Fréttablaðið - 29.08.2015, Qupperneq 86

Söngskólinn í Reykjavík
Fyrsta 7 vikna námskeið vetrarins
hefst 7. september 2015 og lýkur 23. október.
Einnig er hægt að fá einkatíma í söng - fjöldi tíma samkomulag
SÖNGNÁMSKEIÐ
Nánari upplýsingar
www.songskolinn.is / ☎ 552-7366
Allir geta fundið eitthvað fræðandi og skemmtilegt við sitt hæfi!
• Fyrir fólk á öllum aldri:
Sem undirbúningur fyrir frekara söngnám
eða tómstundagaman fyrir söngáhugafólk
• Kennslutímar: Morguntímar / Síðdegistímar / Kvöldtímar
• Söngtækni: Raddbeiting / Túlkun / Einsöngur / Raddaður söngur
• Tónmennt: Tónfræði / Tónheyrnarþjálfun / Nótnalestur
✿ Útbreiðsla íslams ríkjaskipan 632
Illugi Jökulsson rekur kenn-
ingar um aldur Kóransins í
tilefni af fundi ævagamals
handritsbúts í Birmingham.
Flækjusaga
Mú s l i m a r glöddust í sumar þegar f r æ ð i m e n n tilkynntu að þeir hefðu fundið í
gömlu skinnhandriti í Birmingham
svolítinn kafla úr Kóraninum, trúarriti
múslima, sem kolefnagreining hefði
kveðið á um að væri skrifaður á ár-
unum 568-645. Þessi fundur var talinn
draga endanlega tennurnar úr fræði-
mönnum og rithöfundum sem hafa
fáeinir varpað fram efasemdum um að
Kóraninn sé allur þar sem hann er séð-
ur, eða að hann sé að öllu leyti kominn
frá Múhameð.
Að sumu leyti átti gleðin fullkom-
lega rétt á sér. En þó kveikir handrita-
fundurinn um leið aðrar og óvæntar
spurningar, sem flókið gæti reynst að
svara.
Gríðarleg útrás múslima
Ævi Múhameðs var ekki skráð fyrr en
tvö til þrjú hundruð árum eftir að hann
dó. Þá höfðu verið á kreiki mismunandi
útgáfur af lífshlaupi hans en fljótlega
komust íslamskir fræðimenn þó að
niðurstöðu um hver væri hin rétta og
áreiðanlega útgáfa. Samkvæmt henni
fæddist Múhameð um 570 og var kaup-
maður í Mekka. Um fertugt, eða um
610, fór hann að fá trúarlegar vitranir
þar sem erkiengillinn Gabríel upplýsti
hann um vilja og eðli hins eina guðs,
Allah. Í fyrstu var Múhameð ekki viss
um hvað þessar vitranir ættu að þýða
og fór leynt með þær, en eftir nokkur
ár gerðist hann innblásinn spámaður
þess boðskaps sem Gabríel bar honum.
Hann eignaðist fylgismenn en kom
líka valdastéttum Mekka upp á móti
sér svo árið 622 kom hann sér upp
bækistöðvum í bænum Jaþrib, síðar
nefndur Medína. Þaðan herjaði Mú-
hameð á Mekka um leið og boðskap-
ur hans náði æ meiri fótfestu meðal
Araba á Arabíuskaga. Árið 630 náðu
Múhameð og menn hans yfirráðum
í Mekka en tveimur árum seinna dó
spámaðurinn. Arftakar hans nefnd-
ust kalífar og örfáum árum eftir and-
látið hófst gríðarleg útrás arabískra
hersveita og náðu þær á skömmum
tíma að knésetja stórveldin sem bitist
höfðu um yfirráðin í Miðausturlönd-
um, Persíu og Býsansríkið, arftaka
Rómaveldis í austri. Ríki Persa hrundi
en Býsans var upp frá því ekki svipur
hjá sjón.
Samkvæmt hefðbundinni sögu-
skoðun unnu Arabar þessa miklu sigra
eldmóðir af spádómum Múhameðs og
hinni nýju trú sem á þeim var reist.
