Skessuhorn - 11.03.2015, Page 26

26 MIÐVIKUDAGUR 11. MARS 2015
Sögustundir í Byggðasafni Dalamanna á Laugum
Frá því sumaropnun lauk í Byggða-
safni Dalamanna á Laugum síðasta
sumar hefur Valdís Einarsdóttir
safnvörður staðið fyrir reglubund-
um sögustundum á Laugum. Valdís
segir að hugmyndin að sögustund-
unum hafi kviknað fljótlega eftir að
hún tók við starfi safnstjóra vor-
ið 2010. Í samtali við Skessuhorn
sagði hún að tilefnið væri fyrst og
fremst að vekja athygli á safninu og
því sem það stendur fyrir. Um leið
að skapa viðburð sem kryddi líf-
ið og tilveruna. „Mér hefur fund-
ist að fólk úr héraðinu gefi safn-
inu ekki nægan gaum og hugsi sem
svo að safnið sé frekar fyrir ferða-
fólk en heimamenn. Þessu er ég al-
gjörlega ósammála,“ segir Valdís.
Hún stóð að mestu sjálf fyrir sögu-
stundunum á síðasta ári. Sú fyrsta
var 31. ágúst síðastliðinn þar sem
fjallað var um verslun í Skarðsstöð.
Næsta sögustund var mánuði síðar
og þá var umfjöllunarefnið Abra-
ham hinn haukdælski. Tveimur
vikum síðar eða 12. október talaði
Valdís um Dalamenn í Vesturheimi
og hálfum mánuði seinna var á dag-
skrá samantekt Valdísar um föru-
konuna Sýslu-Helgu. Í nóvember
var norræni skjaladagurinn hald-
inn í Byggðasafninu, sýning um
hestamannafélagið Glað í tilefni
árshátíðar hestamanna á Vestur-
landi og hinni stórmerkilegu sögu
Árna Magnússonar frá Geitastekk.
Síðasta sögustundin var jólasögu-
stundin rétt fyrir jólin og það var
eina stundin sem ekki var í umsjón
Valdísar á síðasta ári. Jólastund-
in var í höndum fjölskyldunnar á
Skerðingsstöðum í Hvammssveit;
Jóns Egils Jóhannssonar, Bjargeyjar
Sigurðardóttur og barna.
Aldrei verið ein í sögu-
stundunum
Aðspurð segist Valdís vera þokka-
lega ánægð með aðsóknina á sögu-
stundirnar. Þetta hafi verið um tíu
manna kjarni sem komið hafi á þær
flestar og gestafjöldinn nokkrum
sinnum verið í kringum fimmtán.
„Annars hefur þetta verið frá einum
og upp í tuttugu. Haustið var erfitt
þegar fólk var í fjárragi en ég hef þó
aldrei verið ein. Ég hef þráast við
að halda viðburði. Ég hef til dæm-
is haldið sýningu á norræna skjala-
deginum við trúlega fámennustu
þátttöku á landinu,“ segir Valdís.
Ferðasaga Magnúsar frá
Geitastekk
Einn af fyrirlestum Valdísar sem
vakti ekki síst athygli þeirra sem
sótt hafa sögustundir var um Árna
Magnússon frá Geitastekk sem nú
er Bjarmaland í Hörðudal. Árni
sem uppi var á átjándu öld lenti í
mannraunum, missti konu sína
tæplega þrítugur og fór þá til Dan-
merkur. Hann var þar í bygginga-
vinnu og starfaði einnig á Græn-
landi um tíma. Árni fór í siglingar
og m.a. í eina af siglingum Dana til
Kína, til að sækja postulín, krydd
og te. Árni kom til Íslands og sagði
sögu sína meðal afkomenda í ís-
lenskum baðstofum. Á gamals aldri
skrifaði hann söguna og handrit-
ið varðveittist. Það var gefið út í
Danmörku 1918 og síðan á Íslandi
1945. Valdís segir að þessi heimild
sé sú eina frá siglingatíma Dana til
Kína sem skráð er af háseta á skip-
unum dönsku. Hún segir sögu Árna
stórmerkilega ekki síst þar sem hún
hafi verið rituð með hans eigin
hendi. Valdís segist hafa gefið sögu-
stundunum frí núna eftir áramótin
fram yfir þorrablótstímann. Nú séu
sex sögustundir á dagskránni fram
í apríl þegar undirbúningur hefst
fyrir sumaropnun Byggðasafnsins.
