Morgunblaðið - 23.09.2019, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2019
laugavegi 47 www.kokka.is kokka@kokka.is
Við fögnum 20 ára afmæli Pappelinu
með 20% afslætti af öllummottum*
*gildir til 30. september 2019
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Of mikill matur, óheppilegt val á
næringu, hreyfingarleysi, tóbak
og áfengi eru sterkir áhrifaþættir
heilsu á Vesturlöndum. Áhrif þess-
ara lífshátta á algenga sjúkdóma,
til að mynda sykursýki 2, stoð-
kerfisvanda af ýmsum toga, of-
þyngd og háþrýsting, eru umtals-
verð. Því er mikilvægt að fólk með
slík vandamál fái meðferð sem
snýr að þessum lífsháttum en ekki
eingöngu meðferð með lyfjum,“
segir Jón Steinar Jónsson, yfir-
læknir á Þróunarmiðstöð íslenskr-
ar heilsugæslu (ÞÍH).
Gæðaþróun,
kennsla og vísindi
Starfsemi ÞÍH var sett á lagg-
irnar fyrir einu ári og í síðustu
viku voru verkefni og áherslumál
stöðvarinnar kynnt fjölmiðlum og
fleirum. ÞÍH á sér fyrirrennara í
þróunarsviði Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins og þar áður starfi
Heilsuverndarstöðvarinnar í
Reykjavík.
„Hlutverk þróunarmið-
stöðvarinnar er í stórum dráttum
að leiða gæðaþróun, kennslu og
vísindi á sviði heilsugæslu á öllu
landinu,“ segir Jón Steinar „Eitt
þeirra fjölmörgu mála sem við
vinnum að ber yfirskriftina Skyn-
samleg ávísun sýklalyfja. Á Íslandi
er ávísað meira af slíkum lyfjum
en í þeim löndum sem við viljum
bera okkur saman við. Það á sér-
staklega við um breiðvirk sýklalyf.
Oft er sagt að tilkoma sýklalyfja sé
mikilvægasta framförin í fram-
þróun læknisfræðinnar, en við get-
um fórnað áhrifamætti þeirra með
óskynsamlegri notkun. Sýkla-
lyfjaónæmi er vaxandi vandamál
og alvarleg heilbrigðisógn á
heimsvísu og mikil notkun lyfja er
einn áhrifaþáttur í þróun ónæm-
is,“ segir Jón Steinar.
Mikilvægt að bregðast við
Á undanförnum árum hefur
mælst þróun á minnkuðu næmi
fyrir sumum sýklalyfjum hjá til-
teknum algengum bakteríum, sem
valda sýkingum í öndunarfærum.
Það ýtir undir mikilvægi þess að
bregðast markvisst við. Sú vinna
hófst fyrir tveimur árum í heilsu-
gæslunni í samvinnu við sóttvarna-
lækni og sýklafræðideild Land-
spítalans.
„Markmiðið er að stuðla að
skynsamlegri notkun sýklalyfja
hérlendis. Á þessum tíma hefur
ávísunum á tiltekin tvö breiðvirk
sýklalyf fækkað um 40% hjá
heilsugæslulæknum á höfuð-
borgarsvæðinu. Með þessa reynslu
að leiðarljósi munum við í
þróunarmiðstöðinni nú hefja sömu
vinnu á heilbrigðisstofnunum ann-
ars staðar á landinu.“
Eitt af fjölmörgum öðrum
verkefnum sem eru á dagskrá hjá
ÞÍH er að takast á við mikla notk-
un sterkra verkjalyfja. Notkun
þeirra er talsvert meiri hér er ger-
ist til dæmis á Norðurlöndum.
