Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.08.2019, Qupperneq 15

4.8. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
um miðbik síðustu aldar var
mörgum mikið í mun að hlaupa
míluna sem hraðast.
Margir settu stefnuna á að
hlaupa míluna undir fjórum mín-
útum en það hafði aldrei verið gert
fyrr en Bretinn Roger Bannister af-
rekaði það árið 1954. Míluna hljóp
Bannister á 3:59,4 mínútum en þá
hafði metið staðið í 4:01,4 í næstum
níu ár. Varð þá til sú mýta að ekki
væri hægt að brjóta fjögurra mín-
útna múrinn. Segja má að óyfirstíg-
anleg hindrun hafi á þessum tíma
orðið til í huga hlaupara því innan við
tveimur mánuðum eftir að Bannister
setti metið höfðu tveir aðrir hlaupið
míluna á undir fjórum mínútum. Aðeins
fjórum árum seinna var metið komið niður
í 3:54,5 mínútur. Það er því líkt og ísinn hafi
verið brotinn; Bannister hafi rutt leiðina fyrir
aðra. Nú hafa yfir 1.400 manns hlaupið mílu á
undir fjórum mínútum.
Metið, sem stóð í níu ár, var sett árið 1945,
rétt eftir að seinni heimsstyrjöldinni lauk.
Styrjöldin hægði verulega á allri þróun á svið-
inu og þegar Bannister setti metið var
komið af stað kapphlaup manna á
milli um að verða fyrstur til að
brjóta ísinn. Sennilega hefði
á aðferð sinni. Hann lengdi
atrennuna og kom því á
meiri ferð að ránni. Einnig
áttaði hann sig á því að því
hærra sem hann ætlaði að
stökkva, því lengra frá
ránni þurfti hann að hefja
stökkið, ólíkt þeim sem
stukku klofvega yfir rána.
Árið 1968 varð Fosbury há-
skólameistari í Bandaríkjunum og
tryggði sér sömuleiðis sæti á Ólympíu-
leikunum í undankeppni Bandaríkja-
manna.
Á Ólympíuleikunum í Mexíkóborg 1968 háði
Fosbury, með sína óvenjulegu aðferð, mikla
baráttu um gullið við Bandaríkjamanninn Ed
Caruthers og Sovétmanninn Valentin Gavrilov.
Fosbury sigraði á endanum með stökki yfir
2,24 metra, sem var nýtt ólympíumet. Á leik-
unum í München fjórum árum seinna notuðust
28 af 40 keppendum við aðferð Fosburys og í
dag er hún langvinsælasta aðferð hástökks-
greinarinnar.
„Þú hefur eyðilagt þessa keppni“
Annar stórmerkilegur atburður átti sér stað á
Ólympíuleikunum í Mexíkóborg. Fyrir leikana
var Bob Beamon talinn sigurstranglegastur í
langstökki en hann átti best 8,33 metra stökk
fyrr á árinu, aðeins tveimur sentimetrum
styttra en heimsmetið. Beamon lenti í basli í
undanriðlum leikanna þar sem hann gerði
fyrstu tvö af þremur stökkum sínum ógild en
tókst að gera það
þriðja gilt og tryggja
sig í lokakeppnina.
Í fyrsta stökki
sínu í lokakeppninni
stökk Beamon 8,90
metra og bætti
heimsmetið um 55
sentimetra. Mæling-
artækið sem notast var
við á leikunum náði ekki
nógu langt svo mæla þurfti
stökkið á gamla mátann,
handvirkt. Beamon var ekki
kunnugur metrakerfinu þar sem
hann var vanur að keppa í Banda-
ríkjunum og áttaði sig því ekki
strax á því hvað hann hafði gert
þegar lengdin á stökkinu var til-
kynnt. Þegar liðsfélagi hans sagði
honum að hann hefði bætt heims-
metið um tvö fet missti hann
tímabundið allan mátt í líkam-
anum. Tilfinningarnar báru
hann ofurliði. Ólympíu-
meistarinn frá því fjórum
árum fyrr kom að Beamon
og sagði: „Þú hefur eyði-
lagt þessa keppni.“ Orð að
sönnu því metið var ekki
bætt fyrr en 23 árum síð-
ar og er enn í dag næst-
lengsta stökk sög-
unnar.
