Morgunblaðið - 25.11.2019, Blaðsíða 32

Um Reykjavíkursollinn og sveita-
sæluna er yfirskrift erindis sem
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir bók-
menntafræðingur heldur í Borgar-
bókasafninu í Spönginni í dag,
mánudag, kl. 17.15. Fjallar hún um
hvernig frásagnir af sveitadvöl
barna birtast í barnabókum, skáld-
sögum, ýmiss konar sjálfsævisögu-
legum skrifum og jafnvel í ljóðum.
Fjallar um Reykjavík-
ursoll og sveitasælu
MÁNUDAGUR 25. NÓVEMBER 329. DAGUR ÁRSINS 2019
Sími: 569 1100
Ritstjórn: ritstjorn@mbl.is Auglýsingar: augl@mbl.is
Áskrift: askrift@mbl.is mbl.is: netfrett@mbl.is
Í lausasölu 670 kr.
Áskrift 7.240 kr. Helgaráskrift 4.520 kr.
PDF á mbl.is 6.420 kr. iPad-áskrift 6.420 kr.
Valsmenn eru komnir á skrið í Olís-
deild karla í handknattleik. Þeir
unnu í gærkvöld fimmta leik sinn í
röð í deildinni er þeir skelltu
Stjörnumönnum í TM-höllinni í
Garðabæ, 30:25. FH-ingar áttu ekki
í erfiðleikum með Fram, ekki frem-
ur en Eyjamenn með KA-liðið. Nýlið-
ar Fjölnis voru heldur engin hindrun
fyrir Íslandsmeistara Selfoss. »26
Fimmti sigur
Valsmanna í röð
ÍÞRÓTTIR MENNING
„Við þurfum að halda áfram að
vinna í að fækka mistökum í sókn-
arleik okkar. Í því hefur verið unnið
og verður áfram gert. Skipulagið á
sóknarleiknum þarf að batna og
það mun gerast meðal annars með
meiri aga. Við sáum framfarir þótt
hafi komið kaflar í síðari leiknum
sem voru ekkert sérstakir,“ sagði
Arnar Pétursson, landsliðsþjálfari
kvenna í handknatt-
leik, eftir viku æf-
ingabúðir landsliðs-
ins og tvo vináttu-
landsleiki við
færeyska
landsliðið hér
á landi
um
helgina.
»27
Skipulagið á sóknar-
leiknum fer batnandi
fyrir því að karlar sækjast ekki eftir því að gegna þessu
starfi, en það er aldrei gott þegar stétt er eingöngu skip-
uð öðru kyninu,“ segir Erla. „Samkvæmt jafnréttis-
lögum á að taka á þessu og hvetja karlkyns hjúkrunar-
fræðinga að sækja um að fara í ljósmóðurnám en það er
ekki gert. Samt státum við af því að Ísland sé í farar-
broddi, þegar kemur að kynjajafnrétti í heiminum.“
Bókin byggist að hluta til á doktorsritgerð Erlu Dór-
isar í sagnfræði, Fæðingarhjálp á Íslandi 1760-1889, og
er löng upptalning tilvísana og heimilda í lokin.
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Enginn karlmaður starfar sem ljósmóðir á Íslandi og er
slíkt fátítt á Vesturlöndum. Erla Dóris Halldórsdóttir
rekur sögu karla í ljósmóðurstörfum í bókinni Þeir vöktu
yfir ljósinu, sem kom út hjá bókaútgáfunni Uglu á dög-
unum. „Ég hef alltaf haft áhuga á því hvernig starfsstétt
myndast,“ segir hún. „1.626 ljósmæður eru taldar upp í
ljósmæðratalinu og af þeim eru níu karlmenn.“
Fram kemur í bókinni að ljósmæður hafi haft starfstit-
ilinn yfirsetukonur til ársins 1924 og að minnsta kosti 61
karlmaður hafi sinnt ljósmóðurstörfum, kallast yfir-
setumenn eða ljósfeður, hérlendis á 18. öld og fram á
fyrstu áratugi 20. aldar. „Þeir gátu sinnt starfinu þá, síð-
ast 1912, en virðast ekki geta það nú,“ segir Erla og bæt-
ir við að Yfirsetukvennaskólinn, sem stofnaður hafi verið
1912, hafi bara verið fyrir konur. „Alls staðar nema á Ís-
landi eru karlar lærðar ljósmæður og sinna þessum
störfum. Eitthvað í menningunni gerir það að verkum að
karlar treysta sér ekki í þetta starf en þeir geta starfað
sem fæðingarlæknar.“ Hún segir að ímynd starfsins sem
kvennastarfs sé svo sterk og ljósmæður vilji ekki fá karla
í stéttina auk þess sem mörgum mökum ófrískra kvenna
sé í nöp við að karlar taki á móti börnum þeirra sem ljós-
mæður.
Ekki of lurkaleg, feit eða stirð
Fyrsta kennslubókin á íslensku handa yfirsetukonum
kom út 1749. Erla Dóris vitnar í hana og greinir frá eig-
inleikum verðandi yfirsetukonu. Hún mátti hvorki vera
of ung og óreynd né of gömul „heldur miðaldra, með full-
um kröftum, minni og forstandi, heil og ósjúk, ekki of
lurkaleg, of feit eða stirð í vikum; þar með skal hún vera
snarráð, siðlát [og] glaðlynd“.
Erla Dóris skiptir körlum í yfirsetukvennastörfum í
tvo hópa. Í öðrum er 41 bóndi og 14 hreppstjórar, allir
ólærðir í fræðunum nema einn sem lauk yfirsetukvenna-
prófi 1776. Í hinum eru sex prestar með enga formlega
menntun í yfirsetukvennafræði. Tafla yfir þessa menn,
fæðingarár, starf og í hvaða sýslu þeir störfuðu fylgir.
Í bókinni er greint frá því að enginn karlmaður á Ís-
landi hafi lokið ljósmóðurprófi frá 1776. Sumir karlar
sem tekið hafi á móti börnum hafi verið kvæntir yfirsetu-
konum, fylgt þeim til fæðandi kvenna og þannig lært
handtökin, en dæmi eru nefnd um menn sem hafi tekið á
móti yfir sex hundruð börnum.
Ljósmæðrafélag Íslands var stofnað 1919. „Enginn
karlmaður hefur verið í félaginu,“ segir Erla, en ljós-
mæðrastéttin er rótgrónasta kvennastétt landsins og
karlar gátu fyrst sótt um nám fyrir ljósmæður hérlendis
1964. Frá 1982 urðu nemendur að hafa lokið prófi í
hjúkrunarfræði til þess að fá inngöngu í Ljósmæðra-
skóla Íslands, en enginn karlmaður hefur nýtt sér það.
„Starfsheiti ljósmæðra er kannski hluti af ástæðunni
Enginn starfandi
ljósfaðir á Íslandi
 Erla Dóris rekur sögu karla í ljósmóðurstörfum
Morgunblaðið/Hari
Höfundur Erla Dóris Halldórsdóttir með bókina.
Bíldshöfða 16, 110 Reykjavík • 414 84 00 • www.martex.is M A R T E X
Góð þjónusta
byrjar með
flottu útliti
Fatnaður fyrir fagfólk