Skírnir - 01.10.2009, Blaðsíða 104

358
BJÖRN ÞÓR VILHJÁLMSSON
SKÍRNIR
Beiðninni, eða tillögunni, er varpað fram að því er virðist í hálf-
kæringi og freistandi er að skýra atvikið sem dæmi um sérvisku og
skondnar tiktúrur Bersa. En þó skiptir stund þessi umtalsverðu
máli. Hér er í fyrsta sinn sleginn sá tónn sem á eftir að verða sterk-
ari þegar á líður og lýtur að vangaveltum um lífshlaup einstak-
lingsins og framgang tímans, hvort og hvernig hægt sé að varðveita
minningar og liðna reynslu, sporna við sjálfum forgengileikanum.
„Varstu ekki búinn að lofa að skrifa ævisögu mína vinur?“ (Hall-
dór Laxness 1972: 106) spyr Islandsbersi þegar fundum þeirra ber
aftur saman tæpum tveimur áratugum síðar og sést þá að tillagan
var meira en hugdetta af hans hálfu. En í upphafi vindur samvist-
um mannanna tveggja fram án þess að sögumaður sé beinlínis virk-
ur þátttakandi í veröld Bersa. Hann gefur heldur ekki mikið fyrir
væntanleg ævisöguskrif.
Bersi reynist þó viðfang ævisögulegra rannsókna og skrifa
sögumanns og þannig verður hann sá öxull sem verkið snýst um.3
Ljóst er að hinn hógværi sögumaður heillast af Islandsbersa, pers-
ónutöfrum hans og krafti, en einnig þykir honum forvitnilegt að
kynnast framandi reynsluheimi hins mikla kaupmanns sem var
sagður tefla „blindskák sér til skemmtunar um auðæfi Islands"
(Halldór Laxness 1972: 78). Enda æxlast mál svo að í krafti við-
kynningar sinnar á síldargróssernum fær sögumaður um stundar-
sakir pláss „við háborð lífsins“, þótt það sé í formi „aðskotadýrs”
eins og hann orðar það sjálfur (Halldór Laxness 1972: 98). Brátt
tekur hins vegar að bera á þeim miklu þversögnum sem einkenna
skapgerð og hátterni Bersa, manns sem lifir í vellystingum á Hótel
Pallas, fínasta gististað Kaupmannahafnar, og er í þann mund að
ljúka við stóran viðskiptasamning, en neyðist þó að lokinni sam-
veru þeirra til að stela þeim fáu krónum sem sögumaður ber á sér.
Nokkru fyrr hafði Bersi svarað athugasemdum um íburðarmikið
hótelið og fyrirferðina á sjálfum sér með því að lýsa dvöl sinni á
3 Ekki er hægt að líta á form Guðsgjafaþulu sem beina eftirlíkingu af hefðbundnu
formi ævisögunnar, en skáldsagan skírskotar til ævisöguhefðarinnar og notfærir
sér mörg kennileiti hennar. Kaflann „Flæktur við annarra örlög“ (Halldór
Laxness 1972: 65-68) má t.d. lesa sem eins konar hugleiðingu um ábyrgð ævi-
sagnaritarans.