Beamon
gerði aðeins eina
aðra tilraun til stökks í
keppninni en dró sig svo í
hlé, úrslitin voru ráðin. Sá
sem hlaut silfur á leikunum
stökk 8,19 metra. Stökkið varð
þekkt sem „stökk aldarinnar“ og það
var meira að segja fundið upp nýtt lýs-
ingarorð til að lýsa ótrúlegu afreki af
þessu tagi; „beamonesque“.
Ísbrjótar fortíðar og framtíðar
Við skulum halda okkur við heimsmet. Það
eru ekki margir sem stefna á frama í einnar
mílu (rúmlega 1.600 metra) hlaupi í dag en
næsti maður sett nýtt met
hefði Bannister ekki tekist
það.
Met Bannisters er þó einnig merki-
legt af öðrum sökum. Í hlaupinu notaðist
hann við tvo héra sem héldu uppi hraðanum
fyrir hann og var það stór stund í sögu þeirra.
Notkun héra varð mjög vinsæl næstu árin á
eftir og nú eru heimsmet varla sett án slíkra.
Vert er að nefna einn sem reynir í þessum
prentuðum orðum að breyta leiknum í hlaup-
um. Eliud Kipchoge er heimsmethafi í mara-
þonhlaupi. Árið 2018 hljóp hann Berlínar-
maraþonið á 2:01:39 klukkustundum og bætti
þar með heimsmetið um eina mínútu og 18 sek-
úndur, mesta bæting á metinu frá árinu 1967.
En Kipchoge hefur merkari hluti í huga. Hann
ætlar að hlaupa maraþonið á undir tveimur
klukkustundum.
Kipchoge komst nálægt því á Monza-
kappakstursbrautinni í maí fyrir tveimur árum
en var 25 sekúndum of seinn. Það hlaup var
hins vegar ekki gilt sem heimsmet í maraþoni
þar sem notast var við hóp héra og bíl sem
stjórnuðu hraða hlauparanna þriggja sem tóku
þátt í því.
Kipchoge, sem hefur unnið öll maraþonhlaup
sem hann hefur tekið þátt í að einu undan-
skildu, þegar heimsmet var sett árið 2013,
hyggst nú gera aðra atlögu að tveggja klukku-
stunda múrnum. Óvíst er hvort í þetta skiptið
falli hlaupið undir skilyrði til heimsmets en
áhugavert verður að fylgjast með hvort Kip-
choge tekst ætlunarverk sitt.
„Horfði bara á mig og hló“
Fáir íþróttamenn hafa haft jafn mikil áhrif á
sína íþrótt og Lawrence Taylor hafði á banda-
rískan ruðning. Taylor er annar tveggja varn-
armanna sem valdir hafa verið mikilvægustu
leikmenn NFL-deildarinnar. Þegar hann kom
inn í lið New York Giants í nýliðavalinu árið
1981 var það eitt það lélegasta í deildinni. Ári
seinna var liðið eitt það besta og vann Taylor
tvo ofurskálartitla með liðinu á þeim tólf
árum sem hann lék í deildinni.
Ef draga á saman áhrif Taylors í
eitt orð er það hræðsla. Hann hræddi
þjálfara annarra liða og leikmenn
þeirra, ekki síst leikstjórnendur, sem
hann tæklaði oft af öllu afli. Þeir sem
verja áttu leikstjórnandann fyrir Tayl-
or hræddust einnig niðurlæginguna
sem fylgdi því að mæta honum. Margir
sáu ekki annan kost vænni en að hætta.
Jerry Sisemore, sem lék með Phila-
delphia Eagles, er einn þeirra. Hann
sagði eitt sinn að vikan í aðdraganda
leiks gegn Giants hefði verið óbærileg.
„Um miðbik vikunnar var eins og eitthvað
kæmi yfir þig og þú byrjaðir bara að svitna,“
sagði Sisemore við New York Times. „Síðasta
árið mitt í deildinni, í fyrsta leik tímabilsins,
komst hann strax framhjá mér […] Hann
horfði bara á mig og hló. Það var nákvæmlega
þarna sem ég vissi að ég þyrfti að hætta.“
Taylor átti svo auðvelt með að brjótast í átt að
leikstjórnanda andstæðinganna að þjálfarar
annarra liðu þurftu að breyta uppstillingu til að
koma á hann böndum. Nú, eða setja tvo til þrjá
leikmenn honum til höfuðs. Það losaði auðvitað
um aðra varnarmenn liðsins og liðið vann oft
sigra án þess að Taylor setti mark á leikinn.
Spurðu blaðamenn þá þjálfarann, Bill Parcells,
hvað væri að Taylor. Parcells vissi auðvitað að
Taylor var ein helsta ástæða sigranna og var
orðinn langþreyttur á spurningum blaðamanna.