Sveinn á Svarfhóli með
sögustund
Í sögustundinni sem haldin var
á Laugum síðastliðinn sunnudag
sagði Sveinn Ragnarsson á Svarf-
hóli í Geiradal frá mannlífi og
sögu í Austur-Barðastrandarsýslu.
Eins og margir vita nær Austur-
Barðastrandarsýslu frá sýslumörk-
um Dalasýslu í botni Gilsfjarðar að
Kjálkafirði í vestri, auk fjölda eyja.
Sýslan er nú eitt sveitarfélag, Reyk-
hólahreppur, en áður voru þar fimm
hreppar. Sveinn Ragnarsson er frá
Hofsstöðum í Þorskafirði en hef-
ur síðustu 25 árin eða svo átt heima
á Svarfhóli í Geiradal skammt frá
Króksfjarðarnesi. Sveinn sagðist í
samtalið við Skessuhorn aldrei hafa
stundað búskap í sveitinni. Sem
ungur maður á Hofsstöðum hafi
hann farið að stússast í kringum
vélar og það síðan atvikast þann-
ig að hann fór að starfa á vinnuvél-
um. Um tíma starfrækti hann ásamt
fleirum verktakafyrirtækið Hagvon
ehf. sem að mestu vann að smærri
verkefnum sem Vegagerðin bauð
út. Einnig var fyrirtækið í vöru-
flutningum sem að mestu byggðist
á þjónustu við Þörungaverksmiðj-
una á Reykhólum. Í allmörg ár hef-
ur Sveinn starfrækt véla- og við-
gerðarverkstæði heima á Svarfhóli.
Hann hefur þó ekki hefðbundna
iðnmenntun að baki, heldur hefur
sótt sér þekkingu með sjálfsnámi og
á styttri námskeiðum. „Það er alltaf
eitthvað járnadrasl í kringum mig
sem ég er að bjástra við. Það má
segja að ég hafi lent í þessu eins og
gjarnan er sagt,“ segir Sveinn.
Annálshöfundur á
málþingi
Sveinn sat í hreppsnefnd Reykhóla-
hrepps um tíma og hann hefur þótt
ómissandi þegar sveitungar hans
halda þorrablót. Hann hefur jafnan
séð um annálinn á þorrablótunum
og þeir hafa oft þótt æði smelln-
ir, að sögn hreppsbúa. Sveinn seg-
ist hafa sótt flestar sögustundirnar á
Laugum og haft gaman af. Tildrög
þess að hann lét til leiðast að hafa
sjálfur framsögu á sögustund var
að hann sótti síðasta haust málþing
sem haldið var á Reykhólum. Það
var haldið á vegum verkefnis sem
kallað hefur verið Vestfiðringur og
leitt af Elísabetu Gunnarsdóttur á
Ísafirði, en verkefnið er um menn-
ingartengda ferðaþjónustu. Á mál-
þinginu flutti Sveinn samantekt
sem hann hefur gert á samfélaginu
í Austur-Barðastrandarsýslu og
hann studdist við í sögustundinni
á Laugum síðastliðinn sunnudag.
Sveinn segir svæðin sem mynduðu
gömlu hreppana fimm sem nú til-
heyra Reykhólahreppi ótrúlega
ólík, til dæmis aðstæður samgöngu-
lega séð og misvel fallin til búskap-
ar og aðdrátta.
Athyglisverðar stað-
reyndir
Í samtekinni fór Sveinn yfir sög-
una og þróunina í stórum dráttum
allt frá landnámi í Austur-Barða-
strandarsýslu og fram á þessa daga.
