun. Kynningar- og
markaðsstarf er tvíþætt, annars vegar að
hvetja til nýsköpunar og hins vegar að koma
vörum og þjónustu á markað en hvað hið síð-
arnefnda varðar má gera betur. Nýsköpunar-
sjóður atvinnulífsins hefur sem fyrr segir
mikilvægu hlutverki að gegna varðandi fjár-
mögnun og sem hluti af stuðningsumhverfinu
með því að taka virkan þátt í uppbyggingu
félaga sem fjárfest er í auk þess að koma að
ýmsum öðrum verkefnum sem hvetja á einn
eða annan hátt til nýsköpunar og eflingar
hennar hér á landi.
Um nokkurra ára skeið hefur verið kallað
eftir endurskoðun á umgjörð sjóðsins. Eðli-
legt er að ráðast í slíka vinnu með hliðsjón af
nýrri stefnu stjórnvalda um nýsköpun. Þar
þarf sérstaklega að skoða þrennt; hlutverk
sjóðsins, fjármögnun og samspil ólíkra stofn-
ana í stuðningsumhverfinu.
Viðsnúningur hefur orðið á rekstri sjóðsins
en afkoma hans var jákvæð árið 2018, í
fyrsta sinn síðan árið 2014. Sjóðurinn hefur
fjárfest í nokkrum félögum undanfarin miss-
eri og frekari fjárfestingar eru fyrirhugaðar.
Mikil vinna hefur verið lögð í að styrkja inn-
viði sjóðsins með endurskoðun á innri ferlum
og stefnum. Sjóðurinn er því vel í stakk bú-
inn til að sinna sínu hlutverki af krafti.
Eftir Sigurð Hannesson
» Stuðningsumhverfi
nýsköpunar á að vera
skilvirkt og styðja við opinbera
stefnu í nýsköpun.
SigurðurHannesson
Höfundur er stjórnarformaður Nýsköpunarsjóðs
atvinnulífsins og framkvæmdastjóri Samtaka
iðnaðarins.
Öflugur bakhjarl
nýsköpunar
Þá er það byrjað. Samstillt
átak fyrir innleiðingu 3. orku-
pakka Evrópusambandsins. Í
gær birtu átta forsprakkar sam-
taka atvinnurekenda sameig-
inlega grein í Morgunblaðinu.
Greinin gekk út á að lofa dá-
semdir glóbalismans í við-
skiptum og stjórnmálum. Und-
irliggjandi var hin hefðbundna
viðvörun við því að Íslendingar
verji eigin rétt og hagsmuni um-
fram það sem sé alþjóðakerfinu
þóknanlegt. Allt er þetta mjög kunnuglegt.
Með fyrirvaralausri lofgjörð um EES-
samninginn og áminningu um hversu lítið Ís-
land sé er tekið undir meginstef stuðnings-
manna orkupakkans. Þ.e. að við megum ekki
gerast svo djörf að nýta heimildir samnings-
ins til að senda mál aftur til sameiginlegu
EES-nefndarinnar og fara fram á undan-
þágur þar. Með slíku sé samningnum stefnt í
hættu.
Ólíkt mörgum öðrum stuðningsmönnum
orkupakkans segja greinarhöfundar þetta þó
ekki berum orðum. Þeim til hróss er hættu-
talið mjög hófstillt samanborið við málflutn-
ing utanríkisráðherrans og ekkert er fjallað
um Kúbu norðursins. Reyndar er nálgun
greinarhöfunda í grundvallaratriðum ólík
þeirri mynd sem ríkisstjórnin hefur haldið að
okkur og fyrir vikið eru skrifin mjög upplýs-
andi.
Þar er ekkert tal um mikilvægi heima-
tilbúnu fyrirvaranna. Þess í stað er látið eins
og þeir séu ekki til (eðlilega). Höfundarnir
lofsama þvert á móti afleiðingar orkupakkans
og biðja um meira af því sama. Þó er því
haldið fram að EES-samstarfið nái ekki til
nýtingar auðlinda. Það megi sjá af því að
Norðmenn ráði sjálfir hvernig þeir nýti olíu-
og gaslindir sínar og Finnar og Svíar ákveði
hvernig skuli höggva skóga. Vissulega rétt.
