Ljósmæðrablaðið - ágú. 2019, Blaðsíða 25

25LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - ÁGÚST 2019
N E M AV E R K E F N I
Umræðan í sambandi við ljósmóðurfræði í dag
snýst gjarnan um að það sé búið að tæknivæða
fæðingar, að spítalaumhverfið kalli á inngrip, að
við leitum að vandamálum og færumst sífellt fjær
því náttúrulega. Ég sé gamla og einfaldari tíma
fyrir mér í hyllingum þar sem konur lærðu af hvor
annarri, höfðu trú á sér og áttu börnin sín heima í
friði með ljósmóðurina hjá sér. Þess vegna stóð ég
í þeirri trú að 70 ára gömul saga af heimafæðingu
ömmu minnar, Katrínar Sigurðardóttur, væri
dæmi um hina náttúrulegu, hráu og inngripalausu
fæðingu. Þetta endurspeglar kannski hve illa ég er
að mér í sagnfræði en mér brá svolítið þegar ég
heyrði fæðingasögur ömmu minnar, sem er 98 ára
gömul í dag, af því að þær reyndust svo gríðarlega
ólíkar því sem ég hafði ímyndað mér.
Amma mín er eins og við er að búast af gamla
skólanum og talar kannski ekki um hvað sem er
við hvern sem er. Því grunar mig að henni hafi
fundist svolítið erfitt að opna á svona persónu-
leg mál, en þegar hún byrjar að segja frá kemst hún á flug. Hún rifjar
upp hvert einasta smáatriði af mikilli nákvæmni, eins og henni einni er
lagið, þannig að ég fæ góða tilfinningu fyrir sögusviðinu.
Árið er 1948 og amma mín er 27 ára gömul og gengur með sitt fyrsta
barn. Hún hafði gifst afa mínum árið áður og þau hafið búskap í Vest-
urbæ Reykjavíkur, svo allt var þetta samkvæmt áætlun. Hún var hraust
á meðgöngunni og telur sig mjög heppna með það. Hún rifjar upp eina
skiptið sem hún fann fyrir ógleði en þá kastaði hún upp í bíltúr með
vinafólki eftir að hafa borðað saltkjöt og baunir. Í kjölfarið komst upp
um þungunina og var það í fyrsta sinn sem þau hjónin sögðu frá frétt-
unum. Hún talar um að á þessum tíma hafi konur ekki endilega reynt
að fela óléttuna en það þótti æskilegt að klæða sig „við hæfi“ og láta
ekki of mikið bera á ástandinu. Hún nefnir að þá hefðu konur ekki farið
í þröng föt á meðgöngu. Amma rifjar upp gamlársdag þetta ár, en þá
voru tvær vikur í fæðinguna. Hún var á fjórum fótum að bóna gólfið á
heimilinu þegar afi kom heim, bað hana um að standa upp og býsnaðist
yfir því að hún væri að vinna slíkt erfiðisverk svona á sig komin. Hann
bætti því við að hann skyldi klára verkið sem henni þótti mjög undar-
legt og tekur fram að hann hafði aldrei sinnt neinum heimilisverkum
á þeirra heimili fyrr, enda tíðkaðist það ekki í þá daga. Hún lýsir því
þegar afi fór fljótlega að kvarta yfir því hvað þetta var mikið púl og að
hann hefði ekki áttað sig á því í hverju hún stæði á heimilinu. Amma
hefur virkilega gaman af því að rifja þetta upp og hlær. Hún sagðist
hafa fylgst glottandi með því þegar hann kláraði verkið kófsveittur.
Aðspurð segist amma ekki hafa fengið neitt eftirlit eða farið í reglu-
bundnar skoðanir á meðgöngunni. Hún fæddi barnið heima og hitti
ljósmóðurina sína einu sinni eða tvisvar fyrir fæðinguna. Þá hafi ljós-
móðirin komið í heimsókn, skoðað hana og spjallað. Hún lýsti ljósmóð-
urinni sem afar hlýrri og góðri konu sem var stór og vel í holdum. Hún
sagðist einnig hafa fundið hvað hún var klár á sínu og örugg og að hún
hafi alltaf upplifað sig afar örugga hjá henni. Sú kona var fjölskyldu-
kona sjálf og keyrði um á bíl til að sinna konum í Reykjavík. Í þessum
heimsóknum fyrir fæðinguna hafði ljósmóðirin spurt hvernig hún hafði
hugsað sér fæðinguna og talar þá um svæfingu eða að vera „svæfð
létt“. Það var nokkuð sem móðirin ákvað að yrði gert, að þannig hafi
þetta verið gert í þá daga. Systir hennar hafi verið byrjuð að eiga börn
á þessum tíma og var alltaf svæfð. Móðir hennar, langamma mín, hafði
hins vegar átt öll sín börn heima og án svæfingar, hún hafi aldrei getað
hugsað sér annað. Þegar ég spyr hvort henni hafi fundist hún nógu vel
undirbúin og hvort hún hafi vitað nægilega vel við hverju var að búast
varðandi fæðinguna og barnið segir hún það hafa
verið í lagi. Hún hafi fylgst með hvernig hlutirnir
gengu fyrir sig hjá móður sinni og systur.
