Morgunblaðið - 20.09.2019, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mamma þínog pabbielska þig
örugglega ekki,“
sagði í einum skila-
boðunum. Önnur
hvöttu viðtakandann til að taka
eigið líf. Þessar ógeðfelldu orð-
sendingar voru ætlaðar tíu ára
gamalli stúlku og birtust á sam-
félagsmiðli, sem ber nafnið Tik-
Tok.
Netið á sér margar skugga-
hliðar og líkist iðulega rotþró
þar sem birtist hatur, fyrir-
litning og mannvonska. Það
verður iðulega vettvangur ein-
eltis og tilfellið hér að ofan, sem
sagt var frá í Morgunblaðinu í
gær, er dæmi um það. Á félags-
vefnum hafði verið stofnuð sér-
stök síða til að ofsækja stúlk-
una.
Í fréttinni kemur fram að á
miðlinum TikTok deili fólk
myndskeiðum og hann sé sér-
lega vinsæll hjá börnum á
grunnskólaaldri. Hver sem er
geti skoðað hann og búið sér til
nafnlausan aðgang. Segir að al-
gengt sé að einelti fari þannig
fram að stofnuð sé síða með
nafni sem hefst á „hötum“ og
endar á nafni viðkomandi. Síðan
er hægt að tengja eineltissíðuna
fórnarlambinu.
Í fréttinni er rætt við móður
stúlkunnar, Guðmundu Áróru
Pálsdóttur. Hún segist hafa sett
færslu um eineltið á félags-
vefinn Facebook og þar hafi
fjöldinn allur af
ungmennum sett
sig í samband við
hana og lýst svip-
aðri reynslu. „Dótt-
ir mín er ekki sú
eina sem er að ganga í gegnum
þetta. Hún er bara dropi í hafið
af börnum sem eru að lenda í
neteinelti. Þetta á ekki að líð-
ast,“ segir hún.
Guðmunda segir dóttur sína
áður hafa lent í einelti, en þá
hafi verið hægt að takast á við
það, ræða við foreldra og vinna
úr vandanum því að það hafi
ekki verið í gegnum netið, en nú
sé það ekki hægt. „Það er ekk-
ert hægt að gera og maður er
orðinn voðalega berskjaldaður
gagnvart þessu,“ segir hún.
„Krakkar eru berskjaldaðir
gagnvart netinu og gera sér
ekki grein fyrir því hvað þetta
er alvarlegt.“
Vefurinn TikTok hefur vaxið
gríðarlega hratt. Misnotkun á
honum er þekkt fyrirbæri og
dæmin um einelti og kynferðis-
lega áreitni mýmörg. Þótt fólk
virðist vera tilbúið að láta ým-
islegt flakka undir nafni á net-
inu er eins og allar hömlur
hverfi þegar nafnleysi veitir
skjól. Eineltið á TikTok sýnir
hvað það getur verið varasamt
að bjóða upp á nafnleysi á net-
inu. Það sýnir einnig að for-
eldrar þurfa að halda vöku sinni
og fylgjast með því sem börnin
þeirra aðhafast á netinu.
Nafnleysi á netinu
býður upp á
misnotkun}
Berskjölduð börn
Flestir muna hví-líkt áfall morð-
ið á Palme,
forsætisráðherra
Svíþjóðar, var. Þau
hjónin höfðu brugð-
ið sér í kvikmyndahús og ósk-
uðu ekki eftir fylgd öryggis-
varða. En áfallið var ekki
eingöngu vegna þess hver átti í
hlut heldur hitt að slíkt gerðist í
einu friðsælasta ríki veraldar,
„vöggustofunni“ Svíþjóð. Við
bættist að morðið upplýstist
ekki þótt framið væri á fjölförn-
um stað og milljörðum varið til
rannsóknar þess. En nú er
spurt hvers vegna ástandið í
Svíþjóð er orðið eins og sést
m.a. af lýsingu Gústafs A.
Skúlasonar?
„Í skotárás í Nacka nýverið
gátu árásarmenn varla haldið á
hríðskotabyssunum, þannig að
kúlurnar „úðuðust“ um allt með
þeim afleiðingum að nemandi í
tónlistarskóla sem bjó mörgum
hæðum frá jörðu missti sjónina
á öðru auga, því hann var óvart
heima, þegar árásarmennirnir
komu við. Þá fékk saklaus leigu-
bílstjóri „óvart“ kúlu í sig. Ekki
er langt síðan að 18 ára stúlka í
norðurhluta Stokkhólms var
„óvart“ drepin því hún var
heima þegar „heils-
að“ var upp á þar
sem hún bjó. Það
sem slegið hefur
Svía óhug er
hrottaleg aftaka á
ungri hjúkrunarkonu nýlega
sem hélt á tveggja mánaða
gömlu barni sínu í fanginu þeg-
ar morðinginn skaut hana í höf-
uðið á miðri götu um hábjartan
dag í Malmö. Þá hafa spreng-
ingar „óvart“ drepið og sært
saklausa íbúa og vegfarendur
sem voru á vitlausum stað á vit-
lausum tíma.
