Bændablaðið - 08.03.2018, Qupperneq 18

18 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. mars 2018
Erfðavísirinn DMRT3 hefur mikil
áhrif á hreyfingar og ganglag
hrossa en mögulega geta hross
borið tvær útgáfur af þessum
erfðavísi; A og C. Sýnt hefur verið
fram á að við erum á leiðinni að
tapa C erfðavísinum úr íslenska
hrossastofninum en hann getur
skapað verðmæta hestgerð og
er því mikilvægt að sporna gegn
þessari þróun.
Þekking á áhrifum þessa
erfðavísis er mjög áhugaverð fyrir
hrossaræktendur, nýtist þeim afar vel
í ræktunarstarfinu og sýnir fram á að
afar spennandi er að arfgerðargreina
klárhross með tölti.
Í DMRT3 erfðavísinum geta
verið tvær svokallaðar samsætur, A
og C, sem eru í raun tvær útgáfur
af þessum erfðavísi og geta hross
því borið þrjár mögulegar arfgerðir:
AA, CA og CC. Vegna tengsla við
skeiðgetu hefur A samsætan verið
kölluð skeiðgenið í daglegu tali. Til
að kanna áhrif breytileika í DMRT3
erfðavísinum á ganghæfni íslenskra
hrossa fór fram rannsókn á Íslandi
árið 2014. Þar voru 667 hross, sem
öll voru dæmd í kynbótadómi,
arfgerðargreind. Einkunnir þessara
hrossa voru skoðaðar og kannað
hvort marktækur munur væri á
einkunnum eftir arfgerð. Einnig voru
athugasemdir dómara skoðaðar sem
lýsa eiginleikum gangtegundanna,
s.s. takti, mýkt, svifi og rými.
Áhrif á tölt og skeið
AA arfgerðin er skilyrði fyrir
skeiðgetu og þurfa hross því að vera
arfhrein fyrir skeiðgeninu til að geta
skeiðað. Þessi arfgerð hefur ekki
áhrif á gæði skeiðsins og ekki eru öll
AA hross sýnd með skeiði en 25%
af hrossunum í gagnasafninu sem
voru með AA arfgerðina voru sýnd
sem klárhross. Einnig var sýnt fram
á að AA arfgerðin hefur jákvæð áhrif
á einkunnir fyrir tölt þar sem AA
hrossin voru með marktækt hærri
einkunnir fyrir tölt samanborið við
C- (CA eða CC) hrossin.
Þetta skýrist að hluta af meiri
mýkt og rými hjá AA hrossum.
Einnig eru AA hross eðlisgengari,
þurfa styttri tíma til gangsetningar
og eru í miklum meirihluta þeirra
hrossa sem hljóta háar einkunnir
fyrir tölt á unga aldri. Af þeim
hrossum i gagnasafninu sem voru
með 9.0 eða 9.5 fyrir tölt fjögurra
vetra gömul var yfir 90% með AA
arfgerðina.
Áhrif á grunngangtegundirnar
Hross sem voru arfblendin, CA,
voru aftur á móti með marktækt
hærri einkunnir fyrir grunn
gangtegundirnar; fet, brokk, hægt
stökk og stökk. Sérstaklega var
munurinn mikill í hægu stökki og
CA hross voru í miklum meirihluta
hrossa sem voru með 9.0 eða
hærra í einkunn fyrir hægt stökk
í kynbótadómi. Einnig var sýnt
fram á að CA hrossin voru oftar
svifmikil og takthrein á brokki og
stökki. Þetta skýrir að mörgu leyti
þann mun sem hestafólk þekkir á
ganglagi alhliðahesta og klárhesta;
gengu, mjúku alhliða hrossin sem
eru ekki svifmikil á hægu stökki,
samanborið við klárhrossin sem
þurfa lengri tíma í gangsetningu
en hafa þetta takthreina svifmikla
brokk (sem stundum er ekki rúmt) og
hreina svifmikla hæga stökk.
