Skessuhorn - 27.11.2019, Side 16

MIÐVIKUDAGUR 27. NóVEMBER 201916
Á ráðstefnu sem fram fór í tilefni
fimmtíu ára afmælis Samtaka sveit-
arfélaga á Vesturlandi fyrr í þess-
um mánuði, fluttu nokkrir ung-
ir Vestlendingar ávörp og ræddu
framtíðarsýn þeirra fyrir lands-
hlutann. Meðal þeirra var Bjarki
Þór Grönfeldt frá Brekku í Norð-
urárdal. Bjarki stundar nú doktors-
nám við háskólann í Kent í Bret-
landi. Í síðari hluta innleggs síns
fjallaði Bjarki um hættuna sem felst
í að einstaklingar einangrist í hin-
um stafræna heimi.
Tilraun sem reynir á
þolmörk mannsins
„Það er margt að breytast, tækninni
fleygir fram á ógnarhraða og breyt-
ingar munu eiga sér stað hér á
Vesturlandi sem og annars stað-
ar. Aukinni tækni fylgja ný tæki-
færi í menntun, samgöngum, sam-
skiptum, atvinnu og svo mætti
lengi telja. Trúin á tæknina má þó
ekki verða til þess að fólk fjarlæg-
ist hvert annað. Við erum nú stödd
í risavaxinni tilraun þar sem reynt
er á þolmörk mannsins. Þessi til-
raun hefur verið kölluð ýmsum
nöfnum en það hugtak sem helst
er í tísku núna er fjórða iðnbylt-
ingin. Sífellt fleiri þættir mann-
legs lífs færast nú úr raunheimum
og yfir á skjáinn. Amstur hvers-
dagsins er því að mörgu leyti auð-
veldara en áður. Enginn þarf leng-
ur að fara í bankann til að reka sín
hversdagslegu erindi því appið er
orðið betra en vel þjálfaður þjón-
ustufulltrúi. Þú þarft ekki leng-
ur að hringja á heilsugæslustöðina
til að panta tíma hjá lækni, þú ferð
inn á Heilsuveru.is og pantar tíma
þar, Ef þú þarft þá yfir höfuð að
fara á heilsugæsluna, því víða um
heim getur nú fólk fengið Skype
viðtal í staðinn. Meira að segja
matarinnkaup, sem áður kröfðust
þess að fara út á meðal fólks, fara
fram á netinu. Niðurstaðan er hag-
ræði, aukin þægindi, einfaldara líf.
En afleiðingin er líka minni þörf á
mannlegum samskiptum. Sá galli
er á gjöf Njarðar að fólk leitar í
minna mæli út á við, í selskap ann-
ars fólks, og fer frekar inn á við, í
selskap vina á netmiðlum.“
Með steinaldarheila
á snjalltækjaöld
Bjarki sagði ákveðna þversögn
fylgja þessari stóru, svokölluðu
fjórðu iðnbyltingu. „Á sama tíma
og það hefur aldrei verið jafn auð-
velt að eiga í samskiptum við annað
fólk er stærri og stærri hluti fólks
einangrað og einmana. Við göng-
um um með fjölbreyttustu sam-
skiptaleiðir frá upphafi í lófum
okkar daglega, en eyðum æ meiri
tíma ein, fjarri öðrum, svo ein-
manaleikafaraldur herjar nú á sí-
tengdan heim.“ Sagði Bjarki enga
eina skýringu á þessari þróun, en
ein kenning sem er vísindalega rök-
um studd, er sú að heilabú okkar sé
vírað til þess að eiga í nánum sam-
skiptum við tiltölulega lítinn hóp
fólks. „Það er arfleið fornra tíma,
þegar veiðimenn og safnarar flökk-
uðu um jörðina með samferða-
fólki úr eigin ættbálki. Þó við sem
mannkyn teljum okkur hafa komist
langt á braut tækni og þróunar, þá
þróumst við sem tegund ekki með
tækninni. Mannshugurinn hefur
ekki haldið í við framþróun tækn-
innar og lútum við enn sem áður
sömu lögmálum og forfeður okkar
og -mæður fyrir þúsundum ára, svo
úr verður misræmi þarna á milli.
