Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.09.2019, Blaðsíða 12

SKÓLI FYRIR ALLA?
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.9. 2019
menna úthlutun fjármagns. Við myndum hins
vegar jafnframt úthluta fjármagni til barna
sem þurfa viðbótarstuðning. Að mínu viti verð-
ur það seint þannig að öll börn falli inn í sama
hóp og sömu fjárhagsúthlutun,“ segir Ragnar.
„Á Íslandi eru um 17% nemenda með form-
legar greiningar. Ég er ekki á því að það verði
að greina ákveðinn hóp barna til þess að
tryggja að hann fái rétta þjónustu. En ekki er
endilega þörf á að greina alla sem fara í dag í
gegnum slíkar greiningar heldur frekar auka
skimanir. Þetta gæti fært til fjármagn til auk-
ins stuðnings því greiningar eru dýrar og auk
þess myndu biðlistarnir styttast. Þess vegna
þurfum við kannski að breyta fjármagnskerfi
okkar á þann hátt að auka sveigjanleika innan
kerfisins. Að þegar barn kemur inn í skólann
sé hægt að mæta því án þess að það sé með
formlega greiningu. Því miður eru börn stund-
um látin bíða eftir þjónustu þangað til grein-
ingin liggur fyrir. Þetta er ekki réttur skiln-
ingur á lögunum því samkvæmt þeim á barn
rétt á þjónustu með eða án greiningar,“ segir
Ragnar.
Lífið er ekki Facebook
Ársæll Már Arnarsson, prófessor við mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands, sem hefur rann-
sakað líðan og heilsufar barna og ungmenna,
segist oft velta fyrir sér hvort þessi áhersla á
greiningar í íslensku menntakerfi sé af hinu
góða. Þegar barn sem á í erfiðleikum fær
greiningu verður barnið, foreldrar og allt nær-
umhverfi barnsins fegið. Að vita hvað amar að.
En að það þurfi svo oft að bíða eftir greining-
unni til að eitthvað sé gert til þess að styðja
barnið sé slæmt fyrir alla. Ekki bara viðkom-
andi barn heldur einnig skólasystkini, kennara
og fjölskyldu. „Getum við ekki hugsað: Við
þurfum að breyta einhverju og skoða þarfir
barnsins án þess að það sé greint með sérþarf-
ir. Greining er orðin töfraorð og í einhverjum
tilvikum skiptir hún öllu en í flestum tilvikum
held ég að það sé ekki aðalatriðið heldur miklu
frekar að bregðast við vanda barnsins. Stund-
um getur ástandið verið tímabundið, til að
mynda þunglyndi. Þetta er hluti af miklu
stærra samhengi og við eigum að horfa á ein-
staklinginn, ekki einhvern stimpil. Lífið er
ekki leikur og við erum öll gölluð. Við þurfum
að vinna með þessa galla og takmarkanir sem
við höfum en þetta er bara hluti af því að vera
manneskja og við megum alveg vera alls kon-
ar. Lífið er ekki Facebook.
Ef við tökum kvíða sem dæmi þá er hann í
flestum tilfellum bara eðlileg tilfinning. Þegar
ég var að alast upp þekkti ég engan kvíðinn
krakka. Maður heyrði bara af örfáum full-
orðnum sem voru slæmir á taugum. En auðvit-
að var fullt af kvíðnum krökkum á þessum
tíma, þau höfðu bara ekki orð til að lýsa þess-
ari tilfinningu. Við finnum öll fyrir kvíða og
hann er alls ekki slæmur svo lengi sem hann
verður ekki alltof mikill hluti af okkur. Eitt af
stóru verkefnunum í lífi hverrar manneskju er
að takast á við sinn innri mann og þar á meðal
kvíða og er hluti af þroska manns,“ segir Ár-
sæll.
Leggja til breytingar
Ragnheiður Bóasdóttir, sérfræðingur í
mennta- og menningarmálaráðuneytinu, segir
að greiningar séu að sjálfsögðu nauðsynlegar
en færa mætti þjónustuna meira í ráðgjöf og
stuðning inn á gólfið líkt og kennarar hafa ósk-
að eftir og þannig sjái sérfræðingar barnið í
því ljósi sem það er allan daginn. En læknis-
fræðilega módelið okkar gengur út á það að
barnið fer í biðröð eftir greiningu og síðan við-
tal kannski mörgum mánuðum síðar. Eitt af
því sem Evrópumiðstöðin leggur til er að
leggja áherslu á að draga úr formlegum kröf-
um um greiningu. Þær hafi oft leitt til þess að
helsta leiðin til að veita nemendum sem eiga
erfitt uppdráttar í skóla viðeigandi aðstoð er
að flokka þá í samræmi við greinda þörf.
7.069 komur á göngudeild BUGLs
Foreldrar barna sem annaðhvort hafa fengið
greiningu eða bíða greiningar sem blaðamaður
hefur rætt við að undanförnu segja stöðuna al-
varlega. Að bíða án þess að fá þá aðstoð sem
kerfinu er ætlað að veita þeim. Börn geta ekki
beðið. Þrátt fyrir að allir virðist sammála um
að úrbóta sé þörf breytir það ekki því að börn
bíða á annað ár eftir greiningum.
