Fréttablaðið - 07.11.2017, Blaðsíða 6

Íslenska þjóðin flutt á
yfirgefinn flugvöll í Berlín.
Meinfyndin skáldsaga eftir
þekktan pistlahöfund.
LANDSINS MESTA ÚRVAL BÓKA Bókabúð Forlagsins | Fiskislóð 39 |
RÝMING ÍSLANDS
www.forlagid.is | Opið alla virka daga 10–18 | laugardaga 11–15
September 2009
Erítreumaðurinn
Andemariam
Beyene kemur til
Íslands til að nema
jarðeðlisfræði við
Háskóla Íslands.
Október 2009 Stórt
æxli, 3x3 cm, finnst
í berkju Beyene.
Það var fjarlægt
að mestu síðar í
mánuðinum.
2010 Ítalski skurð-
læknirinn Paolo
Macchiarini ráðinn
sem prófessor á
Karolinska Institu-
tet (KI) og sérfræð-
ingur við Karolinska
háskólasjúkrahúsið
(KS).
Febrúar 2011
Æxli greinist á ný í
Beyene og geisla-
meðferð hefst.
11. apríl 2011
Tómas Guðbjarts-
son ritar Macc-
hiarini bréf með
upplýsingum um
mál Beyenes. Var
hann beðinn um
að skoða mál hans
og hvaða meðferð
hentaði best.
15. apríl 2011
Tómas sendir
Hlyni N. Grímssyni,
þá sérfræðingi í
krabbameinslækn-
ingum á Landspítal-
anum, tölvupóst
um svar Macchiar-
inis sem barst sím-
leiðis. „Hann spáði
jafnvel í transplant!
Slík lausn gæti verið
flókin fyrir mann frá
Erítreu,“ segir meðal
annars í bréfinu.
9. júní 2011 Macc-
hiarini græðir plast-
barka, hjúpaðan
stofnfrumum, í
Beyene. Aðgerðin
var sú fyrsta sinnar
tegundar í heim-
inum.
24. nóvember
2011 Grein Macc-
hiarinis um aðgerð-
ina á Beyene birtist
í læknatímaritinu
The Lancet. Áður
hafði henni verið
hafnað af New
England Journal of
Medicine.
Nóvember 2013
Macchiarini sagt
upp störfum á
Karolinska eftir að
ljóst var hve skað-
legar afleiðingar
aðgerðarinnar voru.
Janúar 2014
Beyene lést.
Ágúst 2014 Fjórir
læknar kæra Macc-
hiarini til rektors KI
fyrir óheiðarlegar
vísindarannsóknir.
Apríl 2015 Sænska
lyfjastofnunin
kærir KS fyrir brot á
lögum þar sem ekki
hafði verið sótt um
nein leyfi fyrir að-
gerðinni á Beyene.
Febrúar 2016
Forstjóri KI fær
Kjell Asperlund til
að gera sjálfstæða
rannsókn á plast-
barkaaðgerðunum.
Meðal niðurstaðna
Asperlunds var að
enginn sjúklinganna
þriggja hefði verið
dauðvona, fjöldi
annmarka hefði
verið fyrir, við og
eftir ígræðslurnar
og að reynt hafi
verið að komast
hjá því að sækja um
tilskilin leyfi fyrir
aðgerðunum.
VÍSINDI Ekki voru til staðar til-
skilin leyfi fyrir rannsóknum sem
gerðar voru á sjúklingi á Landspítala
Íslands í tilefni af skrifum á vísinda-
grein sem birt var í læknatímaritinu
The Lancet. Þetta er meðal fjöl-
margra aðfinnslna í niðurstöðum
rannsóknarnefndar um Plastbarka-
málið.
Rektor Háskóla Íslands (HÍ) og
forstjóri Landspítalans (LSH) skip-
uðu fyrir rúmu ári nefnd til að rann-
saka mál Andemariams Beyene.
Árið 2011 undirgekkst hann aðgerð
á Karolinska sjúkrahúsinu (KS) þar
sem græddur var í hann plastbarki.
Sænskar rannsóknir hafa varpað
ljósi á það að farið var á svig við lög
og reglur þar ytra. Lífi sjúklinga hafi
verið stefnt í hættu á kerfisbund-
inn hátt og að enginn vísindalegur
grundvöllur hafi verið fyrir aðgerð-
inni. Var nefndinni hér heima ætlað
að varpa ljósi á aðkomu starfs-
manna HÍ og LSH að málinu.
Íslenskur læknir, Tómas Guð-
bjartsson, annaðist Beyene hér
á landi og vísaði honum til KS. Í
niðurstöðum nefndarinnar segir
að Tómas hafi gert sér grein fyrir því
að ytra hafi menn að minnsta kosti
verið að íhuga að senda sjúklinginn
í barkaígræðslu og að honum hefði
mátt vera ljóst að um tilraunaað-
gerð væri að ræða. Ekkert bendi
hins vegar til þess að honum hafi
verið ljóst að öll opinber og nauð-
synleg leyfi ytra hafi skort.
Eftirfylgni með Beyene var einnig
í höndum Tómasar. Framkvæmdar
voru rannsóknir á sjúklingnum í
þeim tilgangi að nota niðurstöður
þeirra í grein sem síðar birtist í
tímaritinu The Lancet. Tómas,
ásamt lækninum Óskari Einarssyni,
voru meðhöfundar að þeirri grein.
