Vinnuafl - 15.01.1996, Qupperneq 9

Inngangur
1. Heimildir og skráning
Hagstofa Islands hóf vinnslu gagna um fjölda vinnuvikna frá
og með árinu 1963. Þessi vinnsla hefur alla tíð verið byggð
á skattgögnum um fjölda vinnuvikna samkvæmt álagningu
ýmissa tryggingariðgjalda. Heimildir skattstofanna um fjölda
vinnuvikna voru upplýsingar launagreiðenda á launamiðum
en ríkisskattstjóri lét á hverju ári gera sérstaka skrá, trygginga-
gjaldaskrá, þar sem vikur hvers fyrirtækis voru lagðar
saman. Hagstofan fór yfir þessa skrá ár hvert, endurskoðaði
hana og jók við upplýsingum þar sem þær skorti. A grundvelli
þessarar vinnslu voru niðurstöður um fjölda ársverka birtar
í einu sumarhefta Hagtíðinda ár hvert.
Frá árinu 1986 stóð Byggðastofnun (áður Áætlanadeild
Framkvæmdastofnunar ríkisins) fyrir úrvinnslu á fjölda
vinnuvikna samkvæmt upplýsingum sem fengnar voru beint
af launamiðum einstaklinga. Þar sem þessar upplýsingar
voru tengdar einstaklingum var hægt að gera ýmiss konar
lýðfræðilega greiningu á skiptingu vinnuaflsins og fá fram
upplýsingar um heildartekjur einstaklinga. Niðurstöður
þessarar úrvinnslu voru birtar í ritunum Vinnumarkaðurinn
(1980,1981, 1982,1983 og 1984)ogsíðar Byggð og atvinna
(1985). Byggðastofnun hefur ekki birt niðurstöður úrvinnslu
sinnar fyrir síðari ár en þær eru aðgengilegar í gagnasafni
stofnunarinnar.
Þrátt fyrir að báðar þessar vinnslur taki mið af upplýsingum
á launamiðum ber niðurstöðum þeirra ekki saman hvað
varðar heildarfjölda vinnuvikna né heldur skiptingu þeirra
á atvinnugreinar og svæði. Hluti af þessum mismun stafar af
ólíkum skilgreiningum á grunneiningunni í gagnameðferð-
inni. Þannig hefur Hagstofan ávallt haft einstök fyrirtæki,
eða rekstrareiningar ef um fjölþætta starfsemi er að ræða
innan sama fyrirtækis, sem grunneiningu í skráningu. Eru þá
talin öll félög og einstaklingar sem stunda einhverja tegund
starfsemi í tiltekinni atvinnugrein á einum stað, þ.e. í einu
sveitarfélagi.1 Samkvæmtþessari skilgreiningugetafyrirtæki
með fjölþætta atvinnustarfsemi verið skráð sem margar
rekstrareiningar. Þessi skilgreining hefur það í för með sér,
að Hagstofan heimfærir atvinnustarfsemi til þess sveitar-
félags þar sem starfsemin fer fram, þ.e. til sveitarfélags
starfsstaðar. Byggðastofnun hefur hins vegar skilgreint
einstaklinginn sem grunneiningu í úrvinnslu sinni. I
niðurstöðum Byggðastofnunar er atvinnustarfsemin þvf
heimfærð til löglieimilis einstaklinga. Segja má að Hagstofan
leitist við að lýsa vinnuaflseftirspum á hverjum stað en
Byggðastofnun lýsi framboði vinnuaflsins. Þessi mismunur
á skilgreiningu veldur því að mikill munur verður á skiptingu
þessara gagna eftir svæðum.
Fleira er ólíkt með þessum tveim úrvinnsluaðferðum.
