Morgunblaðið - 05.06.2019, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Blóðbaðið áTorgi hinshimneska
friðar í Peking fyr-
ir 30 árum setti
varanlegan blett á
kínversk stjórnvöld. 4. júní
1989 var kínverski herinn
sendur til að stöðva mótmæli,
sem þá höfðu staðið um skeið í
höfuðborginni og víðar, með
valdi. Engin leið er að vita
hvað margir féllu í atlögunni.
Með vissu má segja að nokkur
hundruð manns hafi látið lífið,
en fórnarlömbin gætu verið
nokkur þúsund.
Mótmælin voru ákall um
meira lýðræði og þegar mest
var safnaðist rúm milljón
manna saman á og við torgið.
Þeir sem að þeim stóðu vildu
meira en viðskiptafrelsi, þeir
vildu frelsi til athafna, til að
hugsa og tjá skoðanir sínar.
Þeir vildu lýðræði. Þær kröfur
voru valhöfunum í kínverska
kommúnistaflokknum ofviða, í
þeirra huga ótæk atlaga að
einsflokksræðinu í Kína.
Á undanförnum áratugum
hafa orðið miklar breytingar í
Kína og umskipti orðið í efna-
hagsmálum. Velmegun hefur
aukist gríðarlega og það stytt-
ist í að Kína verði mesta efna-
hagsveldi heims.
Hins vegar hefur kúgun
færst í vöxt í landinu, ekki síst
eftir að Xi Jinping tók við völd-
um og hann virðist staðráðinn í
að halda þeim sem lengst.
Umburðarlyndi gagnvart
andófi er um þessar mundir
minna en nokkru sinni frá því
að ráðist var á mótmælendur á
Torgi hins himneska friðar
fyrir 30 árum.
Andóf er einfald-
lega ekki liðið og
andófsmenn sæta
ofsóknum og
hverfa jafnvel
sporlaust. Eftirlit með borg-
urunum færist um leið í vöxt. Í
héraðinu Xinjiang þar sem
þjóðflokkur Uighura er fjöl-
mennur er umfang eftirlitis og
ofsókna orðið slíkt að það á sér
ekki fordæmi. Notkun sömu
aðferða, til dæmis varðandi
kennslatækni við andlitsgrein-
ingar, breiðist út um landið
allt.
Umræða um blóðsúthelling-
arnar á torginu er markvisst
þögguð niður og þurrkuð út á
félagsmiðlum.
Í frétt frá AFP kom fram að
þegar nafni torgsins væri sleg-
ið upp á kínverskum félags-
miðlum mætti finna talsverða
umfjöllun um undirbúning há-
tíðarhalda vegna 70 ára af-
mælis kínverska alþýðu-
lýðveldisins, en ekkert um
atburðina fyrir 30 árum.
Aðgerða hersins á torginu
er hvergi getið í sögubókum og
undir hælinn lagt að ungt fólk í
landinu viti yfirhöfuð að þessir
hryllilegu atburðir hafi átt sér
stað.
Fyrir 30 árum átti kín-
verska alþýðulýðveldið engin
önnur svör við óánægju borg-
aranna og andófi en að beita
hervaldi. Yfirvöld voru ekki
tilbúin að slaka á klónni af ótta
við að það yrði til að þau
misstu völdin úr höndum sér.
Sá ótti er enn til staðar og sýn-
ir veikleika Kína þrátt fyrir
stórveldistilburði.
30 ár eru liðin frá
blóðbaðinu á Torgi
hins himneska friðar}
Veikleikar Kína
Margt og mis-jafnt er rætt
undir dagskrár-
liðnum störf þings-
ins á Alþingi. Í gær
kvaddi þingmaður
Vinstri-grænna, Ari Trausti
Guðmundsson, sér hljóðs og
varpaði fram hugmynd að nýj-
um skatti sem hann bað þing-
heim að velta fyrir sér.
Skattheimtuþráin tekur á
sig ýmsar myndir en meðal
þeirra sem helst ógna skatt-
greiðendum um þessar mundir
eru loftslagsmálin. Ari Trausti
vill „gera betur“ í þeim mála-
flokki og sér fyrir sér talsverð
útgjöld í því sambandi. Og
hann segir niðursveifluna í
hagkerfinu ekki mega hamla
okkur. Verja þurfi þá fjármuni
sem þegar séu ætlaðir til mála-
flokksins í fjárlögum, en það
þurfi „líka að auka fjár-
magnið“.
Og hvernig skyldi eiga að
auka fjármagnið?
Jú, þingmaðurinn
segist hafa íhugað
það og telur væn-
legt að setja á
„tímabundið (!)
flatt loftslagsgjald til hliðar við
kolefnisgjaldið“ sem sé að
hækka hægt og rólega. Svo
segir þingmaðurinn: „Ég bendi
á að 1.000 krónur á 250.000
gjaldendur gefa okkur fjórð-
ung úr milljarði, 250 milljónir
króna á ári. Þannig að 2.000
kónur, 3.000 kónur – menn sjá
glögglega hvert ég er að fara.“
Já, skattgreiðendur sjá
glögglega hvert þingmaðurinn
er að fara. Vinstri-grænir og
Samfylking stóðu fyrir stór-
felldum skattahækkunum fyrir
nokkrum árum sem skattgreið-
endur gjalda enn fyrir. Þá var
borið við bankahruni, nú er það
loftslagið. Áhugamönnum um
aukna skattheimtu leggst allt-
af eitthvað til.