Þessar niðurstöður bentu til þess
að AA arfgerðin styrki samhæfingu
hliðstæðra fóta og það sé ástæða
þess að AA hross geti skeiðað
og hafi eðlislægari getu til þess
að tölta, hafi betra jafnvægi á
gangi samanborið við C- hross
og séu auðveldari í gangsetningu.
Niðurstöðurnar bentu einnig til þess
að AA arfgerðin hafi neikvæð áhrif
á samstilltar hreyfingar skástæðra
fóta. Þess vegna séu AA hross oftar
fjórtöktuð á brokki og C- hross
takthreinni á brokki og með þetta
takthreina hæga stökk sem krefst
samstilltra hreyfinga skástæðra fóta.
Úrvals keppnishross í fjórgangi
Nú er hægt að meta líkur margra
hrossa á DMRT3 arfgerð, útfrá
ætterni og dómum á skeiði og brokki.
Við vitum með miklu öryggi að ef
hrossið er með 7.0 eða hærra fyrir
skeið eða undan alhliða hrossum þá
er hrossið arfhreint fyrir skeiðgeninu
(AA). Þorvaldur Árnason hefur
reiknað líkur allra hross í WorldFeng
á DMRT3 arfgerðinni og birtist
arfgerð þeirra hrossa sem hægt er að
meta með 100% öryggi í WorldFeng
(Logo á grunnsíðu hvers hests –
hægt er að smella á logo-ið og fá
frekari upplýsingar).
Ljóst er að mörg klárhross
þarf að arfgerðargreina til að vera
viss um arfgerðina, þar sem þau
eru blandaður hópur af AA og C-
hrossum. Þetta er mjög áhugavert
að gera og arfgerðargreining á
klárhrossum ætti í raun að verða
venjubundinn hluti af starfi
ræktenda.
Í fyrsta lagi getur verið áhugavert
að nota CA hross í ræktun ef ætlunin
er t.d. að skapa úrvals keppnishross
í fjórgangi, í ljósi hinna jákvæðu
áhrifa CA arfgerðarinnar á grunn
gangtegundirnar.
Í öðru lagi vilja væntanlega flestir
forðast að para saman tvö CA hross,
vegna þess að þá eru 25% líkur á CC
hrossi sem er dýrara í framleiðslu
vegna þess tíma sem það tekur að
gangsetja það.
Ef ræktendur eru með klárhryssur
í ræktun er afar áhugavert fyrir þá að
vita með vissu arfgerð hryssnanna
og mun það leiða til nákvæmari
paranna. Einnig er áhugavert
fyrir eigendur stóðhesta sem eru
klárhestar að upplýsa ræktendur um
arfgerð þeirra.
Þróun í tíðni samsætanna
Þróun í tíðni A og C erfðavísanna var
metin í rannsókninni. Niðurstöðurnar
sýndu að tíðni A samsætunnar hefur
aukist í stofninum síðustu áratugi
á kostnað C samsætunnar (sjá
mynd). Áætluð tíðni A samsætunnar
í íslenska hrossastofninum árið
2012 var 94% og haldi fram sem
horfir mun C samsætan hverfa úr
stofninum innan fárra ára.
Ætla má að áhersla á tölt og skeið
í ræktunarmarkmiðinu hafi stuðlað
að þessari breytingu og einnig vilji
ræktenda til að rækta hross sem eru
fljót til að koma með tölt. Nú er
hægt að bæta grunn gangtegundir
AA hrossa með úrvali og til eru
alhliða hross með úrvals klárgang
og keppnishestar í fjórgangi sem eru
AA hestar. Enda hafa átt sér stað
erfðaframfarir í t.d. brokki á sama
tíma og tíðni A samsætunnar hefur
aukist í stofninum. Þetta skýrist af
því að fleiri erfðavísar en DMRT3
hafa áhrif á hreyfingar hrossa, þó
DMRT3 hafi mun meiri áhrif en
aðrir erfðavísar. Engu að síður er
mikilvægt að C erfðavísirinn tapist
ekki úr stofninum. Við viljum hafa
möguleika á að sækja í þennan
erfðabreytileika áfram þar sem C
erfðavísirinn hefur jákvæð áhrif á
grunn gangtegundirnar og mun það
einnig styrkja fjölbreytta notkun á
hestinum til framtíðar.