Múhameð sjálfur var sagður ólæs
og óskrifandi en fylgismenn hans
skráðu niður frásagnir hans af vitr-
unum sínum og í fyrstu páruðu menn
orð spámannsins niður á hvaðeina sem
hendi var næst: bein, leirtöflur, pálma-
viðarblöð. Margir lærðu þó vitranir
Múhameðs einfaldlega utanbókar.
Skömmu eftir andlát Múhameðs
632 féllu í orrustu nokkrir baráttu-
félagar hans sem kunnað höfðu vitran-
irnar orðréttar og þá ákvað kalífinn
Abu Bakr að safna saman öllu því sem
skráð hefði verið eftir spámanninum,
svo það glataðist ekki. Rétt upp úr 650
var athygli þriðja kalífans, Usmans, svo
vakin á því að nokkurt misræmi væri
stundum á milli ólíkra útgáfa af þeirri
bók sem þá var að verða til og kallaðist
Kóran. Usman lét því skrifa upp eina og
sanna útgáfu og þvínæst voru öll önnur
og eldri skrif brennd. Þannig var tryggt
að aðeins ein og kórrétt útgáfa af vitr-
unum Múhameðs væri til.
Spurningum hreyft
Frásagnir af þessari tilorðningu Kór-
ansins, rétt eins og ævi Múhameðs,
voru ekki skráðar fyrr en alllöngu síðar
en þær þóttu svo trúverðugar að lítt
var efast um þær fram á þennan dag.
Frá og með upplýsingunni í Evrópu
tóku fræðimenn í kristnum löndum
að skoða sína Biblíu afar gagnrýnum
augum, einkum frá sagnfræðilegum
sjónarhóli, en Kóraninn hefur enn ekki
þurft að þola jafn harkalega gagnrýni
í löndum múslima. Vestrænir fræði-
menn hafa heldur ekki sinnt viðfangs-
efninu að ráði, kannski af tillitssemi við
múslima sem leggja mikið upp úr sann-
leika Kóransins. En þó hefur spurning-
um verið hreyft, og á síðustu áratugum
hafa nokkrir fræðimenn þróað nýjar
hugmyndir um uppruna íslams. Þeir
eru ekki endilega sammála um allt en í
mjög grófum dráttum ganga hugmynd-
irnar út á að þvert gegn hefðbundinni
söguskoðun hafi trúarlegur eldmóður
vegna vitrana Múhameðs ekki verið sá
drifkraftur sem gerði Aröbum kleift að
hernema Miðausturlönd á skömmum
tíma. Þeir hafi einfaldlega gengið á lagið
þegar stórveldi Persa og Býsansmanna
voru bæði á kné komin eftir langt og
blóðugt stríð sín á milli.
En mörgum áratugum eftir að
Arabar lögðu undir sig hin miklu land-
flæmi allt frá Atlantshafi til Afganistans
þá hafi hins vegar verið útlit fyrir að
sigurvegararnir gætu horfið í fjölmenn-
ingarhafið í þeim mörgu og fjölmennu
löndum er þeir höfðu lagt undir sig.
Slíkt gerðist iðulega þegar fámennar
herskáar þjóðir lögðu undir sig gamal-
gróin og fjölmenn menningarríki.
Arabar hafi þá útbúið snjallan mótleik
og umbreytt hernámi sínu í „heilagt
stríð“ sem hefði bæði menningarlega
og trúarlega merkingu. Þetta hafi þeir
gert með því að móta ný trúarbrögð
sem bundin væru þeim sjálfum, þeirra
sögu og þeirra tungumáli. Svo vel hafi
þetta lukkast að innan skamms hafi
íbúar flestra hernumdu þjóðanna talið
sér akk í því að gerast í raun arabískir og
tekið hina nýju trú og jafnframt farið að
tala arabísku sem var mál trúarinnar.