Launamiðar hafa veitt víðtækar upplýsingar um vinnuaflið
en þó hafa verið á þeim ýmsir ágallar. Skattstofur hafa séð
um að flokka og merkja allar upplýsingar á launamiðum um
atvinnugrein, starfsstétt, stéttarfélag og lífeyrissjóð. Við
flokkun á atvinnugreinar hefur gætt tilhneigingar til þess að
fara eftir aðalstarfsemi fyrirtækis samkvæmt upplýsingum í
fyrirtækjaskrá Hagstofunnar fremur en að flokka einstakar
deildir eða rekstrareiningar fyrirtækja á atvinnugreinar. Þar
af leiðandi hefur atvinnugreinaflokkun starfsmanna hjá
fyrirtækjum með fjölþætta starfsemi orðið ónákvæm og þar
með fjöldi vinnuvikna eftir atvinnugreinum. Þá hefur verið
töluvert um það að fyrirtæki hafí ekki skráð fjölda vinnuvikna
á launamiða. I þeim tilvikum hafa skattyfirvöld áætlað
fjöldann með því að deila áætluðum meðalvikutekjum í
heildarlaun. Loks hefur verið mikill misbrestur á því að
atvinnurekendur hafi skráð tegund þeirrar vinnu sem
launþeginn hefur innt af hendi og hafa þá skattstofurnar
getið í eyðurnar með hliðsjón af upplýsingum um stéttarfélag
hlutaðeigandi launþega.
Þrátt fyrir að þessi vandamál hafí verið sameiginleg fyrir
báðar stofnanirnar hefur aðstaða þeirra til þess að leysa þau
verið mismunandi. Eins og áður kom fram byggði Hagstofan
úrvinnslu sína á svokallaðri tryggingagjaldaskrá en ekki á
sjálfum launamiðunum. Tryggingagjaldaskráin var grunnur
fyrir álagningu ýmissa tryggingariðgjalda og því höfðu bæði
fyrirtæki og skattyfirvöld hag af því að umræddar upplýsingar
væru sem réttastar. Þetta hafði í för með sér að forsendur
voru fyrir gagnkvæmri endurskoðun og eftirliti með þeim
grunnupplýsingum sem skattyfirvöldum bárust. Þetta kom
fram í því að við þessa skrá bættust ýmsar leiðréttingar og
tilfærslur vegna kærumeðferðar. Ennfremur kom Hagstofan
sér upp umfangsmiklu leiðréttingar- og eftirlitskerfi vegna
áðumefndra vandamála við skráningu launamiða. Þessu
kerfi var beitt bæði innan stofnunarinnar og í samráði við
skattyfirvöld, ríki og stærri fyrirtæki í því skyni að auka
áreiðanleika gagnanna. Þetta átti bæði við um fjölda
vinnuvikna og skiptingu þeirra á atvinnugreinar og sveitar-
félög.
Að lokum skal nefna einn ágalla þessara gagna sem ekki
er unnt að laga. Til þess er ætlast að ein vinnuvika svari til
vinnu eins starfsmanns í fullu starfi í eina viku og 52
vinnuvikur svari til eins ársverks. Vinnu starfsmanns í hálfu
starfi allt árið á því að telja sem 26 vinnuvikur eða hálft
ársverk. Talið er að nokkur misbrestur kunni að hafa verið
á því að vinnuvikufjöldi starfsmanna í hlutastarfi hafi verið
gefinn upp með samræmdum hætti. Þá er ljóst að vinnu-
vikuskráningin hefur ekki tekið til yfirvinnu og endur-
speglar því ekki vinnumagnsbreytingar sem stafa af
breytingum á yfirvinnu.
Samkvæmt þvx sem hér hefur verið sagt eru ýmsir
annmarkar á gögnum og úrvinnslu vinnuaflsmælinga á
grundvelli vinnuvikna samkvæmt gögnum skattyfirvalda.
Enginn vafi leikur þó á því að þetta efni gefi ágæta mynd af
þeirri þróun sem átt hefur sér stað á því langa árabili sem
gögnin ná yfir. Gögnin og aðferðimar sem notaðar hafa verið
hafa verið sjálfum sér samkvæmar allt tímabilið og því
bendir allt til þess að þrátt fyrir fyrmefnda ágalla hafi fjöldi
vinnuvikna innan einstakra atvinnugreina og -svæða verið
gerður upp á samræmdan hátt.