Bændablaðið - 11.01.2018, Qupperneq 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. janúar 2018
Framleiðsla matvæla sem næst
þeim stað þar sem þeirra er neytt
er trúlega ein besta leiðin til að
minnka losun koltvísýrings út í
andrúmsloftið sem völ er á. Það
er ljóst þegar skoðaðar eru tölur
um mikla loftmengun sem hlýst
af flutningi matvæla um langan
veg til Íslands.
Samkvæmt tölum Hagstofu
Íslands hefur innflutningur á
matvörum og drykkjarvörum aukist
um tugi þúsunda tonna á síðustu
þrem árum. Árið 2016 nam hann
270.340,3 tonnum og líkur eru á að
lokatölurnar fyrir árið 2017 fari vel
yfir 280 þúsund tonn, og slái þar
mögulega metið frá 2015.
Flytjum inn 722 kg af mat
á hvern íbúa landsins
Skráðir íbúar á Íslandi voru 338.000
þann 1. janúar 2017 svo að flutt
voru inn matvæli sem nemur um
722 kg á hvern einasta einstakling.
Vissulega fer drjúgur hluti af þessu
ofan í maga svangra ferðamanna
sem hingað koma. Drjúgan hluta
af þessum matvælum mætti líka
framleiða á Íslandi og minnka þar
með kolefnisfótsporið.
Ef miðað er við að allar þessar
matvörur séu fluttar inn með skipum,
þá má samkvæmt viðmiðunum
Evrópusambandsins ganga út frá að
loftmengun vegna flutninga matvæla
með kaupskipum til Íslands nemi
að meðaltali um 11 grömmum af
kolefnisdíoxíði, eða CO2, fyrir
hvert tonn af vörum á hvern
sigldan kílómetra (0,54 sjómílur).
Er þá miðað við meðaltal af losun
frá hefðbundnum kaupskipum og
stórum gámaflutningaskipum.
Gefið gildi upp á 11 grömm á
tonnkílómetra er samt frekar lágt
ef miðað er við að kolefnislosun á
Goðafossi Eimskipafélagsins sé 15,3
grömm CO2 á tonnkílómetra.
Verulegur hluti af vörunum sem
fluttar eru til Íslands víða að úr
heiminum er skipað út í höfninni
í Rotterdam í Hollandi. Þaðan eru
um 1.102 sjómílur til Íslands, eða
um 2.041 kílómetri. Það þýðir að
280.000 tonn af matvörum sinnum
2.041 km gera 571.480.000
tonnkílómetra. Það sinnum 0,011
kg á hvern tonnkílómetra (útblástur
frá meðal gámaskipi) af CO2 og deilt
með 1.000 gerir 6.2863 tonn af CO2.
41 þúsund tonna kolefnisspor?
Ef reiknað er með að hluti af þessum
matvörum komi til landsins með
flugi er útblásturinn sem þessir
flutningar valda enn meiri. Þá er
ekki búið að taka tillit til flutninga
á vörum vítt og breitt um Evrópu og
öðum heimshlutum til umskipunar
í Rotterdam.
Sumar vörurnar er fluttar með
bílum landa á milli, en aðrar hafa
jafnvel verið fluttar um 9 til 10
þúsund sjómílna leið (17–20.000
km) frá Ástralíu eða Nýja-Sjálandi.
Þannig er viðbótarmengunin
gríðarleg sem bætist við eftir að
framleiðandinn skilar af sér tilbúinni
vöru á framleiðslustað.
Mjög hóflegt væri trúlega að miða
við 2.000 km akstur að meðaltali með
flutningabílum. Í sumum gögnum
er talað um að stórir flutningabílar
sé að skila frá sér 50 grömmum af
CO2 á tonnkílómetra. Það er nærri
sexfalt meiri útblástur á hvert tonn
en er að meðaltali frá skipum,
en aðeins 10% af CO2 útblæstri
vegna flutninga með flugvélum. Í
viðmiðunartöflum ESB er talað um
62 grömm á tonnkílómetra sem er
margfalt hærra en Euro-5 staðall
sem er 17 g CO2 á tonn kílómetra.
Þetta sýnir í hnotskurn á hve
hálum ís öll þessi kolefnisumræða
er. Viðmiðunartölurnar eru ekki
alltaf þær sömu. Jafnvel er í
sumum útreikningum verið að nota
viðmiðanir sem segja kg CO2 á
tonnkílómetra, sem þúsundfaldar
niðurstöðuna. Síðan er verið að
taka pólitískar ákvarðanir, m.a.
í álagningu á kolefnisskatti á
eldsneyti. Þá er eins gott að menn
séu með allar forsendur eins réttar
og kostur er.
Ef miðað er við 62 grömm
eins og í töflu ESB þýðir það að
flutningabílar væru að losa um
34.720 tonnum af CO2 að meðaltali
við flutning á 280 þúsund tonnum
af matvöru þessa 2.000 kílómetra.
