Skírnir - 01.10.2009, Side 105

SKÍRNIR f LJÓSASKIPTUM MINNINGANNA 359
Hótel Pallas sem skrifaðri á reikning „ekkna og munaðarlausra“
þar sem fjármuni sína hafi hann „sogið [...] útúr því fólki" (Hall-
dór Laxness 1972: 15). Strax á þessum fyrsta fundi þegar Bersi
leiðir sögumann inn um andyrið á Hótel Pallas og viðurkennir á
sig kapítalískar syndir sem virðast hafa ratað á síður sögunnar
beinustu leið úr leikverki eftir Ibsen vakna spurningar hjá lesanda.
Hvað gefur hin opinskáa játning um arðrán til kynna um sjálfs-
skilning og heimsmynd Bersa? Eða er yfirlýsingin e.t.v. dæmi um
meðvitaða sjálfssviðsetningu þess sem mælir?
I þessu samhengi er athyglisvert að Guðmundur Andri Thors-
son (2006: 530) hefur lýst Bersa sem hinum „sviðsetta manni“. Þar
vísar Guðmundur til þess að Bersi hafi áunnið sér svo litríkt
orðspor í litlu samfélagi að hann sé bókstaflega „fangi eigin
mýtu“, líkt og Garðar Hólm í Brekkukotsannáli. Þetta er rétt og
með dramatískri yfirlýsingu sinni sjáum við Bersa hegða sér á
máta sem á eftir að koma fram margoft í framvindu sögunnar:
Hann sviðsetur sjálfan sig með leikrænum hætti svo að sterk hug-
hrif skapast og ákveðin ímynd verður til í huga viðstaddra. Þetta
gerir Bersi með aðferðum sem ósjaldan virðast stríða gegn hans
eigin hagsmunum en ágæt dæmi eru sölufundurinn í Kaupmanna-
höfn í upphafi sögunnar og hádegisfundur með íslenskum ráða-
mönnum á Hótel Borg tveimur áratugum síðar. I bæði skiptin
kemur Bersi fundarmönnum úr jafnvægi með óvenjulegri hegðun
sinni, hann neitar að laga sig að hugmyndum um viðtekna fram-
komu, en þannig er gefið í skyn að hann sé hafinn yfir hversdags-
leg og borgaraleg viðmið. Sú staðreynd að honum mistekst ætlun-
arverk sitt í fyrra tilvikinu, og hegðun hans reynist bókstaflega
fráhrindandi í augum Svíanna, óskiljanleg í augum sögumanns og
fyndin eða óábyrg í augum lesanda grefur undan ímynd hans á
írónískan hátt. Þá nýtur Bersi þess að flytja eins konar flökkuvísu
sem fjallar um hann sjálfan („Heims í boxi hart fram sté / við
heimsmeistara góðan: / fjórum sinnum féll á kné. / I fimtu lotu
stóð hann.“; Halldór Laxness 1972: 292) en á slíkum stundum ber
á því sem e.t.v. mætti kalla leikræna einlægni. Bersi hrífst á ein-
lægan hátt af tilbúinni ímynd sinni og gefur þannig í skyn hvort
tveggja, sjálfhverfu og ótrausta sjálfsmynd. Það sem enn fremur