Yfirborðskennd samskipti við risa-
vaxinn hóp, frekar heldur en náin
samskipti við lítinn hóp, er eitt af
þeim misræmum sem við þurfum
að glíma við í dag, með steinaldar-
heila á snjalltækjaöld.“
Ef þú lifir í nafnleysi...
Bjarki hvatti fólk til að hafa í huga,
eins og skáldið benti á, að það er
tvennt ólíkt að vera einn og að vera
einmana. „Það er vel hægt að finna
lífsfyllinguna þó þú sért einfari, ef
þú nýtur andlegrar næringar frá
fólkinu í kringum þig. En ef þú lifir
í nafnleysi, þekkir ekki fólkið á efri
hæðinni, rekst aldrei á neinn sem
þú þekkir úti í búð, mætir aldrei á
viðburði þar sem þú þekkir fólk, þá
ert þú í vandræðum. Slík tilvera er
að verða æ algengari,“ benti hann
á. „Vandinn er stærri í stórborg-
um en litlum samfélögum. Meira
en helmingur Lundúnabúa segist
vera einmana, og það í heimsborg
sem telur milljónir íbúa. Í Tokyo er
ástandið svo slæmt að fólk leigir sér
vini og úr hefur orðið iðnaður sem
veltir milljörðum. Það er nefnilega
hægt að finnast þú vera einsamall,
þó þú sért umkringdur fólki í millj-
ónaborg.“
Einmanaleikaráðherra
Í erindi sínu benti Bjarki á að ein-
manaleiki gerði fólk ekki einungis
dapurt, heldur bókstaflega kremdi
í því hjartað. „Einmanaleiki eyk-
ur losun streituhormóna sem eiga
sinn þátt í því að einmana einstak-
lingar eru líklegri en aðrir til að fá
hjartaáfall, þjást af hjarta- og æða-
sjúkdómum, og eru útsettari fyr-
ir þunglyndi, kvíða og annarri óár-
an. Þeir eru meira að segja líklegri
til að fá kvefpestir, því einmana-
leiki veikir ónæmiskerfið. Til þess
að undirstrika vandann hafa Bretar
skipað sérstakan einmanaleikaráð-
herra sem á að samhæfa aðgerð-
ir stjórnvalda og heilbrigðisyfir-
valda. Bretland er um margt mjög
íhaldssamt land, en Bretar eru líka
lausnamiðaðir, og þó þeir hafi ýms-
um hnöppum að hneppa um þess-
ar mundir, hafa þeir lagt áherslu og
veitt fjármagni í málaflokkinn.“
Auðveldara að leysa í
minni samfélögum
En hvaða erindi átti umfjöllun um
einmanaleikafaraldur á heimsvísu
inn á málþing um framtíð Vestur-
lands, spurði Bjarki - og hvað geta
sveitarfélög á Vesturlandi gert í
þessum heimsfaraldri? Geta þau
yfir höfuð gert nokkuð? „Þvert á
móti vil ég spyrja: Getur Vestur-
land hrundið þessari þróun? Getur
einn landshluti á litla Íslandi tek-
ist á við alheimsvandamál? Get-
ur Vesturland verið leiðandi í bar-
áttunni gegn einmanaleika? Svar
mitt er já,“ fullyrti hann og spurði
hvort fólk haldi að það sé fyrir
hendi meiri samheldni í stórborg-
um eða minni samfélögum. „Hvort
haldið þið að það sé meira svigrúm
til tilrauna og nýstárlegra lausna í
stórborgum eða minni samfélög-
um? Ég ætla að leyfa mér að gera
ráð fyrir því að þið séuð sammála
því mati mínu að í báðum tilfell-
um sé bæði meiri sveigjanleiki og
samheldni fyrir hendi í minni sam-
félögum. Eins og oft áður á dæmið
um árabátinn og olíuskipið við. En
hvernig? Hvernig geta sveitarfé-
lög, og þá sérstaklega sveitarfélög
á Vesturlandi, hrundið alþjóðlegri
ógn við lýðheilsu heimsins? Eitt af
því sem sveitarfélög hafa lagt aukna
áherslu á á undanförnum áratugum
er einmitt; jú, lýðheilsa. Sveitarfé-
lög marka sér lýðheilsustefnu og
taka þátt í átökum eins og Heilsu-
eflandi samfélagi á vegum Land-
læknisembættisins. Þá þarf varla að
fjölyrða um árangurinn sem hefur
náðs í forvarnarstarfi á meðal ungs
fólks, þar sem vísindamenn, fagfólk
og stjórnmálamenn nærsamfélags-
ins, og ekki síst unga fólkið sjálft,
vann saman að baráttunni gegn
unglingadrykkju og reykingum.
