Hugur og hönd - 01.06.1973, Blaðsíða 38

Hálsmen úr silfri og hrafntinnu, unnið á vinnustofu Jens GuSjónssonar af Jóni
Snorra Sigurðssyni.
Hrafn.tin.na
Hrafntinna er glerkennt afbrigði af
líparíti, orðin til við snögga storknun.
Hún er vanalega kolsvört, allhörð og
glergljáandi. Efnasamsetning hennar
er sú sama og líparíts og graníts, en
munurinn á þessum þrem bergteg-
undum stafar af mishraðri kólnun
bergkvikunnar. Ef kólnun kviku er
mjög hröð, eins og t. d. á yfirborði
hrauna, nær bergið ekki að kristallast
og verður glerkennt. Við hægfara
storknun gegnir öðru máli og krist-
allarnir verða því stærri sem kóln-
unin er hægari. Granít, sem er stór-
kornótt bergtegund, verður til þegar
líparítkvika storknar mjög hægt djúpt
í jörðu. Hinn svarti litur hrafntinn-
unnar stafar af örsmáum seguljárn-
ögnum, sem eru dreifðar um glerið
eins og rykkorn og drekka í sig ljós-
geisla.
Ef hrafntinna er skoðuð í smásjá,
má oft greina í henni kristalþyrping-
ar, sem geta líkzt frostrósum, en
kristallarnir eru örsmáir og óþroskaðir
því vöxtur þeirra hefur stöðvazt
snögglega við kælingu kvikunnar. En
með tíð og tíma virðist glerið krist-
allast og öll hrafntinna er því jarð-
sögulega ung.
Hrafntinna er náttúrlegt gler og
brotnar í hárbeittar flísar, en það
notuðu frumstæðir menn sér og gerðu
úr henni ýmiskonar áhöld og vopn.
Hér á landi hefur hrafntinna verið
notuð til skrauts, bæði í skartgripi
og húsaskreytingar, en hún rispast
og missir gljáa sinn ef hún verður
fyrir hnjaski.
A Islandi er víða til hrafntinna, en
einna mest er þó líklega af henni í
Hrafntinnuhrauni og Hrafntinnu-
hrygg. Hrafntinnu- eða líparíthraun
sem runnið hafa eftir ísöld eru ekki
mörg hér á landi og þau eru flest í
nánd við Torfajökul. Stærst er Hrafn-
tinnuhraun fyrir sunnan og vestan
jökulinn. Þar sem upptakakvíslar
Markarfljóts hafa grafið sér farveg
gegnum hraunið sést vel hvernig gerð
líparítsins smábreytist eftir því sem
ofar dregur; aðalefnið er ljósgrátt eða
rauðleitt líparít, ofan á því er 2—3
m þykk hrafntinnuskán, en Ijóst vik-
urlag efst. Laugahraun við Land-
mannalaugar, í tungunni milli Jökul-
gils og Námskvíslar, er annað af
þessum líparíthraunum. Það er ekki
stórt um sig frernur en önnur líparít-
hraun, en mjög einkennilegt tilsýndar,
líkist einna helzt tröllslegum kola-
bing. Ofan á því er víða hrafntinna
með hvítum dílum eins og hrafntinn-
an í Dómadalshrauni á Landmanna-
leið og reyndar flestum hraunum á
þessu svæði. Dílarnir eru feldspat-
38
HUGUR OG HÖND