Það er mat nefndarinnar að Tómasi
hafi mátt vera ljóst að tilefni hafi
verið til að kanna hvort um leyfis-
skyldar rannsóknir hafi verið að
ræða. Ekki séu hins vegar forsendur
til að áætla að þær reglur hafi verið
brotnar af ásetningi.
Í svari Tómasar til fréttastofu
sagði hann að hann hygðist kynna
sér skýrsluna áður en hann myndi
tjá sig um hana. Með skýrslunni eru
birt fylgiskjöl þar sem meðal annars
koma fram athugasemdir hans við
drögum að henni. Í athugasemdum
við þennan hluta segir Tómas að
hann hafi talið að tilskilin leyfi væru
í Svíþjóð fyrir rannsókninni.
„[V]ið áttuðum okkur ekki á að
leyfisskylda væri fyrir rannsókn á
aðeins einum sjúklingi, enda ekki
hefð fyrir slíkum leyfum hér á
landi,“ segir hann enn fremur.
Í niðurstöðum hvað varðar laga-
legan og siðferðilegan grundvöll
fyrir þátttöku Tómasar og Óskars í
birtingu greinarinnar er það metið
Tómasi til málsbóta að hann reyndi
að tóna niður hástemmdar lýsingar
á bata Beyene. Ekki var fallist á þær
breytingar. Eftir að það var ekki
gert hefði þeim borið að draga nafn
sitt af lista yfir höfunda hennar.
„Verður að telja að vinnubrögð
þeirra, […] uppfylli ekki þær gæða-
kröfur sem gerðar hafa verið til
vísindamanna,“ segir í skýrslunni.
Tvímenningarnir hafa óskað eftir
því að nöfn þeirra verði fjarlægð af
greininni en því hefur ekki verið
sinnt.
Í yfirlýsingu frá Óskari Einarssyni
segir að hann harmi að hafa ekki
borið gæfu til að neita því að gerast
meðhöfundur að greininni. Þátttaka
hans í meðferð Beyene hafi aðeins
verið læknisverk og hann ekki litið á
sig sem þátttakanda í vísindatilraun.
Þá ítrekar hann að hann hafi ekki
komið að þeirri ákvörðun að leita
til KS og að hann hafi ekki komið
að undirbúningi eða framkvæmd
aðgerðarinnar.
Nefndin leggur til að vísinda-
siðanefnd útbúi leiðbeinandi álit
um mörk milli gagnarannsókna og
vísindarannsókna á mönnum. Þá
er lagt til að veita vísindasiðanefnd
valdheimildir til afskipta af vísinda-
rannsóknum þar sem vanrækt hefur
verið að sækja um leyfi. Að endingu
er lagt til að kannað verði að ekkju
Beyene verði veitt  fjárhagsaðstoð
til að ráða sér lögmann vegna máls-
ins. johannoli@frettabladid.is
Lögbrot og blekkingar í Plastbarkamáli
Vottorð íslensks læknis í Plastbarkamálinu var ekki eins og best verður á kosið að mati rannsóknarnefndar. Leyfi skorti fyrir vísinda-
rannsókn vegna málsins hér á landi. Nefndin leggur til að ekkju mannsins verði veitt fjárhagsaðstoð til að sækja mögulegan rétt sinn.
Af samskiptum Tómasar og Macchiarinis
Skýrsla nefndarinnar er ítarleg og
vel á þriðja hundrað síður. Í niður-
stöðukafla hennar er meðal ann-
ars vikið að því að í upphafi hafi
Beyene verið vísað til KI til faglegs
mats á því hvort laser-skurður á
krabbameininu eða uppskurður
hafi verið mögulegur. Macchiarini
bað Tómas hins vegar að setja inn
eftirfarandi texta í stað þeirrar
beiðni;
„Þessi sjúklingur hefur þegar
fullreynt allar læknismeðferðir og
eina von hans um líf og lækningu,
[…], er fólgin í brottnámi æxlisins
með öruggri endurgerð, annað-
hvort með hefðbundnum barka-
uppskurði eða með ígræðslu. Ég
bið ykkur vinsamlegast að hjálpa
okkur í þessu erfiða tilfelli.“
Um þessa breytingu segir Páll
Hreinsson, formaður nefndar-
innar, að orðfærið sé „á tæpasta
vaði að samrýmast skyldum
hans“. Skrúfi menn upp orðalag
geti það boðið upp á mistúlkun og
misnotkun.
Í athugasemdum við skýrsluna
segir Tómas að Macchiarini hafi
blekkt hann. Skilningur hans hafi
verið sá að ítalski læknirinn vildi
halda inni þeim möguleika að
græða nábarka, það er barka úr
látnum einstaklingi, í Beyene.
Í skýrslunni eru frekari tölvu-
póstsamskipti Tómasar og Macc-
hiarini rakin. Í einum slíkum, sem
sendur er þremur vikum eftir að-
gerðina, segir Tómas „Takk Paolo.
[Það er] mikilvægt fyrir mig að
mynda tengingar, bæði klínískar
og akademískar. Þetta mál gæti
verið byrjunin á einhverju miklu
meira milli Íslands og Karolinska.“
Páll Hreinsson, dómari við EFTA-dómstólinn, gegndi formennsku í nefndinni en aðrir nefndarmenn voru María
Sigurjónsdóttir, geðlæknir í Ósló, og Georg Bjarnason, krabbameinslæknir í Toronto. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
✿ Helstu dagsetningar í Plastbarkamálinu
7 . N Ó V E M B E R 2 0 1 7 Þ R I Ð J U D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð