Fréttablaðið - 03.06.2020, Blaðsíða 6

Í öðru lagi er
ákveðin tilhneiging
hjá starfsmönnum stjórn-
valda, sem er bæði eðlileg og
mannleg, til að vilja ekki
bera ábyrgð á því að eitt-
hvað viðkvæmt fari út.
Oddur Þorri Viðarsson
R E YK JAVÍ K Verk f ræðistof unni
Verkís verður falið að kanna hús-
næði Fossvogsskóla með tilliti til
heilnæmis. Líkt og Fréttablaðið
greindi frá nýverið hafa minnst
fimm nemendur fundið fyrir ein-
kennum þrátt fyrir hundraða millj-
óna framkvæmdir vegna leka- og
mygluvandamála í húsnæðinu.
Verður það á ábyrgð skólastjóra
að reka málið fyrir hönd starfsfólks
og foreldra.
„Hlutverk sérfræðinga þeirra er
þá að beina sjónum að tilteknum
rýmum skólans sem starfsmenn og
foreldrar hafa óskað eftir að skoðuð
verði sérstaklega með tilliti til heil-
næmis og að kanna hvort mögulegt
sé að við fyrri athuganir hafi þeim
yfirsést eitthvað,“ segir í bréfi Ingi-
bjargar Ýrar Pálmadóttur skóla-
stjóra til foreldra.
Fulltrúar frá skóla- og frístunda-
sviði Reykjavíkurborgar, umhverf-
is- og skipulagssviði og skólaráð
Fossvogsskóla, funduðu um stöðu
húsnæðisins í síðustu viku. Fram
kom á fundinum að áætlun um
framkvæmdir verði gerð með hlið-
sjón af niðurstöðum Verkís til við-
bótar við þær aðgerðir sem gripið
verður til í sumar og tengjast loft-
glugga í Vesturlandi og gaflglugga
í Austurlandi. Lögð er áhersla á að
mögulegum endurbótum verði
lokið fyrir skólabyrjun í ágúst 2020,
en það kann að dragast ef umfangið
verður mikið. Þá eiga fulltrúar
borgarinnar að funda með skóla-
ráði hálfsmánaðarlega meðan á
framkvæmdum stendur.
Karl Óskar Þráinsson, formaður
foreldrafélags Fossvogsskóla, fagnar
þessu. „Við erum mjög ánægð með
að á okkur verði hlustað, málið sé
tekið alvarlega og að Verkís taki
sýni í takti við ábendingar,“ segir
Karl Óskar. – ab
Verkfræðistofunni Verkís falið að kanna húsnæði Fossvogsskóla
Við erum mjög
ánægð með að á
okkur verði hlustað, málið
sé tekið alvarlega og að
Verkís taki sýni í takti við
ábendingar.
Karl Óskar Þráinsson, formaður
foreldrafélags Fossvogsskóla
STJÓRNSÝSLA Ný reglugerð Evrópu-
sambandsins um persónuvernd
með tilheyrandi lagabreytingum,
námskeiðahaldi og kynningum,
hefur ýtt undir varfærni opinberra
starfsmanna við veitingu upplýs-
inga á grundvelli upplýsingalaga.
Þetta segir Oddur Þorri Viðarsson,
ráðgjafi um upplýsingarétt almenn-
ings hjá Stjórnarráðinu.
Hlutverk ráðgjafa um upplýsinga-
rétt var tekið upp með breytingum
á upplýsingalögum í fyrra sem gerð-
ar voru að tillögu nefndar forsætis-
ráðherra undir formennsku Eiríks
Jónssonar prófessors og nú dómara
við Landsrétt, um umbætur á lög-
gjöf um tjáningarfrelsi.
„Ég var ritari þeirrar nefndar og
sá nú ekki fyrir mér þegar þetta var
til umræðu að hlutverkið myndi
enda hjá mér,“ segir Oddur Þorri.
Sú ákvörðun hafi hins vegar verið
tekin að ráða ritara í fullt starf fyrir
úrskurðarnefnd um upplýsinga-
mál, en því hlutverki hafði Oddur
gegnt um nokkurra ára skeið ásamt
öðrum störfum sínum í ráðuneyt-
inu.