Árangurinn hefur vakið heims-
athygli. Reykingar þekkjast varla
lengur á meðal unglinga og sárafáir
drekka. Þessum árangri hefði ekki
verið náð ef ekki hefði verið fyrir
sveitarfélögin.“
Öflugasta forvörnin er
virkt félagsstarf
Bjarki benti á að sambærilegri að-
ferðafræði og gagnaðist í barátt-
unni við reykingar, mætti beita
í baráttunni gegn einmanaleika.
„Barátta gegn einmanaleika á
að vera hluti af lýðheilsustefnu.
Heilsa er nefnilega meira en bara
reykleysi, kílóatala á vigtinni eða
kólesteról í blóði, og heilsa er líka
meira en skref gengin á degi hverj-
um. Heilsa er líka hvernig okk-
ur líður hér og nú. Hvernig geta
forvarnir gegn einmanaleika verið
hluti af lýðheilsustefnu sveitarfé-
laga? Öflugasta forvörnin er virkt
félagsstarf. Það besta sem sveitar-
félög geta gert í baráttunni gegn
einmanaleika er að styðja ríkulega
við félagsstarf í heimabyggð, sem
fer fram augliti til auglitis, sem er
uppbyggilegt, náið og nærandi.
Stuðningurinn getur verið í formi
peninga, húsnæðis, aðstöðu, aug-
lýsinga, til handa hvers konar gras-
rótarstarfi; leikfélaga, kóra, ung-
mennafélaga, klúbba, útgáfustarf-
semi og svo mætti lengi telja. Sveit-
arfélögin hafa um árabil styrkt við
slíka starfsemi, en nú er tilefni til
að gefa ríkulega í, kortleggja verk-
efnið, opna fyrir þátttöku og hjálpa
íbúum að eiga frumkvæði. Við
erum ekki að tala um háar upp-
hæðir – en ávinningurinn gæti ver-
ið gríðarlegur.“
Hópur á dag kemur
geðinu í lagi
Í lok erindis síns benti Bjarki á að
maður er manns gaman: „Hópar
hjálpa okkur að skilja okkur sjálf
betur sem einstaklinga og móta til-
gang, stefnu og þýðingu í lífinu.
Félagsstarf er ein besta uppspretta
félagsauðs sem um getur. Um þess-
ar mundir er mikil aukning í rann-
sóknum á þessu sviði. Leitin að
hinni félagslegu lækningu – the
social cure, við ýmsum kvillum sem
hrjá nútímamanninn. Sumar rann-
sóknir benda jafnframt til þess að
það að tilheyra nánum hópi sé jafn
mikilvægt heilsu og líkamsrækt og
gott mataræði, sem gjarnan er vís-
að til sem hinna hefðbundnu for-
spárþátta heilsu. Hópur á dag kem-
ur geðinu í lag,“ sagði Bjarki Þór
Grönfeldt að endingu og uppskar
gott klapp gesta á afmælisráðstefnu
SSV.
mm
Bjarki Þór Grönfeldt.
„Barátta gegn einmanaleika á að vera
hluti af lýðheilsustefnu“
Bjarki Þór Grönfeldt fjallaði um hættuna af því að einstaklingar einangrist í rafrænum heimi
Bjarki Þór Grönfeldt hlaut mikið lof fyrir innlegg sitt um hætturnar sem felast í rafrænum einmanaleika.