Skattgreiðendur sjá
glögglega hvert
verið er að fara}
Ný hugmynd um skattheimtu
H
eilbrigðisstefna til ársins 2030
var samþykkt með 45 atkvæð-
um og án mótatkvæða á Al-
þingi í vikunni. Heilbrigðis-
stefnan er þannig sameign
okkar allra. Hún skapar heilbrigðisþjónust-
unni í landinu mikilvægan ramma sem er til
þess fallinn að sameina krafta þeirra fjöl-
mörgu aðila sem þurfa að vinna saman til að
mæta sem best þörfum þeirra sem þurfa á
heilbrigðisþjónustu að halda.
Það er lögbundið hlutverk heilbrigðis-
ráðherra að marka stefnu í heilbrigðis-
málum. Frá því að heilbrigðisáætlun rann
sitt skeið árið 2010 hafa verið gerðar nokkr-
ar atrennur að mótun slíkrar stefnu en það
hefur ekki tekist fyrr en nú. Samþykkt heil-
brigðisstefnu á Alþingi er því mikilvæg
tímamót og kærkomin. Heilbrigðiskerfið er flókið og
margþætt, sérhæfing mikil og þjónustuveitendur
margir. Verkefni heilbrigðisyfirvalda í samstarfi við
stofnanir heilbrigðiskerfisins, er að skapa heildrænt
kerfi sem tryggir sjúklingum samfellda þjónustu á
réttu þjónustustigi þar sem saman fara gæði, öryggi,
skilvirkni og hagkvæmni. Um það fjallar heilbrigðis-
stefnan. Hún fjallar um skipulag, verkaskiptingu og
ábyrgð innan heilbrigðiskerfisins í þágu bættrar þjón-
ustu við sjúklinga. Um innleiðingu og notkun mæli-
kvarða á gæði og árangur heilbrigðisþjónustu sem
endurspegla hvernig þjónustu er ætlað að mæta þörf-
um sjúklinga og samfélagsins í heild. Um
mikilvæga hvata í fjármögnunar- og
greiðslukerfum sem eiga að tryggja sjúk-
lingum að heilbrigðisvandamál þeirra séu
meðhöndluð með heildarsýn að leiðarljósi.
Um innleiðingu nýrra meðferða, lyfja og
tækja og þær kröfur sem gera verður til
gagnreyndrar þekkingar. Um leiðsögn og
upplýsingagjöf til sjúklinga og almennings
og leiðir til að auðvelda almenningi að vera
virkir þátttakendur í eigin meðferð og taka
upplýstar ákvarðanir í málum sem varða
þeirra eigin heilsu. Loks er fjallað um
mönnun heilbrigðiskerfisins, forystu og
stjórnun, starfsumhverfi, vísindi, menntun
og ótal margt fleira.
Til að hrinda heilbrigðisstefnu til ársins
2030 í framkvæmd hef ég nú þegar lagt
fram aðgerðaáætlun til fimm ára en í stefnunni er
kveðið á um að slíkt sé gert árlega meðan heilbrigðis-
stefnan er í gildi. Þá munu heilbrigðisstofnanir byggja
sínar starfsáætlanir á stefnunni og stuðla þannig að
samhæfðri innleiðingu Heilbrigðisstefnu í öllu
heilbrigðiskerfinu.
Það er sannfæring mín að sú heilbrigðisstefna sem
nú hefur verið samþykkt verði leiðarvísir við uppbygg-
ingu á heildstæðu, öflugu og enn betra heilbrigðiskerfi
til framtíðar fyrir okkur öll.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Loksins ný heilbrigðisstefna
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
F
orn taflmaður, líklega
hrókur, skorinn í rost-
ungstönn, verður boð-
inn upp hjá Sothebys
í London í byrjun
næsta mánaðar. Er talið að hann
geti farið á allt að eina milljón
sterlingspunda eða nær 160 millj-
ónir íslenskra króna. Ástæðan er
sú að hann er talinn tilheyra hin-
um sögufrægu taflmönnum sem
fundust fyrir nær tvö hundruð ár-
um á strönd eyjarinnar Lewis við
Skotland og varðveittir eru í Brit-
ish Museum. Taflmennirnir, sem
eru um hundrað að tölu, eru taldir
vera frá því um 1200 og eru hinir
elstu sem þekkjast með svipmót
nútíma taflmanna. Viðtekin skoð-
un er að þeir séu norsk smíði, en
Guðmundur G. Þórarinsson verk-
fræðingur hefur fært rök fyrir því
að þeir gætu verið íslenskir, hugs-
anlega gerðir af Margréti hinni
oddhögu sem var í þjónustu Páls
Jónssonar Skálholtsbiskups í lok
12. aldar og byrjun hinnar 13.