Tvær aðaleinkunnir
Hvernig við förum að því að halda
í C erfðavísinn ræðst náttúrlega
fyrst og fremst af áhuga ræktenda
á því að nota hross til ræktunar sem
bera þennan erfðavísi. Töltgeta CA
hrossa er mjög misjöfn, sum tölta
afar vel og málið er að nota bestu
CA hrossin til ræktunar. Einnig tel ég
að ræktunarkerfið geti komið meira
til móts við klárhrossin en gert er.
Úrvals klárhross eru verðmæt hross
til ræktunar og í sölu.
Ein hugmynd er að reikna tvær
aðaleinkunnir fyrir hvern hest. Í dag
erum við að bera öll hross saman sem
alhliða hross en einnig er áhugavert
að bera öll hross saman sem klárhross
og reikna aðra aðaleinkunn þar sem
vægi á skeiði er dreift yfir á hinar
gangtegundirnar. Þetta býður upp
á áhugaverðan samanburð og gæti
einnig haft jákvæð áhrif á mætingu
hrossa til dóms.
Klárhross með 8.0 í einkunn
fyrir alla eiginleika hæfileika nema
skeið fær í dag 7.50 í aðaleinkunn
hæfileika en fengi einnig samkvæmt
„fjórgangs aðaleinkunn“ einfaldlega
8.00 í aðaleinkunn hæfileika. Okkar
bestu alhliða hross kæmu afar vel út
úr þessum samanburði. Eitt dæmi
er Hrannar frá Flugumýri sem er
með í sínum hæsta dómi 9.16 í
aðaleinkunn hæfileika en fengi
samkvæmt „fjórgangs aðaleinkunn“
9.19. Þessi breyting mun ýta undir
klárhross með tölti sem mæta til
dóms og vekja meiri athygli á þeim.
Samantekið eru þetta afar
áhugaverðar niðurstöður og
uppgötvun skeiðgensins sýnir
okkur hvaða upplýsingar
nútíma erfðatækni getur fært
okkur. Ennfremur vekja þessar
niðurstöður ýmsar spurningar um
ræktunarmarkmiðið sem áhugavert
verður að takast á við til framtíðar.
Markmiðið er að sjálfsögðu að bæta
allar gangtegundir íslenska hestsins
þar sem áherslan verður fyrst og
fremst á hest sem beitir sér rétt á
hverri gangtegund í jafnvægi og
framkvæmir þær í réttum takti og
af mýkt og léttleika.
Grein um þetta efni birtist í
Journal of Animal Breeding and
Genetics árið 2014 og höfundar
að henni voru ásamt undirrituðum:
Sigríður Björnsdóttir, Ágúst
Sigurðsson, Lisa Andersson,
Gabriella Lindgren, Sarah Helyar,
Alexandra Klonowski og Þorvaldur
Árnason. Linkur á greinina er hér:
http://onlinelibrary.wiley.com/
doi/10.1111/jbg.12112/pdf
HROSS&HESTAMENNSKA
Þorvaldur Kristjánsson
ábyrgðarmaður í
hrossarækt
thk@rml.is
Áhrif skeiðgensins á ganghæfni íslenskra hrossa
Arfgerðargreining á klárhrossum ætti að vera venjubundinn hluti af starfi ræktenda; Loki frá Selfossi er dæmi um úrvals CA hest.
Þróun í tíðni A (rauða línan) og C (græna línan) erfðavísanna í íslenska hrossastofninum frá 1980 til 2012.