„Lyf eru ekki alltaf lausn á vanda
skjólstæðinga okkar,“ segir Jón
Steinar. „Að hjálpa fólki sem er
með langvinna verki og jafnvel
háð verkjalyfjum er oft mjög flók-
ið. Það er mikilvægt að byggja upp
úrræði, sérstaklega með teymis-
vinnu lækna, hjúkrunarfræðinga,
sjúkraþjálfara, sálfræðinga, fé-
lagsráðgjafa og í sumum tilvikum
fleiri fagstétta. Með tilkomu fleiri
fagstétta í heilsugæslunni skapast
forsendur til að takast á við flókin,
margþætt viðfangsefni með mark-
vissari hætti.“
Mikilvægt að vel takist til
Áskoranir heilbrigðisþjónust-
unnar og þróun hennar ráðast af
mörgum þáttum, meðal annars að-
stæðum í samfélaginu hverju sinni.
Breyting á aldurssamsetningu
þjóðarinnar kallar til dæmis á að
heilsugæslan og heilbrigðisþjón-
ustan öll búi sig undir verkefni
sem tengjast þeim breytingum.
„Hjá þróunarmiðstöðinni eru
brýn verkefni á dagskrá sem
tengjast bæði hækkandi meðal-
aldri landsmanna, heilsuvernd
barna, mæðravernd, kennslu
nema í grunn- og framhaldsnámi,
tannvernd, hreyfiseðlum, lyfja-
málum, sálfræðiþjónustu og
gæðaþróun heilsugæslunnar í víð-
ustu mynd. Allt eru þetta verkefni
sem er áhugavert að vinna að. Að
vel takist til er samfélaginu mikil-
vægt.“
Heilsugæsluþjónustan er í stöðugri þróun og margar nýjungar
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Læknir Mikilvægt er að fólk fái meðferð sem snýr að lífsháttum þess, segir Jón Steinar Jónsson hér í viðtalinu.
Lyf ekki alltaf lausn
 Jón Steinar Jónsson er
fæddur árið 1957 og lauk
kandídatsprófi frá læknadeild
Háskóla Íslands árið 1983. Fór
síðan til Svíþjóðar í framhalds-
nám í Svíþjóð. Var heilsu-
gæslulæknir í Garðabæ um
langt árabil.
 Er í dag yfirlæknir Þróunar-
miðstöðvar íslenskrar heilsu-
gæslu og dósent við Háskóla
Íslands og sinnir læknis-
störfum við heilsugæslustöð-
ina í Efstaleiti í Reykjavík.
Hver er hann?
Ekki er unnt að leggja Hólasands-
línu 3 miðað við þá valkosti sem
kynntir eru í matsskýrslu Landsnets
án þess að raska svæðum sem njóta
verndar skv. sérlögum, sem njóta
verndar vegna votlendis, jarð-
myndana og vatnsverndar. Þetta er
meðal þess sem fram kemur í áliti
Skipulagsstofnunar vegna mats á
umhverfisáhrifum háspennulínunn-
ar sem leggja á frá tengivirki við
Rangárvelli á Akureyri að tengivirki
á Hólasandi í Skútustaðahreppi. Er
markmiðið að bæta orkunýtingu,
auka flutningsgetu og tryggja stöð-
ugleika raforkukerfisins á Norður-
og Austurlandi.
Fram kemur að aðalvalkosturinn
sem Landsnet hefur sett fram muni
hafa í för með sér skerðingu á vot-
lendi víðs vegar á línuleiðinni, þó
einkum á Fljótsheiði og Laxárdals-
heiði, votlendi sem nýtur sérstakrar
verndar samkvæmt náttúruverndar-
lögum og forðast beri að raska nema
brýna nauðsyn beri til. „Valkostir
munu einnig valda skerðingu á nú-
tímahraunum í Bárðardal og jarð-
strengskostir kunna að raska hrauni
í Laxárdal á afmörkuðu svæði en nú-
tímahraun njóta einnig sérstakrar
verndar samkvæmt náttúruverndar-
lögum og ber að forðast að raska
þeim nema brýna nauðsyn beri til,“
segir m.a. í niðurstöðukafla Skipu-
lagsstofnunar.
