Morgunblaðið - 14.11.2019, Blaðsíða 31

að herra Ólafur Ragnar Grímsson,
þáverandi forseti Íslands, hefði mess-
að yfir sendiherrum hinna Norður-
landaþjóðanna yfir kvöldverði í
Reykjavík. Forsetinn hafi talið þess-
ar nánu vinaþjóðar aðgerðalausar í
neyð. Skal tekið fram að Ólafur
Ragnar taldi frásögnina ónákvæma.
Spurður um þessa greiningu segir
Baldur að það hafi verið mat margra
á þeim tíma að Norðurlöndin stæðu
ekki nægilega vel með Íslandi.
„Þetta er hægt að setja í samhengi
við það hvernig við nálgumst Kína.
Það gerist í því andrúmslofti að okkar
nánustu bandalagsríki styðja ekki við
bakið á okkur. Þau veita okkur ekki
efnahagslega aðstoð og hindra að
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn geti veitt
okkur lán. Þegar gerður var gjald-
miðlasamningur við Kína árið 2010
skipti það ekki miklu máli fjárhags-
lega í lok dags. Það var hins vegar að
mati ráðamanna traustsyfirlýsing í
garð íslenska hagkerfisins sem má
ekki vanmeta. Síðan verður Ísland
fyrsta ríkið [á Vesturlöndum] sem
gerir fríverslunarsamning við Kína í
kjölfar gjaldmiðlaskiptasamningsins.
Þá var jafnframt skrifað undir yfir-
lýsingu um að stefnt skyldi að nánari
samvinnu landanna, en að mati þeirra
sem komu að þessum samningum
hefur þessi grunnur – gjaldmiðla-
skiptasamningurinn og yfirlýsing um
nánari samvinnu landanna í kjölfarið
– leitt til þess að samskipti landanna
hafa blómstrað. Það eru gjarnan tvær
hliðar á sama peningi. Hvort var Ís-
land að tryggja sér skjól hjá Kína eða
kínverska stórveldið að nota tækifær-
ið og stíga inn til að tryggja strateg-
íska stöðu sína hér á landi og í Norð-
ur-Atlantshafi þegar bandamenn
Íslands brugðust á ögurstundu?“
spyr Baldur sem lætur spurningunni
ósvarað að sinni.
Vildu ekki afhenda samninginn
Fjallað var um það í Morgun-
blaðinu í september, í kjölfar heim-
sóknar Mikes Pence, varaforseta
Bandaríkjanna í ágúst, að utanríkis-
ráðuneytið vildi ekki afhenda drög að
samkomulagi við Kínastjórn vegna
samnings um Belti og braut.
Jafnframt vildi kínverska sendiráð-
ið ekki afhenda gögnin.
Hafði Pence lagt á það áherslu að
íslensk stjórnvöld afþökkuðu Belti og
braut, ásamt því sem hann mælti
gegn notkun Íslendinga á búnaði frá
Huawei vegna 5G-kerfisins.
Þessi sjónarmið Pence má tengja
við svonefnda Pence-kenningu, sem
hann setti fram haustið 2018. Kominn
sé tími til að Bandaríkin bregðist við
viðleitni Kínastjórnar til að auka áhrif
sín á kostnað Bandaríkjanna.
Væntingar um að Kína myndi
þróast í frelsisátt, samhliða auknu
frelsi í viðskiptum, hefðu ekki ræst.
Baldur telur aðspurður að ekki
beri að leggja mikla merkingu í að
Kínastjórn hafi boðið íslenskum
stjórnvöldum Belti og braut. Þau
bjóði enda samstarfsríkjum um allan
heim slíkt samkomulag. Það sé í raun
eðlilegt í ljósi náinna samskipta land-
anna.
Erfitt að ráða í stefnu Íslands
Samandregið segir Baldur að utan-
ríkisstefna Íslendinga eftir hrunið
hafi valdið heilabrotum.