Bandarísk fræðikona, Nancy Mar-
ie Brown, skrifaði fyrir fjórum ár-
um bók, The Mystery of the Most
Famous Chessmen in the World
and the Woman Who Made Them,
þar sem tekið er undir kenningu
Guðmundar.
En hvaðan er hann kominn,
hrókurinn sem nú er kominn í leit-
irnar og boðinn verður upp hjá
Sothebys? Samkvæmt því sem
lesa má á vef uppboðsfyrirtæk-
isins keypti forngripasali í Edin-
borg þennan taflmann árið 1964 af
starfsbróður sínum og greiddi fyr-
ir hann fimm sterlingspund. Hrók-
urinn hefur síðan verið í eigu fjöl-
skyldunnar, geymdur ofan í skúffu
í svefnherbergi dóttur hans, og
þar til nýlega hafði enginn áttað
sig á tengslum hans við taflmenn-
ina frá Lewis. Fagmenn sem skoð-
að hafa gripinn virðast ekki í vafa
um að hrókurinn tilheyri upphaf-
lega safninu enda vantar í það
nokkra taflmenn.
Íslensk smíði?
Nær tvö hundruð ár eru síðan
hugmyndin um íslenskan uppruna
taflmannanna var fyrst sett fram
af breskum fornleifafræðingi,
Francis Madden. Það var árið
1832, ári eftir að þeir fundust fyr-
ir tilviljun á sandströnd á eyjunni
Lewis (Ljóðhús) sem er ein Suð-
ureyja. Milli Íslands og eyjanna
voru tengsl á miðöldum. Oft er
vikið að skák í íslenskum forn-
ritum. Þessi hugmynd fékk þó
ekki byr þegar aðrir fræðimenn
tóku að fjalla um málið. Ástæðan
fyrir því að þeir hafa frekar verið
taldir norsk smíði er sú hve listi-
lega þeir eru gerðir. Aðeins
háþróað verkstæði handverks-
manna í borg hafi megnað að geta
af sér slíka gripi. Slíkt samfélag
var í Þrándheimi í Noregi á mið-
öldum.
Útskurðarlist í blóma
Guðmundur G. Þórarinsson hef-
ur sett fram ýmis rök fyrir því að
taflmennirnir gætu átt uppruna
sinn hér á landi. Varðveittir ís-
lenskir forngripir og ritheimildir
benda til þess að útskurðarlist
hafi staðið í blóma á Íslandi á mið-
öldum. Útskurðarverk voru send
sem gjafir frá íslenskum bisk-
upum til útlendra höfðingja. Í
sögu Páls biskups Jónssonar, sem
er rituð snemma á 13. öld, er sagt
frá því að biskup hafi sent Þóri
erkibiskupi í Noregi biskupsstaf
„af tönn gjörvan svá haglega, að
engi maðr hafði fyrr sét jafnvel
görvan á Íslandi, er smíðat hafði
Margrét hin haga, er þá var odd-
högust allra manna á Íslandi.“
Rostungstennur voru tiltækar á
Íslandi á þeim tíma og líklegt að
Íslendingar hafi stundað verslun
með slíkan varning héðan og frá
Grænlandi, en þangað sóttu þeir
sennilega ýmsar fágætar vörur
eins og náhvalstennur, svarðreipi
úr rostungshúð og hvítabjarnar-
feldi.
Bíta í skjaldarrendur
Þá er bent á að taflmennirnir
frá Lewis eru hinir elstu þar sem
biskup er að finna. Orðið biskup í
skák virðist eiga sér íslenskan
uppruna. Sumir hrókarnir meðal
Lewistaflmannanna bíta í skjald-
arrendur og minna þannig helst á
sagnir um íslenska berserki. Enn-
fremur sýnist mönnum að hest-
arnir sem riddararnir í safninu
sitja á beri íslenskt yfirbragð, séu
smáir og höfuðlagið íslenskt.
Suðureyjarnar eru nú á dögum
álitnar lítilvægar og afskekktar
útkjálkaeyjar við vesturströnd
Skotlands. Á miðöldum voru þær
hins vegar vegamót skipaumferðar
á milli Noregs, Íslands, Færeyja,
Vallands, Írlands og Vestur-
Englands. Vel má vera að tafl-
mennirnir, hvort sem þeir voru
gerðir á Íslandi eða í Noregi, hafi
verið í farangri kaupmanna sem
hafi hugsað sér að selja þá dýrt á
einhverjum viðkomustaðnum eða
færa þá höfðingja að gjöf, en skip
þeirra farist og farangurinn graf-
ist í fjörusandinum.
Áður óþekktur Lewis-
taflmaður fundinn
Ljósmynd/Sotheby’s
Forngripur Þetta er hrókurinn sem Sothebys í London býður upp í næsta
mánuði. Hann er talinn vera einn af hinum sögufrægu Lewistaflmönnum