Skírnir - 01.10.2009, Síða 256

510
BENEDIKT JÓHANNESSON
SKÍRNIR
þess hlaut að draga ísland með sér. Seðlabanki íslands var allt of lítill til
þess að geta verið bakhjarl þessa stóra kerfis.
Stjórnmálamenn hrifust með og áttu sína uppáhaldsauðmenn.
Ráðamenn létu sér vel líka þegar þeim var boðið í veislur stórfyrirtækja
og sumir sóttust eftir flugferðum í einkaþotum þeirra. Þegar gagnrýni
kom fram var henni oft hrundið með því að sá sem gagnrýndur var væri
í óvinaliði þess sem leyfði sér að tala.
Fjölmiðlar voru flestir í eigu helstu auðmanna landsins og ólíklegt
mátti telja að nokkur þeirra myndi beita rödd sinni gegn eigendum
sínum. Það var óheppilegt að stærstu eigendur allra bankanna skyldu eiga
hver sitt dagblað.
Almenningur fylgdist með og naut í mörgu brauðmolanna sem hrutu af
borðum athafnaskáldanna. Enginn virtist gera sér grein fyrir því að lítil
raunveruieg verðmæti voru búin til heldur hækkaði verð á því sem fyrir var
vegna óeðlilegrar eftirspurnar. Venjulegt fólk var hvatt til þess að kaupa
hlutabréf í fyrirtækjum sem það skildi ekki, geyma peninga sína í sjóðum
sem voru notaðir til þess að fjármagna ævintýri fjármálabaróna, taka lán
sem voru miklu áhættusamari en sérfræðingar bankanna létu í veðri vaka.
Sögu allra þessara hópa þarf að segja og tengja saman. Eftir á að
hyggja vill enginn gangast við því að hafa gert neitt rangt. Hið rétta í mál-
inu er hins vegar að allir hafa verið blindaðir að einhverju leyti. Flestir
trúðu því að allt væri í himnalagi vegna þess að þeir vildu trúa því.
Gagnrýni útlendinga var afgreidd sem öfund. Jafnvel hinir fáu hrópend-
ur í eyðimörkinni gerðu sér ekki grein fyrir umfangi vandans. Nú bíður
Islendinga tvennt: Að skilja hvað gerðist og koma sér út úr vandanum.
Á örfáum mánuðum hafa komið út fjölmargar bækur um banka-
hrunið á íslandi. Það er galli á þeim öllum að verið er að skrifa um nýliðna
atburði. Nánast í hverri viku bætast við nýjar upplýsingar um það sem
gerðist í aðdraganda þessa örlagaríka atburðar í Islandssögunni. Það er
fagnaðarefni að margir vilji skýra hvað gerðist og hvers vegna. Yfirleitt
eru þær bækur sem hér eru til umfjöllunar lipurlega skrifaðar. Samt er
ekki auðvelt að fara í gegnum frásögn af þessum dapurlegu atburðum
aftur og aftur. Flestir hafa höfundarnir verið í kappi við tímann og hafa
keppst við að komast sem fyrst á markað með sína frásögn. Það kemur
óhjákvæmilega niður á gæðum bókanna. Þó að hér sé fjallað um fimm
bækur er þetta ekki tæmandi listi um þau verk sem komin voru út um
hrunið þegar ritdómurinn var skrifaður. Þessar fimm bækur eru hins
vegar ólíkar og gefa mismunandi sjónarhorn á þessa nýliðnu atburði sem
settu mark sitt á nánast hvern einasta íslending.