Skírnir - 01.10.2009, Page 122

376
BJÖRN ÞÓR VILHJÁLMSSON
SKÍRNIR
Ekki rís safnið í sögunni. Við skiljum við það sem hugarfóstur
Bersa. Hér er þó á ferðinni athyglisverður staður, enn eitt af hús-
unum merkilegu sem Halldór skapaði í skáldverkum sínum. Því
mætti jafnvel halda fram að í bókum sínum hafi Halldór sjaldan
sett fram jafn skýra kröfu um varðveislu hins liðna með aðferðum
listarinnar og hann gerir í þessum lokakafla Guðsgjafaþulu. Tillaga
Bersa er í raun krafa um að minningar og lífsreynsla heils æviskeiðs
fari ekki í súginn þegar vitundin slokknar, hann vill yfirstíga end-
anleika mannsævinnar. Vaxmyndasafnið er aðferð til að setja for-
tíðina fram í formi raunsæislegrar eftirlíkingar.23 Þannig kallast
safnið einnig á við bókina sem lesandi hefur undir höndum. Ævi-
sögur leitast jafnan við að endurskapa liðna atburði og varðveita
ákveðna mynd af lífi einstaklings. Slíkt verk pantaði Bersi af sögu-
manni áratugum fyrr og þótt sjálft form Guðsgjafaþulu feli í sér
uppgjöf gagnvart þeirri kröfu, og hafni því að hægt sé að gera
heildstæða úttekt á sjálfinu, hefur sögumaður á sinn hátt skapað
minnisvarða um Bersa, Bergrúnu og alla hina sem áttu að vera í
vaxmyndasafninu. Það er hér sem sjálfsævisöguleg vídd skáldsög-
unnar öðlast einnig aukið vægi. Svo margt eiga þeir jafnaldrar sam-
eiginlegt, Halldór og sögumaður, og svo umhugað er persónum
þessarar síðustu skáldsögu Halldórs um að varðveita merki um til-
vist einstaklingsins í heiminum að í raun er ekki að undra að næstu
ritverk höfundar skuli reynast sjálfsævisögur. I vissum skilningi má
lesa / túninu heima, Ungur ég var, Sjömeistarasöguna og Grikk-
landsárið sem safn eða minnisvarða sem Halldór reisir sér og sínum
samferðamönnum á ekki ósvipaðan hátt og Bersa dreymdi um að
gera. Þannig er listin og hið ritaða orð á ákveðinn hátt í uppreisn
gegn ellinni, endalokum og hinu forgengilega.
Bandarísk-palestínski fræðimaðurinn Edward Said hefur bent
á að rekja megi streng í gegnum lokatímabil margra rithöfunda og
listamanna þar sem ákveðin viðfangsefni og stíláherslur verða nægi-
lega áberandi til að hægt sé að flokka þau saman sem dæmi um það
sem hann nefnir „síð-stíl“ (late style). Einkenni slíkra verka er að
þau eiga á einn eða annan hátt í hálfgerðum illdeilum við tímann.
23 Um verufræðilegar skírskotanir vaxmynda má lesa í Warner 1995.