Bið eftir greiningum hjá Greiningar- og ráð-
gjafarstöðinni er 18 mánuðir en flest þeirra
barna sem vísað er á Greiningarstöðina eru
með samþættan vanda, þroskafrávik og ein-
hverfu. Bið eftir greiningu er allt að 14 mán-
uðir hjá Þroska- og hegðunarstöð Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins (ÞHS). Hún veitir þjón-
ustu vegna barna sem glíma við frávik eða
aðra erfiðleika í þroska, hegðun eða líðan.
Sinnt er greiningu, ráðgjöf, meðferð og
fræðslu vegna raskana hjá börnum að 18 ára
aldri. Hjá ÞHS er börnum með ADHD sinnt
en þangað koma einnig börn með aðrar rask-
anir.
Hjá Brúarskóla, sem er skóli fyrir börn sem
eiga í alvarlegum geðrænum, hegðunar- eða
félagslegum erfiðleikum, eru 12 börn á bið-
lista, flest á unglingastigi, og 90 börn bíða
þjónustu hjá Barna- og unglingageðdeild
Landspítalans. Allt eru þetta börn sem þurfa
meiri stuðning en meginþorri barna. Í fyrra
voru 7.069 komur í þjónustu á göngudeild
BUGLs, sem er töluverð aukning frá því áður.
Eins kom BUGL að 15 samráðsteymum hið
minnsta á stórhöfuðborgarsvæðinu með
heilsugæslu, félagsþjónustu og skólaþjónustu.
Í gegnum þau hafði BUGL aðkomu að um 900
börnum í fyrra, að sögn Guðrúnar Bryndísar
Guðmundsdóttur yfirlæknis.
Á sama tíma er skólaforðun að verða alvar-
legt vandamál en samkvæmt könnun velferð-
arvaktarinnar má gera ráð fyrir að um 1.000
börn á grunnskólaaldri glími við skólaforðun
eða um 2,2% nemenda. Meðal helstu ástæðna
skólaforðunar nefna skólastjórnendur andlega
vanlíðan nemenda eins og kvíða og þunglyndi
og erfiðar aðstæður á heimilum þeirra.
Umboðsmaður barna, Salvör Nordal, segir
að ekki liggi fyrir nákvæmlega hversu mörg
börn sé um að ræða og það þurfi að kortleggja
og ekki síður hverjar séu helstu ástæður þess
að þau sækja ekki skóla. Í kjölfarið þurfi að
setja samræmdar verklagsreglur um það
hvernig brugðist sé við þannig að mannrétt-
indi barna séu virt. Mikilvægt sé að hafa mun
skýrari mynd af vandanum og grípa til ráðstaf-
ana en það sé mjög alvarlegt ef einhver hluti
barna mæti lítið sem ekkert í skóla.
Námsmat á mannamáli
Eitt af því sem bæði kemur fram í úttekt Evr-
ópumiðstöðvar um nám án aðgreiningar og
sérþarfir og í samtölum blaðamanns við skóla-
fólk og foreldra er að oft sé óljóst hvers sé
krafist af kennurum varðandi námsmat og fyr-
ir foreldra að fá upplýsingar á mannamáli um
stöðu barna sinna í námi. Sumir foreldrar
kvarta undan of ítarlegum og illskiljanlegum
upplýsingum þar sem mismunandi litir eru
notaðir til að segja til um færni. Aðrir kvarta
yfir að fá litlar sem engar upplýsingar um
stöðu barna sinna og að stundum skorti jafnvel
á samræmi milli viðmiða milli kennara innan
sama skóla. Á sama tíma kvarta kennarar yfir
því að hæfni- og matsviðmiðin í aðalnám-
skránni séu oft of flókin og of víðtæk. Það sé
Hlutfall nemenda með greiningar í Evrópulöndum
Heimild: European Agency Statistics on Inclusive Education
Drengir
Stúlkur
Ísland
Litháen
Slóvakía
Belgía
Tékkland
Malta
Noregur
Eistland
Portúgal
Ungverjaland
Finnland
Kýpur
Króatía
Írland
Þýskaland
Danmörk
Sviss
Ítalía
Pólland
Holland
Frakkland
Spánn
Svíþjóð
Meðaltal
10,9%
5,5%
8,6%
4,5%
7,2%
4,4%
6,1°%
3,2%
5,9%
2,9%
5,7%
2,3%
5,5%
2,6%
5,4%
2,6%
4,7%
2,9%
4,8%
2,5%
5,1%
2,2%
4,6%
2,3%
4,0%
2,2%
4,4%
1,7%
3,6%
1,9%
3,7%
1,4%
2,5%
1,4%
2,3%
1,0%
2,2%
1,2%
2,4%
0,9%
2,2%
0,9%
2,0%
1,0%
0,6%
0,4%
3,0%
1,5%
’Getum við ekki hugsað: Viðþurfum að breyta einhverjuog skoðað þarfir barnsins án þessað það sé greint með sérþarfir?
Greining er orðin töfraorð.