Skírnir - 01.10.2009, Side 166

420
HALLA GUNNARSDÓTTIR
SKÍRNIR
um en áttu ekki þátt í þeim, enda var lítill áhugi hjá Norður-
landaþjóðunum þremur að hafa þá með. Litið var svo á að herlaus
þjóð hefði lítið fram að færa í varnarmálum og ekki síður að
Bandaríkjamenn myndu með einum eða öðrum hætti sinna vörn-
um Islands í ljósi hernaðarmikilvægis landsins fyrir þá. Helsti
ásteytingarsteinninn í viðræðum um skandinavískt varnarbanda-
lag var að Svíar vildu ekki tengjast öðrum ríkjum eða bandalögum
beinum hernaðarböndum, með vísan til stefnu sinnar um að
varðveita hlutleysi á stríðstímum. Vegna reynslu sinnar af hernámi
Þjóðverja í heimsstyrjöldinni síðari lögðu Norðmenn hins vegar
mikla áherslu á náið samband við Bandaríkin og önnur vestræn
ríki á þessu sviði. Ekki tókst að leysa þennan ágreining og við-
ræðurnar runnu út sandinn í janúar 1949 og þar með umræðan um
formlega norræna samvinnu á sviði varnarmála. Danir og Norð-
menn, auk íslendinga, urðu stofnaðilar að NATO í apríl sama ár.
Svíar og Finnar ákváðu hins vegar að standa utan bandalaga.2
Vegna hinna ólíku leiða Norðurlandanna í varnarmálum varð
ljóst að engar forsendur voru fyrir formlegri norrænni samvinnu
á því sviði á kaldastríðstímanum. Reyndar leituðust Norðurlönd-
in (fyrir utan ísland) við að draga úr spennu milli risaveldanna
með svonefndu „norrænu jafnvægi“ sem snerist ekki síst um
Atlantshafstengsl Norðmanna og náin tengsl Finna og Rússa. En
varnarmál voru ekki á dagskrá Norðurlandasamstarfsins, hvorki á
vettvangi Norðurlandaráðs né Sameinuðu þjóðanna.
Þau þáttaskil sem urðu þegar Kalda stríðinu lauk leiddu ekki
aðeins til grundvallarendurmats í alþjóðamálum heldur einnig til
þess að hugmyndinni um norrænt öryggissamstarf var hreyft á ný.
Árið 1994 samþykktu varnarmálaráðherrar Norðurlandanna, að
Islandi undanskildu, að starfa nánar saman um hergagnaöflun á
vettvangi sem kallast NORDAC (Nordic Armaments Coopera-
tion). Þremur árum síðar, árið 1997, var í fyrsta sinn rætt um
varnarmál á vettvangi Norðurlandaráðs og síðan hafa varnarmála-
ráðherrar landanna fimm lagt fram skýrslu á fundum ráðsins.3
2 NATO & the Nordic region 2009; Jervell 2009; Silja Bára Ómarsdóttir 2009.
3 Sjá t.d. Skýrslu Islandsdeildar Norðurlandaráðs til Alþingis 1998; Umleikið
vindum veraldar 2000: 19.