Morgunblaðið - 21.06.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. JÚNÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íransdeilurnarherðast númjög. Til þess
var beinlínis stofn-
að. Obama fyrrver-
andi forseti réð því
að gerður var
samningur um
kjarnorkuáætlanir
Írana. Stórríki Evrópu eltu for-
setann og skrifuðu undir samn-
ingana sem Bandaríkin og Íran
gerðu. Það hékk mikið á spýt-
unni fyrir þau Evrópuríki sem
urðu aðilar að samningnum því
hann opnaði fjölmörg fjárfest-
ingatækifæri. Bandaríkjaforseti
bar hins vegar alla ábyrð á að
samningurinn tryggði að Íran
héldi ekki áfram að fullkomna
áætlanir sínar um kjarnorku og
tilraunir með langdrægar flaug-
ar sem geta borið slík vopn.
Samningurinn tryggði ekkert
en hægði í besta falli á þeirri
vinnslu í tæpan áratug. Á móti
kom að eftir það stutta skeið var
Íran frjálst að því að halda
óhugnaðaruppbyggingunni
áfram. Meint eftirlit viðsemj-
enda klerkastjórnarinnar var í
skötulíki og nánast óframkvæm-
anlegt. En að auki mokaði
Obama flugvélaförmum af doll-
urum, evrum og svissneskum
frönkum í órekjanlegum seðlum
til Íransstjórnar. Er einstætt að
peningameðgjöf í þessum mæli
og í formi sem mannræningjar
og fjárkúgarar nota einir í sín-
um viðskiptum séu hluti alþjóð-
legra samninga við alræðisríki.
Enda varð raunin sú að Obama
forseti treysti sér ekki til að
leggja samninginn fyrir Banda-
ríkjaþing og Trump hafði því
frjálsar hendur og
batt endi á hann,
eins og hann hafði
lofaði að gera.
En þeir sem
höfðu óbeit á Íran-
samningi Obama og
töldu hann óverj-
andi töldu ólíklegt
að Trump kæmist upp með að
ógilda hann þannig að gagn yrði
af. Önnur aðildarríki myndu
neita að taka upp efnahags-
þvinganir á nýjan leik og var
vitnað til Evrópuríkjanna sér-
staklega. Og það reyndist rétt
að sumar ríkisstjórnir létu eins
og þær myndu halda áfram við-
skiptum við Íran. Bandaríkja-
stjórn tilkynnti þá að þau al-
þjóðlegu fyrirtæki sem tækju
þátt í slíku fengju engin við-
skipti að eiga við Bandaríkin og
ekki fyrirtæki sem þau ættu
verulega hluti í. Stórfyrirtæki
hurfu því hvert af öðru frá við-
skiptunum við Íran og sögðu
sínar ríkisstjórnir enga burði
hafa til að tryggja stöðu fyrir-
tækjanna.
Viðskiptaþvinganirnar hafa
þrengt hart að Íran og efna-
hagur landsins snarversnað. Við
það bætist að óánægja með
klerkastjórnina hefur vaxið á
seinustu árum og magnast mjög
seinustu misserinn eftir því sem
þrengir meira að. Íransstjórn
reynir nú í örvæntingu að
hleypa upp ástandinu, og reynir
að þjappa þjóðinni „gegn óvin-
inum“. Það er gert með árásum
á olíuflutningaskip og nú síðast
með því að skjóta niður njósna-
dróna Bandaríkjanna. Þau hafa
aukið herstyrk sinn á svæðinu.
Samningur Obama
við Íran var skamm-
arlegur, en staðan
nú er eldfim og
vandmeðfarin}
Lítið má út af bera
Það jákvæða oglöngu tíma-
bæra skref var tek-
ið á Alþingi í fyrra-
dag að samþykkt
voru lög sem fela í sér að veiðar
á makríl verða settar undir afla-
marksstjórn með svipuðum
hætti og almennt gildir um fisk-
veiðar Íslendinga. Nýsamþykkt
lög eru ekki óaðfinnanleg en
fela engu að síður í sér varan-
lega úthlutun aflamarks og
framsal aflaheimilda, þó að
framsalið sé með óæskilegum
skilyrðum og forsendur úthlut-
unarinnar séu ekki yfir gagn-
rýni hafnar.
Mestu skiptir þó að með
frumvarpinu er stjórn veiða á
makríl í aðalatriðum komið í það
horf sem reynst hefur best á
heimsvísu og Íslendingar hafa
verið svo forsjálir og lánsamir
að taka upp við stjórn fiskveiða
hér á landi.
Frumvarpið er þess vegna til
mikilla bóta, eins og formaður
atvinnuveganefndar orðaði það
réttilega við atkvæðagreiðslu í
þinginu. Þess vegna
er líka athyglisvert,
en kemur ekki á
óvart, að samfylk-
ingarflokkarnir þrír
skuli hafa beitt sér gegn málinu
og viljað fara þá leið sem þeir
berjast jafnan fyrir, að spilla
kvótakerfinu með enn hærri
skattlagningu og minni fyrir-
sjáanleika og þar með óhag-
kvæmari rekstri fyrirtækja í
sjávarútvegi.