Enda er ekki búið að innleiða olíu- og gas-
pakka eða skógarpakka með samevrópskri
stofnun til að stýra framboði, samkeppni og
jafnvel verðlagi á þeim sviðum. Hætt er við
að fyrrnefndar þjóðir tækju slíku tiltölulega
illa.
EES-samstarfið átti vissulega ekki að ná til
nýtingar auðlinda en nú er ESB jafnt og þétt
að færa sig upp á skaftið hvað það varðar og
tekur risastórt skref í þeim efnum með 3.
orkupakkanum. Áfram verður svo haldið með
þeim 4. og 5. og ekki annað að sjá en átt-
menningarnir telji það hið besta mál.
EES-samstarfið átti heldur ekki að ná yfir
landbúnað og sjávarútveg. Á því byggði Ís-
land varnir sínar gagnvart kröfum um aukinn
innflutning landbúnaðarafurða. Hvar stóðu
greinarhöfundarnir þá? Beittu
ekki a.m.k. sumir þeirra sér fyr-
ir málstað ESB/ESA og gegn af-
stöðu Íslands í málinu? Nú horf-
um við upp á stjórnvöld reyna
að innleiða löggjöf til að mæta
kröfum ESB í þeim efnum þrátt
fyrir að málin hafi aldrei átt að
heyra undir EES-samstarfið og
niðurstaðan hafi verið „röng“
eins og Stefán Már Stefánsson,
sérfræðingur í Evrópurétti, orð-
aði það.
Áttmenningarnir vísa líka í
þau erlendu rök að með orku-
pakkanum standi til að auka samkeppni.
Hvernig verður það nú gert? Jú, með því að
tengja saman raforkukerfi og brjóta upp
fyrirtæki sem teljast of stór á sínu sviði. En
einnig, eins sérkennilegt og það er, með því
að setja alla orku í einn pott og selja úr þeim
potti á því verði sem ESB heimilar en alls
ekki lægra verði en það.
Þessi rök snúast upp í andhverfu sína þeg-
ar litið er til íslenskra hagsmuna. Hér höfum
við notið góðs af því að vera með eitt stórt og
öflugt fyrirtæki í almannaeigu sem framleitt
getur raforku á mun betra verði en því sem
ESB heimilar.
Loks inniheldur greinin óljóst tal um að við
þurfum að leggja okkar af mörkum í baráttu
við loftslagsbreytingar með þátttöku í 3.
orkupakkanum. Það gerum við auðvitað nú
þegar og ekki hægt að skilja skrifin öðruvísi
en að verið sé að horfa á málið frá sjónar-
horni ESB, þ.e. Evrópulöndin þurfi hreina
orku frá Íslandi. Því eigi þau, en ekki aðeins
Ísland, að nýta þá orku.
Ljóst er að rökstuðningur áttmenninganna
mun ekki síður eiga við þegar og ef kemur að
því að afgreiða 4. og 5. orkupakkann og hann
mun svo sannarlega eiga við þegar knúið
verður á um lagningu sæstrengs. Þá munum
við enn á ný opna blöðin og lesa sama rök-
stuðninginn og einhverjir ráðherrar, eða aðrir
sem segjast vera boðberar nútímans, munu
útskýra að þeir sem þvælist fyrir slíku séu
einangrunar- og afturhaldssinnar sem stefni
EES-samningnum í hættu.
Déjà vu
Eftir Sigmund Davíð
Gunnlaugsson
Sigmundur Davíð
Gunnlaugsson
»Ekki hægt að skilja skrifin
öðruvísi en að verið sé að
horfa á málið frá sjónarhorni
ESB, þ.e. Evrópulöndin þurfi
hreina orku frá Íslandi. Því
eigi þau, en ekki aðeins Ísland,
að nýta þá orku.
Höfundur er formaður Miðflokksins.