Pabbi minn fæddist svo 14. janúar 1949.
Dagurinn byrjaði á því að rafvirki sem hafði
margsinnis svikið þau hjónin um verk sem hann
ætlaði að vinna bankaði uppá snemma morguns.
Þegar amma ætlaði fram úr til að klæða sig fór
legvatn að leka en hún var ekki byrjuð að fá
verki. Hringt var í ljósmóðurina sem sagðist koma
snöggvast, en að amma ætti að leggjast upp í rúm
og fara helst ekki fram úr. Ljósmóðirin kom og
skoðaði hana en fór svo og kom ekki aftur fyrr en
seinnipartinn. Þá var þetta farið að „ganga hratt“
og kallaður var til læknir vegna svæfingarinnar.
Hún lýsir því þannig að það síðasta sem hún man
var að læknirinn settist hjá henni á rúmið og lagði
klút að vitum hennar. Það næsta sem hún man er
að drengurinn var fæddur. Þegar ég spyr nánar út í
þetta og hvort hún hafi ekki verið byrjuð að remb-
ast á þeim tímapunkti játar hún því að það hafi verið byrjað og lýsir því
hvernig ljósmóðirin leiðbeindi henni um hvernig væri best að anda og
bera sig hverju sinni. Einnig rifjar hún upp að ljósmóðirin hafi verið
byrjuð að þrýsta á bumbuna utan frá og að einhver hafi hálfpartinn
hallað sér ofan á hana og sett þannig þunga á kviðinn. Þegar ég spyr
hvort það hafi aldrei komið til greina að klára fæðinguna án svæfingar
neitar hún því. Þetta var eitthvað sem var búið að ákveða. Hún lýsir
því að afi hafi beðið frammi á meðan eins og tíðkaðist og að móðir
hennar hafi þá verið komin til að laga handa honum mat. Hún bætir
því við hvað hún var fegin að þetta hafi allt gengið svona óskaplega
vel, sérstaklega miðað við fyrsta barn. Hún talar um að henni hafi liðið
líkamlega vel á eftir en að hún hafi verið látin liggja fyrir í um viku
tíma og mátti ekki einu sinni fara fram úr á klósett. Ljósmóðirin kom
tvisvar á dag til að byrja með og síðan daglega til að skoða ömmu, baða
barnið og fleira. Þegar spurt er út í brjóstagjöf segir hún það ekki hafa
komið til greina hjá sér. Hún hafi glímt við lungnavanda á yngri árum
og þegar hún ráðfærði sig við sinn lækni um þessi mál hafi hann talað
um að þetta mundi líklega reyna of mikið á hana og því væri best að
sleppa því. Hún talar um að ljósmóðirin hafi vafið brjóstin þétt, svo
ekki kæmi mjólk, og hún minnist þess ekki að þetta hafi valdið verkjum
eða óþægindum. Hún lýsir því að daginn eftir fæðinguna hafi byrjað
að kyngja niður snjó sem gerði ljósmóðurinni erfitt fyrir. Hún hafi þó
komist leiðar sinnar en þurfti að skilja bílinn eftir á ákveðnum stað og
ganga afganginn. Ljósmóðirin hafði daginn áður tekið á móti barni upp
við Elliðaár og einn daginn ekki komist akandi til móðurinnar vegna
ófærðar. Amma rifjar upp þegar ljósmóðirin fékk að hringja hjá þeim
til konunnar og talaði lengi við hana. Þau heyrðu allt sem hún sagði en
í símtalinu var hún að spyrja hina nýbökuðu móður við Elliðaárnar um
ýmislegt og leiðbeina henni.
Átta árum síðar, árið 1957, eignuðust amma og afi annan dreng.
Hann fæddist á Fæðingardeild Landspítala en amma segir mér að þá
hafi konur í kringum hana allar farið þangað að fæða og það hafi legið
beint við að hún fæddi barnið þar. Þá var komin mæðravernd á Heilsu-
verndarstöðina við Austurbæjarskóla og þangað mætti hún reglulega.
Amma var líka hraust á þessari meðgöngu og allt kom vel út. Hún lýsir
aðstæðum heima þannig að á efri hæðinni hafi verið mikið um gleð-
skap og oft hafi hún ekki náð að sofna fyrr en undir morgun vegna
hávaða. Hún hafi því farið örmagna inn í fæðinguna. Þegar verkirnir
byrjuðu seinnipartinn 28. ágúst keyrði afi hana uppá spítala og bað
hana nú um að reyna að fæða barnið ekki fyrr en eftir miðnætti því
FÆÐINGARSÖGUR ÖMMU
Sunna María Helgadóttir,
1. árs ljósmæðranemi