Aflamarkskerfið hefur tryggt
hagkvæmni í sjávarútvegi hér á
landi á sama tíma og sjávar-
útvegur víða um lönd, meðal
annars í þeim löndum sem við
helst berum okkur saman við,
þarf á háum ríkisstyrkjum að
halda. Hér á landi er farin öfug
leið, sem einnig er óeðlilegt, að
skattleggja þessa undirstöðu-
atvinnugrein langt umfram aðr-
ar atvinnugreinar. Dapurlegt er
að sjá samfylkingarflokkana
beita sér fyrir því að enn lengra
verði gengið í þá átt og undar-
legt að þeir vilji um leið að dreg-
ið verði úr hagkvæmni veiðanna.
Makríllinn er kominn
í aflamarkskerfið }Jákvætt og tímabært skref
K
ennarafrumvarpið, ný lög um
menntun, hæfni og ráðningu
kennara og skólastjórnenda við
leikskóla, grunnskóla og fram-
haldsskóla, var samþykkt á Al-
þingi í vikunni. Það er fagnaðarefni en með
þeim er lögfestur hæfnirammi um menntun
og hæfni kennara og skólastjórnenda sem
lýsir betur þeirri hæfni sem kennarar þurfa
að búa yfir til samræmis við þá ábyrgð sem
felst í starfi þeirra. Ég er þakklát þeim fjöl-
mörgu sem lögðu hönd á plóg við undirbún-
ing þessa mikilvæga máls en lögin eru ár-
angur góðrar samvinnu allra helstu
hagsmunaaðila.
Meginmarkmið nýrra laga er að stuðla að
sveigjanlegra skólakerfi – nemendum og
kennurum til hagsbóta. Við viljum að allir
sem leggja stund á kennslu- og uppeldisstörf í leik-,
grunn-, og framhaldsskólum hafi menntun í samræmi
við störf sín og ábyrgð. Þessi nýju lög eru framfara-
skref í þá átt og að mínu mati munu þau skapa fleiri
tækifæri fyrir kennara til þess að þróa sig í starfi, og
stuðla að meiri samfellu og samstarfi skólastiga. Aukin
áhersla á starfsþróun kennara og gæði skólastarfs í
nýju lögunum er ennfremur til samræmis við markmið
okkar um að efla starfsumhverfi kennara og stuðla að
faglegu sjálfstæði þeirra líkt og kveðið er á um í
stjórnarsáttmála.
Ég gleðst innilega yfir þeim jákvæðu vísbendingum
sem við sjáum nú varðandi aukna aðsókn í
kennaranám og viðbrögð við þeim aðgerð-
um til að fjölga kennurum sem við kynntum
í vor. Umsóknum fjölgar um rúmlega 200
milli ára í háskólunum fjórum sem bjóða
upp á kennaranám. Hlutfallslega er aukn-
ingin mest hjá Listaháskóla Íslands þar
sem umsóknum um nám í listkennsludeild
fjölgaði um 170% milli ára, en umsóknum
um grunnnám í grunnskólakennarafræðum
við Háskóla Íslands fjölgaði um 45%. Sér-
lega ánægjulegt er að karlkyns umsækj-
endum fjölgar í þeim hópi; helmingi fleiri
karlar sóttu um grunnskólakennaranám í
Háskóla Íslands en í fyrra og þrefalt fleiri í
nám í leikskólakennarafræðum. Þá fjölgar
einnig umsóknum um nám leiðsagnakenn-
ara. Þessar tölur gefa tilefni til ákveðinnar
bjartsýni og í samhengi við þá færnispá um kenn-
araþörf sem við vinnum eftir nú má leiða að því líkum
að við séum á undan áætlun gangi hagstæðar sviðs-
myndir eftir um útskriftir kennaranemanna.
Menntun ávaxtar mannauð okkar hverju sinni, öfl-
ugt menntakerfi er forsenda framfara og það kerfi er
borið uppi af kennurum. Við viljum skapa kenn-
urunum okkar gott starfsumhverfi og spennandi tæki-
færi, nýju lögin eru þýðingarmikill hluti af því verk-
efni.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Framfaraskref sem fjölgar tækifærum
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Teitur Gissurarson
teitur@mbl.is
Svo virðist sem sala á tónlistsé að ná sér á strik eftirnokkuð stöðugt samdrátt-arskeið. Heildarverðmæti
sölu tónlistar á Íslandi var í fyrra
það mesta frá árinu 2007 en veruleg
stígandi hefur verið í sölu tónlistar
undanfarin tvö ár eftir nær sam-
felldan samdrátt í um áratug þar á
undan. Tekjur af streymi hafa næst-
um fimmfaldast frá árinu 2014 en
árið 2018 nam streymi á tónlist-
arveitum 85% af heildarverðmætum
á sölu tónlistar á Íslandi. Streymis-
veitan Spotify á langstærstan hluta
af því, um 96%. Þetta og fleira kem-
ur fram í nýrri markaðsskýrslu sem
unnin var af Félagi hljómplötu-
framleiðenda (FHF). Í samtali við
Morgunblaðið um málið segir Eiður
Arnarsson, framkvæmdastjóri
FHF: „Það má segja að með þess-
um ofboðslega miklu tæknibreyt-
ingum sem hafa átt sér stað á und-
anförnum tuttugu árum sé kannski
að nást jafnvægi aftur. Söluhæsta
árið á heimsvísu í hljóðritaðri tónlist
var árið 1999. Eftir það byrjar heil-
mikil niðursveifla með tilkomu
Napster.“ Vísar Eiður þar til deil-
isíðunnar Napster sem stofnuð var
1999 og var vinsæl árin eftir alda-
mótin. „Sem var ólögleg deiling og
dreifing,“ segir Eiður. „Það ástand
varði tiltölulega lengi, þar til iTunes
og aðrir fóru að selja tónlist staf-
rænt, og svo sérstaklega þegar tón-
listarveiturnar fóru að ná mikilli fót-
festu,“ bætir Eiður við og segir
aðspurður að á Íslandi sé það tón-
listarveitan Spotify sem sé „nánast
allsráðandi“.