„Það hvernig margir sendifulltrúar
erlendra ríkja tala hér á landi bendir
til að þeir átti sig engan veginn á því í
hvorn fótinn Ísland er að stíga í utan-
ríkismálum. Við ætlum okkur nánari
samskipti við Bandaríkin, efnahags-
lega og á pólitíska sviðinu. Við ætlum
okkur líka nánari tengsl við Breta,
efnahagslega og pólitískt. Við viljum
líka áfram tengjast Evrópu sterkum
böndum en á sama tíma ætlum við að
vera í öflugri samvinnu við Kína.
Stóra spurningin út frá fræðunum er
hvort þessi strategía gengur upp. Það
er einmitt að gerast núna sem ég hef
óttast lengi að Bandaríkin setji okkur
stólinn fyrir dyrnar varðandi sam-
skiptin við Kína og spyrji hvað við
ætlum eiginlega að ganga langt. Þá
komum við aftur að því að flest smá-
ríki í heiminum þurfa tryggan skjól-
veitanda. Þau verða enda að bindast
skjólveitanda traustum og nánum
böndum svo tryggt sé að hann komi
til aðstoðar ef þau verða til dæmis
fyrir netárás, efnahagslegu áfalli eða
náttúruhamförum. Það getur verið
aðlaðandi tilhugsun til að byrja með
að dreifa eggjunum í mismunandi
körfur út um allan heim en það eitt og
sér tryggir ekki skjól þegar á reynir.
Það sem ég tel mikilvægast út frá
smáríkjafræðunum er að við höfum
tryggan skjólveitanda. Nú þurfum við
að fara að gera upp við okkur hver sá
skjólveitandi eigi að vera. Þurfum við
ekki að vinna heimavinnuna sjálf og
ákveða þetta og vera með skýra
stefnumótun? Á það skortir,“ segir
Baldur sem kallar eftir úttekt á
þessu.
Engin trygging í áfalli
„Það eru engir samningar við
Bandaríkin, Evrópuríki, nokkurt
hinna norrænu landanna eða Kína
um að veita okkur efnahagslega að-
stoð ef við verðum fyrir öðru efna-
hagslegu áfalli. Mér finnst út frá
fræðunum það ekki ásættanlegt fyrir
stöðu lands og þjóðar en þá er ég
ekkert endilega að tala fyrir að við
eigum að ganga í Evrópusambandið.
Það eru fleiri möguleikar í stöðunni.
Ef til vill skapast einhverjir mögu-
leikar í Brexit, þ.e.a.s. ef Bretar
ganga nú endanlega úr ESB, og auk-
inn áhugi Bandaríkjanna á Norður-
Atlantshafi en það verða þá að vera
tryggir samningar um að Íslandi
verði komið til aðstoðar ef við þurfum
á að halda. Fagrar yfirlýsingar á tylli-
dögum hafa ekkert að segja þegar á
bjátar, því ef við lendum í efnahags-
legu áfalli gætu aðrir líka átt í erf-
iðleikum og verið tregir til að koma til
hjálpar. Þá verða að vera fyrirliggj-
andi skuldbindandi samningar, hvort
sem er við einstaka ríki eða al-
þjóðastofnanir, um að aðstoð verði
veitt í neyð, og hvernig sú aðstoð yrði
framkvæmd. Þetta þarf að liggja
fyrir þannig að við getum beðið um
hjálp ef við þurfum á því að halda.
Einnig er mikilvægt að hafa í huga
hvers konar gildi og viðmið skjólveit-
andinn aðhyllist því ætíð má búast við
því að hann ætlist til þess að sá sem
þiggur skjól fylgi honum að málum í
alþjóðasamfélaginu. Það er hætt við
því að fljótt geti slest upp á vinskap-
inn ef mjög ólík sýn er á lýðræði og
mannréttindi, “ segir Baldur.
Morgunblaðið/Ómar
Heimsókn í apríl 2012 Wen Jiabao, þáv. forsætisráðherra Kína, og Össur Skarphéðinsson, þáv. utanríkisráðherra.
FRÉTTIR 31Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2019
Byltingarkennd nýjung
í margskiptum glerjum
50–65%
stærra
lessvæði