Samkvæmt þessum kenningum
komu hernaðarsigrarnir sem sé fyrst,
síðan voru trúarbrögðin smíðuð til að
réttlæta hernaðinn og skjóta stoðum
undir sigrana – en ekki öfugt eins og
hin hefðbundna söguskoðun segir. Og
hráefnið í trúarbrögðin var, samkvæmt
algengustu gerð þessara kenninga, sótt
til trúarlegra hugmynda sem á kreiki
voru í Sýrlandi og Jórdaníu (sem nú
heitir) og voru afbrigði Gyðingdóms.
Nú er það auðvitað augljóst og ekk-
ert farið í felur með það að Kóraninn
sækir mjög margt til Gyðingdóms, en
útgangspunkturinn samkvæmt íslam
var þó prédikun Múhameðs sem hann
fékk beint frá Allah. En eigi kenningin
sér fót þá var þáttur Múhameðs annað-
hvort ýktur eða hreinlega fundinn upp
seinna meir.
Lítið minnst á Múhameð?
Kenningar af þessu tagi styðjast við
ýmsar vísbendingar, að mat kenn-
ingasmiðanna, og þá ekki síst að í
arab ískum samtímaheimildum virð-
ist lítt eða ekki vera minnst á Múham-
eð fyrr en löngu eftir sigrana miklu,
sem þó áttu að hafa verið unnir í hans
nafni. En rétt er og skylt að geta þess
að þeir sagnfræðingar sem aðhyllast
hina hefðbundnu söguskoðun, sem
og múslimar sem vilja trúa á sann-
leika Kóransins og söguhefðar íslams,
álíta að þeir hafi nú þegar hrakið
þessar kenningar mjög skilmerkilega.
Þeir hafa þar sannarlega sitthvað til
síns máls – endurskoðunarsinnum
hefur gengið illa að finna haldbær rök
máli sínu til stuðnings. Og fundurinn
í Birmingham töldu ýmsir fræðimenn
að væri síðasti naglinn í líkkistu end-
urskoðunarsinna. Sá bútur úr Kóran-
inum sem þar fannst sýni svo ekki
verði um villst að Kóraninn hafi vissu-
lega verið skrifaður svo snemma sem
hefðin greinir, en ekki löngu seinna.
En þá standa menn frammi fyrir
öðru vandamáli. Kolefnisgreiningin
segir handritið hafa verið skrifað ein-
hvern tíma á árabilinu 568 til 645 og
það er eiginlega of snemmt! Það er
vægast sagt erfitt að koma því heim
og saman að þetta handrit hafi verið
hluti af þeim Kóran sem Usman lét
taka saman. Og jafnvel erfitt að
koma því heim og saman við ártölin
á æviferli Múhameðs. Og viti menn
– í Sanaa í Jemen hafa líka fundist
slitur úr Kóraninum sem hafa verið
kolefnis greindar til árabilsins 433-
599. Sem sagt áður en Múhameð fékk
vitrun sína.
Ónákvæm kolefnisgreining?
Það er auðvitað ákveðið vandamál.
Hver getur skýringin verið? Að rit sem
seinna voru tekin saman í Kóraninn
hafi verið til jafnvel alllöngu fyrir hefð-
bundna daga Múhameðs, en annað-
hvort hann eða hreinlega arabískir
landvinningamenn hafi svo tekið þau
til handargagns? Að Múhameð hafi
fengið sínar vitranir fyrr en hefðbundin
rímfræði telur? Það gæti verið, en þá
teygist vissulega svolítið á sambandi
vitrananna annars vegar og sigurgöngu
Araba hins vegar. Ónákvæmni í kol-
efnis greiningu? Það getur reyndar vel
átt sér stað. Þau vísindi eru langt í frá
fullkomin, en þó minnka líkurnar á
rangri mælinganiðurstöðu eftir því sem
fleiri mjög gömul handrit finnast.
MúhaMeð sjálfur
var sagður ólæs
og óskrifandi en
fylgisMenn hans
skráðu niður
frásagnir hans af
vitrunuM sínuM og í
fyrstu páruðu Menn
orð spáMannsins
niður á hvaðeina
seM hendi var næst:
bein, leirtöflur,
pálMaviðarblöð.
2 9 . á g Ú s t 2 0 1 5 L A U g A R D A g U R34 H e L g i n ∙ F R É t t A B L A ð i ð