„Ráðning Ásthildar Valtýsdóttur
í fullt starf fyrir úrskurðarnefndina
hefur haft þau áhrif að það hafa
aldrei fallið jafn margir úrskurðir
hjá nefndinni og á síðasta ári og bið-
tíminn styttist smám saman.“
Hugmyndin um sérstakan ráð-
gjafa fæddist í nefnd Eiríks. „Meðal
vandamála sem nefndin bar kennsl
á og var að reyna að leysa er þegar
opinberir aðilar synja upplýsinga-
beiðnum til öryggis,“ segir Oddur
Þorri. Fyrir slíkum synjunum séu
tvær meginástæður.
„Í fyrsta lagi eru sum mál afar
snúin, til dæmis þegar um er að
ræða beiðni um viðkvæmar upp-
lýsingar eða gögn sem geta inni-
haldið slíkar upplýsingar.
„Í öðru lagi er ákveðin tilhneiging
hjá starfsmönnum stjórnvalda, sem
er bæði eðlileg og mannleg, til að
vilja ekki bera ábyrgð á því að eitt-
hvað viðkvæmt fari út,“ segir Oddur.
Starfsmaðurinn standi þá frammi
fyrir ákvörðun um að af henda
gögnin og bera þá ábyrgðina eða
prófa að synja beiðninni og láta
úrskurðarnefndina um að úrskurða
í málinu. „Við höfum séð þetta bæði
í máli stjórnmálamanna og for-
stöðumanna stofnana, sem finnst
gott að fá einhvern utanaðkomandi
aðila til að segja að upplýsingar eigi
að af henda almenningi. Það þarf
ekki að leita lengi í úrskurðum
úrskurðarnefndarinnar til að bera
kennsl á þennan vanda.
Hugmyndin með ráðgjafanum er
að stofnanir geti miklu fyrr fengið
utanaðkomandi aðila til að segja:
„Þessi gögn mega fara út. Þannig er
hægt að afgreiða mál miklu fyrr í
staðinn fyrir að mál þurfi að fara til
úrskurðarnefndarinnar, sem getur
tekið nokkra mánuði.“
Oddur segir þá miklu áherslu á
persónuvernd sem fylgt hafi nýju
reglugerð Evrópusambandsins
hugsanlega hafa ýtt undir þessa
varfærni og jafnvel haft áhrif á
opinbera umræðu um upplýsinga-
rétt almennings. „Fram eftir öldum,
áður en upplýsingalög tóku gildi,
var í raun litið svo á að opinberar
upplýsingar væru bara fyrir stofn-
anir og embættismenn.
Áhersla var lögð á að upplýsingar
væru öruggar og færu leynt. Síðustu
áratugina sjáum við viðhorfin fær-
ast smám saman yfir á hagsmuni
almennings af því að fá að kynna
sér upplýsingarnar og til að veita
stjórnvöldum aðhald. Þessi mikla
áhersla á persónuvernd undanfarin
ár hefur kannski aðeins fært þessi
viðhorf til baka í átt til öryggis og
leyndar,“ segir Oddur. Hann segir þó
mikilvægt að undirstrika að það eru
upplýsingalög sem gilda um aðgang
að upplýsingum og takmarkanir á
upplýsingarétti og stjórnvöld geti
ekki synjað um aðgang á grundvelli
persónuverndarlaga.
„Persónuverndarlöggjöf in er
auðvitað mjög mikilvæg og það
verða að vera skýrar reglur um það
hvernig á að varðveita og vinna með
persónuupplýsingar. Það má hins
vegar ekki rugla því saman við rétt
almennings til að kynna sér upp-
lýsingar. Þetta eru skyld viðfangs-
efni og þegar við metum hvort upp-
lýsingar eru viðkvæmar þá horfum
við til persónuverndarlaganna og
skoðum hvað eru viðkvæmar per-
sónuupplýsingar. Það trompar hins
vegar ekki tjáningarfrelsið eitt og
sér,“ segir hann.