Notaði hann þær þá til að espa Taylor upp, gera
hann enn uppveðraðri en áður. Þegar svo kom í
leik gegn liði sem notaði hefðbundna uppstill-
ingu gegn Giants var voðinn vís fyrir leikstjórn-
andann og aðra sem urðu á vegi Taylors.
Taylor, sem lék sem svokallaður ytri línu-
vörður (e. outside linebacker), er talinn hafa
breytt leikstöðu sinni. Í stað þess að bregðast
einungis við og lesa leikinn áttu menn nú einnig
að vera sterkir og með mikinn sprengikraft.
Þjálfarinn Joe Gibbs fann upp sóknarkerfi þar
sem notast er við tvo innherja og einn hlaupara
til að sporna við Taylor. Fleiri þjálfarar reyndu
ýmsar leiðir til að stöðva Taylor en varð lítt
ágengt.
Í frelsisátt
Jean-Marc Bosman breytti leiknum á allt ann-
an hátt en þeir sem nefndir hafa verið hér á
undan. Knattspyrnuferill hans náði aldrei nein-
um hæðum en með baráttu sinni hafði hann
mögulega meiri áhrif en nokkur annar leik-
maður.
Bosman er belgískur og hóf ferilinn hjá
Standard Liège en var seinna seldur til RFC
Liège. Þegar samningi hans var lokið árið 1990
voru reglur þannig að hann þurfti samþykki
RFC til að færa til sig annars liðs. Laun hans
voru lækkuð niður í þriðjung af því sem þau
voru áður og vildi hann því færa sig um set til
Dunkirk í Frakklandi. RFC krafðist hins vegar
fjórfalt hærra verðs en það hafði greitt Stand-
ard fjórum árum áður frá Dunkirk sem kærði
sig ekki um að greiða slíkt okurverð. Bosman
yðri því að bíta í það súra epli að dúsa í varaliði
RFC á lélegum launum.
Þetta gat Bosman ekki sætt sig við og fór
með málið fyrir Mannréttindadómstól Evrópu.
Þar féll loks dómur 15. desember 1995 um að
kerfið í knattspyrnunni, þar sem leikmönnum
væri meinað að fara á frjálsri sölu á milli liða
eftir að samningur þeirra rynni út, bryti í bága
við reglur Evrópusambandsins. Bannað væri
að hefta atvinnufrelsi leikmanna innan evr-
ópska efnahagssvæðisins (EES) auk þess sem
ekki var leyfilegt að takmarka fjölda erlendra
leikmanna í hverju liði, kæmu þeir úr ríki í
EES.
Dómurinn hafði miklar afleiðingar í för með
sér. Margir leikmenn nýttu sér dóminn til að
fara á milli liða og gátu nú krafist hærri launa.
Sem dæmi má nefna Edgar Davis sem fór frá
Ajax til Milan og Steve McManaman sem fór
frá Liverpool til Real Madrid og varð á þeim
tíma hæst launaði breski leikmaður sögunnar.
Aðrir högnuðust á þessu þar sem lið hræddust
að missa leikmenn þegar þeir rynnu út á samn-
ingi og buðu því hærri laun en áður. Margir
vilja auk þess meina að það ójafnvægi sem ríkir
milli stærri og minni liða í knattspyrnunni sé
að miklu leyti komið til vegna dómsins. Eftir
hann gátu minni lið ekki keppt við þau stærri í
launakostnaði og félagskiptagjöldum.
Bosman naut þó aldrei góðs af dómnum, sem
þekktur er sem Bosman-dómurinn. Hann beið í
fimm ár eftir honum og lék á meðan með minni
liðum. Hann hætti að lokum knattspyrnuiðkun
árið 1996 vegna þess sligandi álags sem mála-
ferlið hafði í för með sér auk þeirrar óvildar
sem hann skapaði sér innan knattspyrnuhreyf-
ingarinnar. Seinna lenti Bosman í baráttu við
Bakkus og eftir nokkrar misheppnaðar fjár-
festingar reiðir hann sig á fjárframlög frá
FIFPro, alþjóðlegu leikmannasamtökunum.
Hann breytti leiknum en það gleymdist að
þakka honum fyrir það.
Dick Fosbury svífur öfugur yfir rána.
Bob Beamon
eyðilagði lang-
stökksgreinina.
Jean-Marc Bosman gerði lífið
betra fyrir aðra leikmenn.