Lögreglan varar fólk við víða
um land að vera á ferð eftir að
rökkva tekur og biður fólk að
vera vökult ef það sér grun-
samlega „pakka“. Nú hefur lög-
reglan í Stokkhólmi fengið að-
stoð frá Bandaríkjunum í
baráttunni við ofbeldið og fv.
lögreglustjóri Rick Fuentas er
(henni) innan handar. Í viðtali
við Expressen segir Fuentes að
lögreglan í Bandaríkjunum
mæti ekki jafn miklu ofbeldi í
formi sprengjuárása og gerist í
Svíþjóð: „Ég sé ekki hand-
sprengjuárásir, það hefur ekki
gerst.““
Og hvers vegna er ekki sagt
frá slíku í fréttum hér?
Sárafáar fréttir
berast af skelfilegri
þróun í Svíþjóð}
Vísvitandi þöggun?
S
jávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra tókst hið ómögulega í ræðu
sinni við stefnuræðu forsætisráð-
herra; að minnast hvorki á land-
búnað né sjávarútveg. Ekki eitt orð
um tvær af mikilvægustu atvinnugreinum
þjóðarinnar.
Hvernig má það vera að ráðherra þessara
atvinnugreina sjái ekki ástæðu til þess að fjalla
um þær og þá framtíðarsýn sem hann hefur
um þessar greinar? Hvernig er starfsumhverfi
þeirra? Skattlagning? Sóknarfæri? Hættur og
hindranir? Hversu umhverfisvænar eru þær?
Ekkert af þessu rataði í ræðu ráðherra. Það er
því afar freistandi að hugsa sem svo að ráð-
herrann hafi litla eða enga framtíðarsýn fyrir
landbúnað og sjávarútveg.
Ef ráðherranum er ekki kunnugt um að
hann er ekki búinn að uppfylla lagaskyldu sína þá er hon-
um bent á það hér með. Samkvæmt lögum átti hann að
vera búinn að skipa í verðlagsnefnd búvara 1. júlí sl.
Hvers vegna hefur það ekki verið gert? Gerir ráðherrann
sér ekki grein fyrir því hve mikilvægt það er fyrir land-
búnaðinn að þessi nefnd virki? Við hljótum að kalla eftir
skýringum á því hvers vegna það hefur ekki verið gert.
Landbúnaður skiptir okkur höfuðmáli því áætlað er að
íslenskur landbúnaður sjái Íslendingum fyrir helmingi
þeirrar orku sem við neytum. Hann er umhverfisvænn og
skilar okkur hollum gæðavörum. Það eru sóknarfæri í
landbúnaði ef starfsumhverfið er bætt og ýtt enn frekar
undir nýsköpun og samstarf innan greinarinnar. Land-
búnaðurinn er ekki bara fyrir landsbyggðina því neyt-
endur um allt land vilja góðar og hollar vörur
en eðlisins vegna fer framleiðslan að mestu
fram utan höfuðborgarsvæðisins.
Við sem búum á höfuðborgarsvæðinu ger-
um hins vegar ekki minni kröfur um gæði,
hollustu og umhverfismál en íbúar lands-
byggðarinnar. Því er mikilvægt að miðla til
neytenda hvaðan varan kemur, hvert kolefn-
isspor hennar er, hvaða lyf eru notuð við fram-
leiðsluna o.s.frv.
Árið 2017 var undirritaður fyrsti flutnings-
maður frumvarps sem m.a. gerði ráð fyrir að
fyrirtækjum í kjötiðnaði yrði heimilt að starfa
saman líkt og heimilt er í mjólkuriðnaðinum.
Aðrir þingmenn hafa síðan tekið málið upp,
sem er fagnaðarefni.
Íslenskur landbúnaður er í raun engum lík-
ur m.a. vegna smæðar sinnar og fjarlægðar
frá markaði sem gerir það að verkum að margs konar
kostnaður er hlutfallslega hærri en í öðrum löndum. En á
sama tíma er hann umhverfisvænn og framleiðslan
heilsusamlegri en víða annars staðar. Samkeppnin við
innfluttar verksmiðjuframleiddar landbúnaðarvörur er
því skökk og við því þarf að bregðast. Ein leiðin er að
heimila samstarf sem þýðir hagkvæmari iðnað sem ætti
að skila bændum aukinni hlutdeild í verðlagningunni og
neytendum um land allt áfram hollum og góðum mat-
vælum ásamt stöðugleika í framboði.
Veljum íslenskt.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Ekki orð um landbúnað eða sjávarútveg
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis og
varaformaður Miðflokksins. gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Ekki er endilega víst aðmatvælasvindl hafi auk-ist á síðustu árum, enhins vegar hefur mála-
flokkurinn fengið aukna athygli
neytenda og eftirlitsaðila. Þá eru
tæki og tól til að greina hugsanlegt
svindl mun fullkomnari en áður, m.a
til að greina hvort neytendur fái
rétta tegund fisks eða kjöts afhenta
eða hvort viðbætt efni séu í vörunni.
