Skírnir - 01.10.2009, Page 141

SKÍRNIR
FRÁ KVENNAMÁLI TIL EILÍFÐARMÁLS
395
baráttu kvenna“ ?48 Meyer hafði löngu svarað þessari spurningu í
ævisögu sinni um Ibsen. Eins og Gunnar G. Schram, Halldór
Halldórsson og Jón Viðar Jónsson álítur Meyer leikverkið annars
vegar fjalla um þá kröfu að fá að þroska einstaklingseðli sitt, en
hafnar því um leið að tilkall Nóru snerti kvenréttindi: „boðskapur
Brúðuheimilis [er] að hjónabandið sé ekki friðhelgt, yfirráð karl-
manns á heimili sínu ættu ekki að vera óvéfengjanleg, og að frum-
skylda sérhvers sé að komast að því hver hann eða hún sé í raun
og að verða sú persóna".49 Þótt ætla mætti að spurningin um
yfirráð karlmannsins á heimilinu árið 1879 tengist kvenréttindum
skolast þessi kynbundni þáttur burt í síðari hluta setningar Mey-
ers þar sem athyglin beinist — líkt og hjá Gunnari og Halldóri —
að hinni ókynbundnu persónu, sérhverjum einstaklingi fremur en
konunni Nóru.
Leikdómar Gunnars og Halldórs hafa mörg þeirra einkenna
sem Rogers og Templeton greindu hjá löndum sínum á þriðja
fjórðungi 20. aldar. Hvorug þeirra kann þó skýringu á því hvers
vegna þessi „afturkippur" í átt að algildistúlkunum á sér stað á
þessu tímabili. Eina skýring þeirra er andfemínismi en ekki er
útskýrt hvers vegna andfemínískir leiklistargagnrýnendur hafi
ekki gripið fyrr til algildistúlkana. Greining íslensku leikdómanna
gerir okkur kleift að leita svara við þessum spurningum. Tilgáta
mín er sú að þróunin í átt að algildi, sem verður bersýnileg þrem-
ur aldarfjórðungum eftir tilurð Brúðuheimilis, sé þegar hafin ald-
arfjórðungi fyrr. Sé þróunin rakin til upphafsára sinna með þess-
um hætti verður ljóst að upphaflegur drifkraftur algildistúlkana
var ekki andfemínismi heldur leitin að tímalausum boðskap hálfr-
ar aldar gamals leikrits fyrir áhorfendur samfélags þar sem staða
kvenna hafði batnað töluvert. Þegar kvenréttindahreyfingin gekk
í endurnýjun lífdaga á síðari hluta 20. aldar þurftu þeir túlkendur
Brúðuheimilis sem höfðu andúð á kvenréttindahreyfingunni ein-
ungis að stíga feti lengra en algildistúlkendur sem leitað höfðu
48 „Áhrifamesti hurðarskellur leiklistarsögunnar", Lesbók Morgunblaðsins 19.
des. 1998, s. 31.
49 Michael Meyer, Ibsen, s. 455.