Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.09.2019, Blaðsíða 10

SKÓLI FYRIR ALLA?
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.9. 2019
V
ið þurfum að vera tilbúin að fjár-
festa í menntakerfinu og gæta
þess að mikilvægasta starfsfólk-
inu okkar, kennurunum, sé umb-
unað og þeir starfi við góðar að-
stæður. Við keppum að því að starfsumhverfi
kennara á öllum skólastigum verði framúr-
skarandi,“ segir Lilja Dögg Alfreðsdóttir
mennta- og menningarmálaráðherra. Ásókn í
kennaranám hefur stóraukist en allt stefndi í
að það myndi vanta 2.300 kennara til starfa ár-
ið 2030.
Hún segir að þetta eigi að vera samvinnu-
verkefni alls samfélagsins og þar sé enginn
undanskilinn. „Álagið hefur aukist í breyttu
samfélagi og við verðum að vera þátttakendur
í því að móta framtíð barna og ungmenna.
Ekki varpa ábyrgðinni alfarið á skólann heldur
á þetta að vera verkefni okkar allra. Þannig
náum við bestum árangri,“ segir Lilja sem hef-
ur ekki farið leynt með þá skoðun sína að
kennarastarfið sé mikilvægasta starfið í ís-
lensku samfélagi.
Að sögn Lilju hafði hún meðal annars í huga
finnsku aðferðina þegar hún tók við starfi
menntamálaráðherra en megininntak hennar
er að umbætur á skólakerfum snúist um að
skapa ungu fólki ákjósanlegar aðstæður til að
verða áhugasamir námsmenn, ánægðir ein-
staklingar og skilningsríkir og hugmyndaríkir
borgarar.
„Lykillinn að því að skólakerfið sé framúr-
skarandi er að fólk geri sér grein fyrir þessari
miklu auðlind, kennurunum. Þetta byggist allt
á þeim. Við þurfum að taka afstöðu til alls kon-
ar erfiðra siðferðislegra spurninga á næstu
misserum. Til þess verðum við að vera með
samfélag sem er vel upplýst og getur rýnt sér
til gagns. Niðurstöður PISA-könnunarinnar
árið 2015 sýndu að 29% íslenskra drengja
væru í lægstu hæfniþrepum prófsins og gætu
ekki lesið sér til gagns. Annað sem kemur
fram í PISA er mikil fækkun afburðanemenda
og að nemendum með litla getu hefur fjölgað.
Haustið 2015 var sett af stað þjóðarátak um
læsi og núna ætlum við að skipa fagráð í
stærðfræði. Við verðum að taka stærðfræðina
sömu tökum og við erum að taka lesturinn,“
segir Lilja, sem er mjög hlynnt lesfimipróf-
unum sem lögð eru fyrir þrisvar yfir veturinn í
grunnskólum landsins.
„Ég vil að við förum í svipaðar aðgerðir í
stærðfræði þannig að þrisvar yfir veturinn
geti foreldrar og börn fylgst með í stærðfræði.
Stærðfræðilæsi hefur hrakað stöðugt frá því
það var fyrst metið í PISA árið 2003. Af hverju
er þetta svona? Þetta er alvarlegt og ekki boð-
legt. Ég hef verulegar áhyggjur af stöðu Ís-
lands í samanburði við önnur ríki, ekki endi-
lega hvaða stig við erum að fá heldur hver
staða okkar er í samanburðinum,“ segir Lilja.
Menntun er mannréttindi
Skóli án aðgreiningar snýst um grundvall-
aratriði, það er að menntun er mannréttindi.
Öll umræða um skóla án aðgreiningar verður
að ganga út frá þessari sýn okkar um að
menntunin eigi að vera fyrir alla en síðan er
mismunandi hvernig við skipuleggjum hana,
segir Gunnlaugur Magnússon, lektor við há-
skólann í Uppsölum, en Íslendingar hafa fest í
lög að allir eigi rétt á menntun.
Flestir líta á menntun án aðgreiningar sem
rétt hvers og eins nemanda. Í samræmi við það
er talið eðlilegast að allir nemendur sæki al-
menna skóla og stunda 98,5% barna á grunn-
skólaaldri á Íslandi nám í almennum skólum.
Hlutfallslega færri nemendur eru í sérskólum
og sérúrræðum á Íslandi en víðast annars
staðar í Evrópu.