Hann segir aðspurður að
hugsanlega sé tónlistarneysla í
sögulegu hámarki. Hún hafi alltaf
verið mjög mikil en með streymis-
veitum sé maður með „nánast alla
tónlist sem til er í heiminum við
höndina“.
Geisladiskurinn á útleið
Í áðurnefndri skýrslu kemur
fram að síðastliðin ár hafi sala á tón-
list á föstu formi, þ.e. geisladiskum
og vínylplötum, dregist saman jafnt
og þétt. Sem dæmi dróst sala saman
um 33,7% á milli áranna 2016 og
2017 og um 15,3% á milli 2017 og
2018. Spurður hvort dauði tónlistar
á föstu formi sé fyrirséður í næstu
framtíð svarar Eiður: „Það er búið
að vera að segja þetta ansi lengi. Ég
held að svo sé nú ekki. Vínylplatan
er enn þá í mikilli sókn. Geisladisk-
urinn fer vissulega niður á hverju
ári en á endanum eru það auðvitað
bara markaðsaðstæður sem ráða
þessu.“ Þá segir hann að „dauða
geisladisksins“ hafi sennilega verið
spáð fyrst árið 2003 og segir: „Ég
veit ekki hvað skal segja. Hvort
dauði geisladisksins sé raunverulega
handan við hornið, það má vera, en
það eru einhver ár í það enn þá.“
Tekjurnar rata á réttan stað
Í umræðu um tónlistarveitur
kemur oft upp spurningin um hvort
tekjur rati rétta leið, þ.e. í hendur
útgefenda og tónlistarmanna.
Spurður um þetta svarar Eiður:
„Svarið við þessu er já. Í sjálfu sér
er tekjuskiptingin milli veitunnar
annars vegar og rétthafanna hins
vegar bara mjög svipuð því sem
gerðist við sölu tónlistar á föstu
formi. Veitan er að fá um það
bil það sama og verslanir fá í
sinn hlut, enda má segja að
veitan sé í alveg sama hlut-
verki og verslunin.“ Þá seg-
ir hann að þetta fyrir-
komulag sé svipað um allan
heim, skiptingin sé „um
það bil sjötíu prósent til
rétthafans og þrjátíu pró-
sent til veitunnar“.
Ofannefnda
skýrslu má finna
í heild á vef
FHF.
Sala á tónlist hér
ekki meiri í ellefu ár
Tekjur af seldri tónlist hér á
landi í fyrra, bæði á föstu
formi og í streymi, voru um
664 milljónir króna. Þar af
voru um 26% íslensk tónlist
og 74% erlend.
Þá jukust í fyrsta skipti í
sjö ár samanlagðar tekjur ís-
lenskra rétthafa miðað við
árið á undan. Mikið ber þó
enn í milli frá tekjum fyrri
ára en sem dæmi voru
tekjur innlendra tónlistar-
rétthafa árið 2018 aðeins
þriðjungur tekna ársins
2011. Eiður segir að ástæðan
fyrir því að tekjur Íslend-
inga hækki nú í fyrsta
skipti í sjö ár sé
fyrst og fremst sú
að tekjur af streymi
séu alltaf að aukast.
„Þær eru að aukast
meira, en tekjur af
tónlist á föstu
formi minnka. Svo
smátt og smátt
hækkum við aftur.“
Íslenskar
tekjur aukast
26% ÍSLENSK TÓNLIST
Eiður Arnarsson
19 21 35 42
117
189
270
406
561
Sala á tónlist, streymi og hljómplötur*
Heildarsala hljómplatna og streymis Heildarsala 2018
Milljónir króna, 2010-2018 Íslensk og erlend tónlist
700
600
500
400
300
200
100
0
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
*Hljómplötur: CD og vínyll
Heimild: Félag hljómplötuframleiðenda
Íslensk tónlist, 26%
Plötur, 9% Streymi, 17%
Erlend tónlist, 74%
Plötur, 6% Streymi, 68%
Alls
664
millj. kr.
Hljómplötur*
Streymi
522
617
103
2018
15%
85%