Mörg dæmi eru um að langa eða eld-
istegundin pangasius séu seld sem
þorskur eða að hrossakjöt sé selt
sem úrvals nautakjöt.
Í næstu viku standa Matvæla-
stofnun og Matís fyrir fræðslufundi
um matvælasvindl. Fundurinn er
hluti af þriggja ára norrænu verk-
efni, sem styrkt er af norrænu ráð-
herranefndinni. Sérstaklega eru
boðaðir á fundinn fulltrúar mat-
vælaeftirlits heilbrigðieftirlitsins,
starfsmenn Matvælastofnunar,
starfmenn Matís, ásamt fulltrúum
frá Tollstjóraembættinu og Ríkis-
lögreglu. Allar Norðurlandaþjóð-
irnar, að Finnlandi undanskildu,
koma að verkefninu og er mark-
miðið að skilgreina sameiginlega
túlkun á matvælasvindli og koma á
samvinnu Norðurlanda í baráttunni
við matvælasvindl, þvert á landa-
mæri.
100 manna sérsveit Breta
Jónas Viðarsson, fagstjóri hjá
Matís, segir að athyglin á þessum
málaflokki hafi aukist mjög í kjölfar
hneykslis sem greint var árið 2013
þegar hrossakjöt var selt sem
nautakjöt í Evrópu. Hann segir að
Bandaríkjamenn séu komnir býsna
langt í þessum efnum, en Bretar
standi fremst og hafi m.a. sett á
laggirnar 100 manna sérsveit sem
fylgist með þessu vandamáli. Þar sé
hart tekið á brotum og geti þau
varðað sektum eða fangelsi. Mála-
flokkurinn hafi verið skilgreindur
sem sakamál í Bretlandi.
Jónas rifjar upp að Matís hafi
fyrir tveimur árum gert litla rann-
sókn og farið á nokkur veitingahús
og greint fisktegundir. Komið hafi í
ljós að um fimmtungur sýna hafi
verið ranglega merktur, oft hafi
ódýrari tegund verið á boðstólum
sem dýrari tegund. Í einu tilviki hafi
til dæmis keila verið seld sem skötu-
selur. Miklir hagsmunir Íslendinga
felist í útflutningi á fiski og það geti
hæglega haft miklar afleiðingar ef
keppinautar erlendis kynni ódýrar
eða óæðri fisktegundir sem verð-
mætan þorsk. Neytendur geti orðið
fráhverfir neyslu á fiski.
Svindlað með sjávarfang
Matís tók þátt í Evrópuverkefni
um matvælasvindl, sem lauk á síð-
asta ári. Á heimasíðu Matís segir
m.a. um það verkefni: „Vörusvik í
viðskiptum með matvæli eru stórt
alþjóðlegt vandamál og eru sjávar-
afurðir meðal þeirra matvæla sem
mest er svindlað með. Rannsóknir
benda meðal annars til þess að teg-
undasvik eigi sér stað með um þriðj-
ung sjávarafurða sem seld eru í
mörgum af okkar helstu viðskipta-
löndum.
Það er því ljóst að hér er um að
ræða mikið hagsmunamál fyrir ís-
lenska framleiðendur þar sem ís-
lenskt sjávarfang á í samkeppni við
„svikin matvæli“, auk þess sem
„svikin matvæli“ eru hugsanlega
seld sem íslensk framleiðsla.“
Þar kemur fram að það teljist
einnig til matvælasvika þegar fiskur
sé seldur undir fölsku flaggi, þar
með talið afli frá sjóræningjaveið-
um, ef nauðungarvinna er stund-
uð við framleiðsluna og þar sem
hreinlætiskrafna/matvæla-
öryggis er ekki gætt.
Betri tæki og aukin
athygli á matarsvindl
Jónas segir að matvælasvindl
hafi lengi verið þekkt í ákveðn-
um greinum. Hann nefnir í því
sambandi framleiðslu og sölu á
áfengi. Einnig hafi lengi verið
svindl í gangi með sölu á olíum
þar sem ódýrara hráefni hafi
gjarnan verið selt sem ólífuolía.
Einnig megi nefna að ákveðnir
úrvalsbitar af nautakjöti standi
stundum alls ekki undir nafni.
„Eitt furðulegasta dæmi sem
ég hef heyrt er frá Svíþjóð,“
segir Jónas. „Þar var svínakjöt
selt sem nautakjöt og hafði lit-
arefni verið sett í svínakjötið,
sem var þar með orðið rautt á
litinn. Ég hefði haldið
að fólk áttaði sig á
því hvort það
borðaði naut eða
svín, en þetta
sýnir að margt er
gert til að blekkja
neytendur.“
Svínakjöt selt
sem nautakjöt
MARGT GERT TIL AÐ
BLEKKJA NEYTENDUR
Jónas Viðarsson
Morgunblaðið/SÆ
Fiskur og fiskur Dæmi eru um að ódýrari tegundir hafi siglt undir fölsku
flaggi í verslunum og veitingahúsum. Miklir hagsmunir geta verið í húfi.