Á sama tíma eru formlegar greiningar á sér-
þörfum nemenda á Íslandi langt yfir meðallagi
OECD-ríkjanna en um 17% íslenskra grunn-
skólanema eru með greiningar. Þetta er meðal
þess sem fram kemur í skýrslu sem unnin var
af sérfræðingum Evrópumiðstöðvar um nám
án aðgreiningar og sérþarfir: Úttekt á fram-
kvæmd stefnu um menntun án aðgreiningar á
Íslandi. Samkvæmt tölum Hagstofu Íslands
njóta tæplega 30% grunnskólanemenda sér-
kennslu og stuðnings til náms og er meirihluti
þeirra með formlega greiningu.
Eitt af því sem sérfræðingar Evrópumið-
stöðvarinnar benda á er að menntakerfið í
heild sé almennt vel fjármagnað en endur-
hugsa þurfi ráðstöfun fjármuna þannig að það
styðji betur við stefnuna um menntun án að-
greiningar. Ef litið er til OECD-ríkjanna var
Ísland í sjötta sæti yfir framlög ríkja til
menntamála sem hlutfall af vergri landsfram-
leiðslu árið 2016.
„Þegar fólk segir að skóli án aðgreiningar sé
falleg hugmynd en hún virki ekki þá er fólk að
tala um að setja nemendur inn í bekk án þeirra
úrræða sem þeir þurfa á að halda. Ekki að tala
um að breyta skólastarfinu. Það eru eiginlega
allir sammála um að það er ekki í lagi. Það er
ekki í lagi að taka nemanda sem þarf á aðstoð
að halda og setja hann inn í bekk án aðstoðar.
Allt aðrar forsendur eru í litlum hópum en í
stórum bekkjum og það eru alltaf einhverjir
nemendur sem ekki ráða við þessar stóru
bekkjardeildir. En við eigum ekki að fórna
hugmyndinni um skóla án aðgreiningar vegna
þess að ein útgáfa af henni virkar ekki. Við
verðum að leita leiða til að bæta stöðuna í stað
þess að henda hugmyndinni, segir Gunn-
laugur.
Tvö kerfi inni í grunnskólanum
Ragnar Þorsteinsson, sérfræðingur í mennta-
og menningarmálaráðuneytinu, segir að þró-
unin hafi verið sú að við höfum ef til vill mynd-
að tvö kerfi inni í grunnskólanum. Almenna
kerfið þar sem um 75% nemenda eru en jafn-
framt sérkerfi með um 25% nemenda. „Fræðin
segja okkur að því betur sem gert er í almenna
kerfinu þeim minni sé þörfin í sérkennslunni.
En við höfum að einhverju leyti tekið þá stefnu
að þrengja þetta almenna norm hér og stækka
sérkennsluna. Ef vel ætti að vera ætti þessu að
vera öfugt farið. Í dag er það þannig að pen-
ingarnir fara frekar í sérúrræðin en ekki inn í
almenna kerfið. Þetta hefur þær afleiðingar að
fleiri leita inn í sérkennsluna. Ef horft er á
grunnskólann sem heild, þá er hann tiltölulega
vel fjármagnaður en peningarnir fara aftur á
móti ekki þangað sem þeir myndu nýtast best.
Verkefni okkar er að breyta þessu á þann hátt
að mögulega 85-90% nemenda falli undir al-
Skóli án aðgreiningar snýst
um grundvallaratriði, það er
að menntun er mannréttindi.
Morgunblaðið/Hari
Börn geta ekki beðið
Eitt af því sem á að gera til þess að bæta stöðu Íslands í alþjóðlegum samanburði er að taka stærðfræðina sömu tökum og
lesturinn. Stærðfræðilæsi hefur hrakað stöðugt frá því það var fyrst metið í PISA árið 2003. Mjög er kvartað yfir flóknum og
illskiljanlegum hæfniviðmiðum í aðalnámskrá og segir menntamálaráðherra greinilegt að vinna þurfi betur í framkvæmdinni.
Guðrún Hálfdánardóttir guna@mbl.is
Lilja Dögg Alfreðsdóttir mennta- og menning-
armálaráðherra segir að lykillinn að fram-
úrskarandi skólakerfi sé að fólk geri sér grein
fyrir hinni miklu auðlind kennurum.