Athyglisverðar tölur er að sjá um
íbúaþróun í sýslunni þar sem íbúa-
fjöldinn er nokkuð stöðugur frá
byrjun átjándu aldrar, liðlega þús-
und manns upp í rúmlega 1200 í
byrjun tuttugustu aldarinnar. Þeg-
ar síðan líður á síðustu öld hryn-
ur íbúafjöldinn og í byrjun þessar-
ar aldar eru þeir aðeins 304. Þeim
fækkar síðan enn og voru á síðasta
ári 271.
Skemmtilegir punktar eru í sam-
antekinni eins og um Þorskafjarð-
arhrísið, að bændur við Þorska-
fjörð neituðu að leggja til hrís til að
brenna meintan galdramann. Kvala-
krókur var aftökustaður skammt frá
þingstaðnum í Þorskafirði. Skáld
og grúskarar voru margir í þeim
sveitum sem nú tilheyra Reyk-
hólahreppi. Þar má nefna Matth-
ías Jochumsson, Jón Thorodd-
sen, Gest Pálsson, Guðmund Jóns-
son, Játvarð Jökul Júlíusson, Bjarg-
eyju Arnórsdóttir, Jón Kr. Guð-
mundsson, Lýð Björnsson, Finn-
boga Jónsson, Guðlaugu Jónsdótt-
ur, Sigurð Elíasson, Erling Jónsson
og skáldkonurnar Herdísi og Ólínu
Andrésdætur.
Konráð hafði marga
viðkomustaði
Samgöngumálum er gerð allgóð
skil í samantekt Sveins á Svarfhóli.
Þar tekur hann saman stystu leið-
ir yfir fjöll og heiðar, en ekki var
akfært frá Reykhólum að Kinn-
arstöðum við Þorskafjörð fyrr en
langt var liðið á fjórða áratug lið-
innar aldar. Samgöngur á sjó höfðu
því gríðarlega þýðingu. Skipafé-
lagið Norðri hf. var stofnað 1927.
Það félag gerði úr Konráð BA
sem átti eftir að reynast happafley.
„Með komu hans þótti íbúum af-
skekktra byggða sem öll einangrun
væri skyndilega rofin. Menn fengu
svo að segja heim í túnfót viku-
lega vöru sem áður var erfiðleikum
háð að nálgast, svo sem bygginga-
efni, fóðurbæti og aðra sekkjavöru
auk olíu og daglegra nauðsynja.
Þá opnaðist einnig sá möguleiki
að fólk gat brugðið sér af bæ, jafn-
vel alla leið til Reykjavíkur og verið
komið heim að viku eða tíu dögum
liðnum. Slíkt ferðalag var áður nær
óhugsandi. Ferðatíðni og viðkomu-
staðafjöldi Konráðs BA var ótrúlega
mikill. Samkvæmt áætlun var hann
þessi: Hagi, Siglunes, Brjánslækur,
Auðshaugur, Fjörður, Illugastaðir,
Selsker, Svínanes, Kvígindisfjörður,
Kirkjuból, Bær, Múli, Sveinungs-
eyri, Skálanes, Staður, Gróunes,
Hallsteinsnes, Þórisstaðir, Kinnar-
staðir og Hofstaðir. Auk þessa fór
báturinn fjölmargar tilfallandi ferð-
ir til Stykkishólms, Reykjavíkur og
víðar. Konráð var í ferðum frá því
um 1930 og fram á sjöunda áratug-
inn. Áður en Konráð byrjaði í ferð-
um var þá Baldur búinn að sigla yfir
Breiðafjörð í að minnsta kosti fimm
ár, eða frá 1924.“
þá
Sveinn Ragnarsson á Svarfhóli í Geiradal sá um sögustundina síðasta sunnudag.
Valdís Einarsdóttir safnstjóri byggðasafnsins á Laugum er upphafsmaður
sögustundanna og hefur haft umsjón með þeim flestum.
Borgarland í Reykhólahreppi. Bærinn Borg fremst á nesinu en nær bæirnir Mýrartunga I og II. Ljósmynd Sveinn Ragnarsson.
Vaðalfjöll skammt frá Bjarkalundi. Myndin tekin fyrir nokkrum dögum en þau er
svipmikil og hafa misjafna ásýnd eftir því hvaðan á þau er litið. Ljósmynd Sveinn
Ragnarsson.
Svarfhóll í Reykhólasveit.