Skírnir - 01.10.2009, Blaðsíða 183

SKÍRNIR NORRÆNT ÖRYGGIS- OG VARNARSAMSTARF 437
I tillögum Stoltenbergs númer 3-5 er fjallað um eftirlit með
hafsvæðum sem Norðurlöndin ráða yfir. Lagt er til að komið
verði á fót sameiginlegu, borgaralegu eftirlitskerfi með þessum
svæðum og sameiginlegu gervihnattakerfi fyrir eftirlit og sam-
skipti. Síðan er lagt til að stofnsett verði norræn viðbragðssveit á
sjó sem fari í reglulegar eftirlitsferðir um norrænu hafsvæðin og
leggi áherslu á leit og björgun. Utanríkisráðherrar Norðurlanda
taka vel í þessar hugmyndir og ætla meðal annars að koma á fót
vinnuhópi sérfræðinga sem á að kanna kostina við norrænt sam-
starf um gervihnattaþjónustu. Þeir heita því jafnframt að starfa
náið saman að eftirfylgni við yfirlýsingu ráðherrafundar Norður-
skautsráðsins, sem haldinn var í Tromso í Noregi 29. apríl 2009,
en með henni var samþykkt að koma á fót starfshópi til að ljúka
samningaviðræðum um alþjóðlegan sáttmála um samvinnu á sviði
leitar- og björgunaraðgerða á Norðurskautinu.53 Þessar tillögur
eru því aðeins árétting á samstarfi sem þegar er fyrir hendi og þá í
stærra samhengi, en í Norðurskautsráðinu, sem hefur starfað frá
1996, eiga sæti auk Norðurlandanna: Bandaríkin, Rússland og
Kanada. Þessi þrjú ríki ásamt Noregi og Danmörk (fyrir hönd
Grænlands) eiga tilkall til lands á norðurslóðum.
Norðurslóðir vísa til hins umfangsmikla landssvæðis í kringum
norðurheimskautið, en umræða um það hefur aukist mjög síðustu
ár vegna gas- og olíuhagsmuna. Talið er að 30% af ónýttum gas-
lindum og 13% af olíulindum sé þar að finna. Loftslagsbreytingar,
og þar með bráðnun íss, geta leitt til þess að nýjar siglingaleiðir
opnist, aðgengi að náttúruauðlindum verði betra og að fiskistofnar
fari á önnur svæði. Rússar gera ríkt tilkall til áhrifa á norðurslóðum
og líta svo á að svæðið hafi mikla þýðingu fyrir „alþjóðlegt og
hernaðarlegt öryggi“. I því skyni hafa þeir komið upp herstöðvum
á norðurströnd Rússlands og hafa áform um að stofna sérstaka her-
deild til að standa vörð um hagsmuni sína á norðurslóðum. Það
vakti jafnframt athygli árið 2007 þegar Rússar sendu kafbáta til að
koma fyrir fána á hafsbotni Norðurskautsins.54
53 Yfirlýsing frá norrœnu utanríkisráðherrunum eftirfund í Reykjavík, 8.-9. júní
2009; Tromse declaration 2009.
54 Russia sends troops to frozen north to claim Arctic resources 2009.