Draga úr neikvæðum áhrifum
með því að leggja línuna í jörð
Bent er á að lagning Hólasands-
línu 3 muni einnig hafa mikil áhrif á
landslag og mögulega einnig á ferða-
þjónustu og útivist. „Draga má veru-
lega úr neikvæðum áhrifum fram-
kvæmdarinnar hvað þessa þætti
varðar með því að leggja línuna í
jörð. Ekki eru settir fram kostir um
að setja Hólasandslínu í jörð nema á
um 10 km kafla í Eyjafirði vegna ná-
lægðar við Akureyrarflugvöll og um
2 km kafla í Laxárdal þar sem línu-
leiðin fer um svæði sem er verndað
skv. sérlögum og býr yfir ríkulegu
fuglalífi. Loftlína mun mögulega
hafa talsverð áhrif á fugla vegna
áflugs á línuna og samlegðaráhrif
með Kröflulínu 1 hvað það varðar.
Óvissa er þó um umfang þeirra
áhrifa,“ segir þar.
Einnig telur stofnunin að það ætti
að vera forgangsatriði Landsnets að
rífa hina gömlu byggðalínu þ.e.a.s.
núverandi flutningslínu á milli Akur-
eyrar og Kröflu eða leggja hana í
jörðu á sem lengstum köflum.
Rask á vernd-
arsvæðum
 Álitsgerð lokið vegna Hólasandslínu 3
Ljósmynd/Landsnet
Mastur Í matsskýrslu Landsnets
eru ýmsir valkostir um línuleiðina.
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Aðeins var lítil þunn ísskella eftir af
skaflinum í Gunnlaugsskarði í Esju
þegar hópur vísindmanna af Veður-
stofu Íslands og fleiri fóru þangað í
könnunarleiðangur nú á laugardag-
inn. Margir í Reykjavík fylgjast vel
með þessari eftirtektarverðu fönn
sem er efst í hlíðum borgarfjallsins,
en staða hennar hverju sinni þykir
gefa ágætar vísbendingar um veðr-
áttuna í stóru samhengi og nú um
stundir hver áhrif loftslagsbreytinga
séu. Áhugasömum fannst því rétt að
skoða stöðuna nánar, en svo virtist á
dögunum sem öll ummerki í fjallinu
væru horfin.
„Skaflinn hefur gefið hratt eftir
síðustu daga. Félagi okkar var þarna
á göngu fyrir um tíu dögum og segir
allt hafa gjörbreyst,“ segir Halldór
Björnsson veðurfræðingur í samtali
við Morgunblaðið. Samkvæmt
veðurspá má búast við hlýindum og
stundum rigningu á höfuðborgar-
svæðinu næstu daga. Við slíkar að-
stæður gæti gengið á ísinn, flöt sem
er um það bil fjórir metrar á lengd,
einn metri á breidd og um 10 sentí-
metrar á þykkt. Er þetta í um 800
metra hæð í fjallinu.
„Ég þori ekki að segja til um
hvort klakinn hverfur eða lifir sum-
arið af. Þetta verður að minnsta
kosti mjög tæpt, núna þegar haust-
veðrin fara að skella á,“ sagði Hall-
dór. Um síðustu helgi gerði raunar
hret svo hvítt var í efstu brúnum
Esjunnar. Sá snjór er nú nánast all-
ur horfinn.
Aðeins þunn ísskella lifir í Esjunni
 Gefur hratt eftir í Gunnlaugsskarði  Skaflinn er orðinn
að klaka  Gæti horfið endanlega í hlýindum sem spáð er
Ljósmynd/Tómas Jóhannesson
Gunnlaugsskarð Lítið er eftir af skaflinum sem borgarbúar fylgjast vel
með, en staða hans þykir gefa vísbendingar um veðráttuna almennt.