Þannig mætti varlega áætla að heildar
kolefnisspor flutninga á þessum
280.000 tonnum af matvælum til
Íslands nemi í heild árlega um 41
þúsund tonni af CO2 eða jafnvel
meiru. Það er ekki langt frá heildar
kolefnisspori Orkuveitu Reykjavíkur
vegna jarðgufuorkuvera og allrar
annarrar starfsemi sem nam 47.633
tonnum samkvæmt skýrslu Orku
náttúrunnar í febrúar 2016.
Best að frumframleiðsla matvöru
sé sem næst neytandanum
Samkvæmt þessu getur því
falist verulegur ávinningur í
því frá umhverfissjónarmiði
að framleiða sem allra mest af
matvörunni hér heima og sem næst
neytendum. Jafnvel þótt töluvert af
jarðefnaeldsneyti sé notað við þá
framleiðslu.
Alþjóðavæðingin er mikill
drifkraftur kolefnisútblásturs
Alþjóðavæðing (Globalization)
hefur gert alla flutninga á vörum
mun auðveldari um allan heim.
Flutningar hafa aukist hröðum
skrefum á síðustu áratugum, ekki
síst á matvælum heimshorna á milli,
með skipum flugvélum, lestum og
trukkum. Allir þessir flutningar
útheimta gríðarlega orkunotkun
sem að langstærstum hluta er fengin
með brennslu jarðefnaeldsneytis.
Ávinningurinn af „ódýru“ vörunum
er því að koma í bakið á okkur í
formi sívaxandi loftmengunar.
Samkvæmt upplýsingum á
vefsíðu timeforchange.org, þar sem
teknar eru saman tölur úr ýmsum
áttum varðandi kolefnisfótspor við
flutning á hverju kílói með ólíkum
farartækjum, getur fótsporið verið
gríðarlegt við flutning matvæla um
langan veg.
Snúin umræða um flókin
efnasambönd og véltækni
Orðræðan um kolefnismengun og
hvernig C02 útblástur er reiknaður
út við bruna á jarðefnaeldsneyti
getur verið mjög villandi. Í
öllum útreikningum er sýnd sú
einkennilega þversögn að hver lítri
af bensíni sem er vel innan við 1 kg
(eðlisþyngd bensíns er um 780 g/
cm3), skili nærri 2,4 kg af CO2 eftir
bruna í sprengihreyfli. Sambærileg
tala fyrir dísilolíu er nærri 2,7 kg af
CO2. Hafa verður í huga að dísilvélar
eyða talsvert minna eldsneyti miðað
við afl en bensínvélar og losa því
hlutfallslega minna af CO2. Þess
vegna hafa stjórnvöld í langan
tíma hvatt til aukinnar notkunar
dísilknúinna ökutækja. Umræða
um skaðsemi níturoxíðs eða NOx
á síðustu árum hefur þó verið að
breyta afstöðu stjórnvalda, einkum
í Evrópu, til dísilbíla.
Getur útblástur verið meiri en
eldsneytið sem brennt er?
Það sem flestir eiga erfitt með
að skilja er að fræðin sem flestir
miða við, segja að umrædd
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Mikil umhverfismengun hlýst af matvælaflutningum heimshorna á milli:
Kolefnisfótspor innflutnings matvæla til Íslands
nemur vart undir 41 þúsund tonni af C02 á ári
– Flytjum inn 722 kíló af mat á mann á ári sem veldur svipaðri losun gróðurhúsalofttegunda og öll starfsemi Orkuveitu Reykjavíkur
Evrópa 214.794,10 Evrópa 217.866,50
Ameríka 40.867,40 Ameríka 38.136,90
Afríka 3.623,30 Afríka 4.835,00
Asía 8.708,10 Asía 9.009,40
Eyjaálfa 498,4 Eyjaálfa 495,5
Evrópa 218.569,4 Evrópa 196.009,7
Ameríka 49.584,8 Ameríka 40.659,9
Afríka 4.518,0 Afríka 4.182,3
Asía 8.030,3 Asía 8.701,4
Eyjaálfa 403,5 Eyjaálfa 342,8
Evrópa 168.753,5 Evrópa 166.671,6
Ameríka 37.253,0 Ameríka 36.466,1
Afríka 4.472,2 Afríka 4.168,2
Asía 8.707,6 Asía 8.463,6
Eyjaálfa 376,2 Eyjaálfa 378,9
Evrópa 160.299,7 Evrópa 170.568,6
Ameríka 38.679,0 Ameríka 43.104,7
Afríka 4.411,8 Afríka 3.553,6
Asía 9.097,7 Asía 9.365,2
Eyjaálfa 410,6 Eyjaálfa 437,9