Skírnir - 01.10.2009, Side 40

294
ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
SKIRNIR
semi. Á sama hátt verður löggjöfin að vera byggð á skynsamlegri
rökræðu um hvað sé almannaheill og ólíkar leiðir til að stuðla að
henni til að hægt sé að segja að löggjöfin stýrist af skynsemi.
Þegar Alþingismenn kvarta yfir hnignandi virðingu þessarar
elstu og fyrrum merkustu stofnunar landsins er ekki við neina að
sakast nema þingmenn sjálfa.16 En hnignun Alþingis er ekki bara
áhyggjuefni þingmanna heldur allra landsmanna vegna þess að Al-
þingi er ein af grundvallarstofnunum ríkisins og hornsteinn hins
lýðræðislega stjórnskipulags. Hnignun Alþingis er því einnig hnign-
un íslenska ríkisins og þar með líka hnignun íslensks samfélags.
4. Hverskonar réttlœti?
Fyrsta skrefið í greinargerð fyrir réttlátu samfélagi er að setja fram
grundvallarlögmál réttlætisins og skýra forsendur þessara lögmála.
Eg hef gert nokkra grein fyrir tveimur af þessum forsendum, nefni-
lega þeim (i) að samfélagið sé samvinnuvettvangur borgaranna frá
einni kynslóð til annarrar og (ii) að lög og stofnanir ríkisins birtist
borgurunum sem sanngjörn umgjörð um slíka samvinnu. Þriðja
forsenda er að litið sé á borgarana sem frjálsa jafningja. Fjórða for-
sendan er að samfélagið stýrist af almennri vitund um og viður-
kenningu á tiltekinni sýn á réttlæti.17 Engin þessara forsendna er
augljós og raunar má segja að inntak þeirrar forsendu að borgar-
arnir séu frjálsir og jafnir verði ekki fyllilega ljóst fyrr en sett hefur
verið fram kenning um réttlæti fyrir samfélagið. Fyrir þessu eru
tvennskonar ástæður. I fyrra lagi er algert frelsi óhugsandi, frelsi
manns er ævinlega takmarkað af skyldum hans, rétti annarra og
margvíslegum kringumstæðum. I seinna lagi getur jöfnuður aldrei
verið alger. Stjórnmálakenningar sem leggja áherslu á jöfnuð,
leggja áherslu á jöfnuð einna gæða frekar en annarra. Sú forsenda
að borgararnir séu frjálsir er því ókláruð þangað til gerð hefur
16 Capacent mælir reglulega hversu mikið traust fólk ber til stofnana og embætta.
Frá 2001 til 2008 báru 35-45% þjóðarinnar mikið traust til Alþingis en í febrú-
ar 2009 báru einungis 13% þjóðarinnar mikið traust til Alþingis. Sjá frétt á vef
Capacent „Traust til stofnana og embætta minnkar verulega".
17 Hér fylgi ég John Rawls, sjá t.d.Justice as Fairness, einkum kafla 1, §2 og §3.