Skírnir - 01.10.2009, Side 108

362
BJÖRN ÞÓR VILHJÁLMSSON
SKÍRNIR
hvarfli að lesanda að Bersi sé að gefa væntanlegum ævisöguritara
sínum vísbendingu um hvernig fella megi ævi hans inn í hefð-
bundið frásagnarmynstur. Ef hægt er að skýra Bersa, afrek hans
og lífshlaup út frá fábrotnum uppruna má segja að fram sé komin
sú formgerð sem rithöfundurinn þarf á að halda: Saga Bersa er
saga af manni sem brýst úr fátækt til ríkidæmis en missir þó aldrei
tengslin við uppruna sinn. Þannig er hann ekki aðeins fyrirmynd
annarra heldur jaðrar við að vera upphafin táknmynd eða óska-
mynd þjóðar sem er að stíga fyrstu skrefin inn í tuttugustu öldina,
frá örbirgð til efna, og þarf að fóta sig í nýju markaðssamfélagi, en
er annt um að sagan og hefðirnar skolist ekki burtu í ólgusjó
breytinganna.
Sögumanni reynist þó ekki unnt að fjalla um persónugerð og
lífshlaup Bersa á þennan hátt, og ekki er víst að við hann sé að
sakast í því sambandi. Andstæðurnar sem nefndar eru hér að ofan
reynast erfiðar í meðförum og útkoman er sú að Bersi birtist sem
röð aðskildra persónugerða fremur en margþættur persónuleiki.
Föðurhlutverkið reynist lítið sem ekki tengt hlutverki kaupsýslu-
mannsins, og sá „vormaður Islands" sem sagan líkir stundum við
hetju úr Islendingasögunum myndi vart eyða orðum í fyllibyttuna
sem í vímu sóar auðæfum sínum (Halldór Laxness 1972: 83, 240).
Máttarstólpi íslensku borgarastéttarinnar er jafnframt anarkisti
sem fjármagnar verkalýðsbaráttuna sem mun loka verksmiðjum,
þ.m.t. hans eigin (Halldór Laxness 1972: 97, 118, 168). Hér birtist
okkur með öðrum orðum sögupersóna sem ekki er nema að litlu
leyti hægt að kenna við það „stöðuga sjálf“ sem Robert Durante
hefur bent á að liggi framvindu og innra samhengi raunsæisskáld-
sagna til grundvallar (2001: 6-8). Þar er Durante fyrst og fremst að
vísa til þess hvernig sögupersónur eru staðsettar á skýran og skilj-
anlegan hátt í flóknu samfélags- og fjölskylduumhverfi og taka
breytingum í söguframvindunni. And-raunsæislegir og póstmód-
ernískir höfundar leitast hins vegar að mati Durante síður við að
fjalla um samlögunarferli einstaklings og samfélags eða segja frá
„samsettum" persónugerðum þar sem sjálfið hefur einkenni sem
valda hegðun persónanna og „útskýra" hana. Þar er fremur gerð