Oddur tekur fram að opinberir
aðilar fái hundruð og jafnvel upp
í þúsundir upplýsingabeiðna í
hverri viku og í f lestum tilvikum
fái fólk umbeðnar upplýsingar án
vandkvæða. Sumir verði kannski
frekar fyrir því en aðrir að vekja
tortryggni og þá upplifun að til
standi að klekkja á viðkomandi
stjórnvaldi. Þetta eigi ekki síst
við um blaðamenn. „Það er hlut-
verk ráðgjafans að hjálpa starfs-
mönnum stjórnvalda upp úr þeim
hjólförum,“ segir Oddur en bendir
einnig blaðamönnum á að það geti
verið gagnlegt að hafa upplýsinga-
beiðnir einfaldar og sleppa öllum
málalengingum. „Um leið og þú
ferð að tala um tjáningarfrelsi og
varðhunda lýðræðis í upplýsinga-
beiðninni, þá hrökkva stjórnvöld
strax í vörn,“ segir Oddur og bætir
við: „Við erum að fást við mannlegar
tilfinningar.“
Oddur segir að því starfi að koma
upplýsingarétti almennings í gott
horf verði aldrei lokið. Bæði sé þró-
unin hraðari en löggjafinn ráði við
og svo sveif list jafnvægið stöðugt
milli aðgangs að upplýsingum og
upplýsingaleyndar. Þá séu upplýs-
ingalögin í rauninni mjög opin fyrir
túlkun.
„Þótt meginregla upplýsinga-
laganna sé alveg skýr, að veita eigi
aðgang að upplýsingum, á hún til
að gleymast í takmörkunarheim-
ildunum,“ segir Oddur og vísar í
dæmaskyni til ákvæðis um vinnu-
gögn. Það er ákveðin tilhneiging hjá
stofnunum til að lesa yfir lögin til
að reyna finna synjunarheimild og
staðnæmast til dæmis við ákvæði
um vinnugögn. Þá er beiðninni
synjað strax á grundvelli þess í stað
þess að reyna að finna leið til að
af henda gögnin. Opinberir aðilar
ættu einungis að vísa til synjunar-
heimilda þegar það er nauðsynlegt
til að vernda tiltekna hagsmuni.“
Oddur nefnir einnig ákvæði
í upplýsingalögum um aukinn
aðgang og segir að jafnvel þótt eitt-
hvað sé skilgreint sem vinnugagn
eigi samt að taka afstöðu til þess
hvort eigi að afhenda það.
„Við ættum alltaf að miða við efni
upplýsinganna en ekki formið,“
segir Oddur og bætir við: „Það sem
ég legg áherslu á er að opinberir
starfsmenn skoði gögnin sem verið
er að biðja um og spyrji sig hvort
þau innihaldi viðkvæmar upp-
lýsingar, í stað þess að skoða lögin
í leit að leið til að synja. Jafnvel þótt
synjunin sé staðfest af úrskurðar-
nefndinni í kjölfarið stuðla tíðar
óþarfar synjanir um upplýsingar
að aukinni tortryggni.“
Oddur er í óðaönn að fræða
starfsmenn ráðuneyta og stofnana
um hlutverk sitt. „Ég er búinn að
hitta upplýsingafulltrúa allra ráðu-
neytanna og hef heimsótt nokkrar
opinberar stofnanir, auk námskeiðs
sem ég verð með í Stjórnarráðs-
skólanum og á nýliðadegi Stjórnar-
ráðsins. „Þar biðla ég til nýrra starfs-
manna ráðuneytanna að ganga í lið
aukinnar upplýsingagjafar.“
adalheidur@frettabladid.is
Ævistarf að auka upplýsingaréttinn
Áhersla á persónuvernd eykur varfærni hjá stjórnvöldum við að afhenda upplýsingar, segir nýr ráðgjafi stjórnvalda um upplýsinga-
rétt almennings. Hann segir að þótt langflestum beiðnum sé svarað eigi stjórnvöld til að fara í vörn við fyrirspurnum fjölmiðla.
Oddur Þorri Viðarsson veitir starfsfólki hins opinbera ráðgjöf um upplýsingarétt almennings. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
3 . J Ú N Í 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð