Morgunblaðið - 08.01.2020, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
RíkisstjórnFrakklandsog helstu
verkalýðsfélög
landsins hófu í gær
viðræður um það hvernig hægt
væri að binda enda á það sem nú
er orðið lengsta verkfall í sögu
Frakklands. Rót verkfalls-
aðgerðanna eru fyrirhugaðar
umbætur ríkisstjórnarinnar á
frönskum lífeyrisréttindum, en
þær eru sagðar nauðsynlegar til
þess að mæta fyrirsjáanlegu
álagi komandi ára, þegar stórir
árgangar komast á lífeyrisaldur.
Annað markmið umbótanna er
að breyta lífeyriskerfi landsins
og einfalda það til muna. Sem
dæmi má nefna að 42 mismun-
andi aðferðir er að finna innan
núverandi kerfis til þess að leiða
í ljós hvaða réttindi hver og einn
hefur unnið sér inn, allt eftir því
hvaða starfi hann sinnti, hvort
það var á vegum hins opinbera
og hvort viðkomandi starfsstétt
er með sérstaka viðauka við önn-
ur lífeyrisréttindi sín.
Sú breyting sem hefur
kannski helst staðið í verkalýðs-
félögunum er vilji stjórnvalda til
að hækka hinn eiginlega lífeyr-
isaldur, sem nú er miðaður við 62
ár, upp í 64 ár, en þó þannig að
fólk geti áfram farið á eftirlaun
62 ára gegn því að fá lægri
greiðslur úr lífeyrissjóði. Mac-
ron segir þessa breytingu vera
nauðsynlega, þar sem annars sé
hætt við að of fáir verði á vinnu-
markaði til að standa undir líf-
eyrisgreiðslum til hinna. Aug-
ljóst er að hann hefur mikið til
síns máls.
Mikið er undir í viðræðunum,
enda setti Macron
umbætur á lífeyris-
kerfinu á oddinn í
kosningaloforðum
sínum þegar hann
sóttist eftir forsetaembættinu.
Macron á því mikið undir að
verkalýðsfélögunum frönsku
takist ekki að brjóta þær alfarið
á bak aftur. Ríkisstjórnin hefur
gengið svo langt að bjóða að hætt
verði við hækkun eftirlaunaald-
ursins, en að aðrir þættir áætl-
unarinnar fái að standa.
Forsprakkar fjölmennasta
verkalýðsfélags landsins, CFDT,
hafa fyrir sitt leyti sagt að þeir
gætu sæst á slíka málamiðlun, en
leiðtogar annarra félaga hafa
heitið því að hætta ekki í sínu
verkfalli fyrr en hætt verði al-
gjörlega við lífeyrisumbæturnar.
Þar á meðal eru fulltrúar járn-
brautarstarfsmanna, en þeir
voru í fararbroddi árið 1995, þeg-
ar verkfallsaðgerðir neyddu
Alain Juppe, þáverandi forsætis-
ráðherra, til þess að hætta við
umbætur á franska velferðar-
kerfinu.
Mótmæli hafa þegar sett
sterkan svip á forsetatíð Mac-
rons, og það gæti endanlega orð-
ið til þess að binda enda á vonir
hans um endurkjör, láti hann
undan nú. Á hinn bóginn gengur
ekki til lengdar að verkfallsátök
lami franskt þjóðfélag svo vikum
skipti. Helsta von Macrons er því
sú, að samkomulag við CFDT,
ásamt þeirri staðreynd að stuðn-
ingur við verkfallið mælist nú
minni meðal almennings en fyrir
áramót, verði til þess að hin fé-
lögin láti undan í störukeppninni
við stjórnvöld.
Macron má ekki
við að líta undan}
Störukeppni
við stjórnvöld
Kapphlaupið umleiðtogastöðu
breska Verka-
mannaflokksins
hófst í vikunni, og
hafa sex þingmenn
flokksins nú þegar
gefið kost á sér í embættið.
Ljóst er að kosningin verður
öðrum þræði uppgjör á milli
fulltrúa þeirra öfgafullu við-
horfa sem Jeremy Corbyn, nú-
verandi leiðtogi, setti í forgrunn
og hinna sem vilja snúa aftur,
þó ekki væri nema agnarögn, í
átt að miðju breskra stjórn-
mála.
Það segir hins vegar sitt um
þann skaða sem Corbyn hefur
þegar valdið flokknum, að fram-
bjóðendurnir sex hafa allir sóst
eftir því að „brosa frekar til
vinstri“ í framboðstilkynningum
sínum. Keir Starmer, talsmaður
flokksins í Brexit-málum og sá
sem nú er talinn líklegastur til
að hljóta embættið, sendi þann-
ig frá sér kynningarmyndband
þar sem öll áherslan var á ræt-
ur hans í verkalýðsstétt og störf
hans fyrir þá sem
minna mega sín, á
sama tíma og varla
var minnst á að Sir
Keir er í dag vel
stæður stjörnulög-
fræðingur með að-
alstign frá drottningunni.
Líklegt er að helsti keppi-
nautur Starmers verði Rebecca
Long-Bailey, sem farið hefur
með viðskipti og iðnaðarmál í
skuggaráðuneyti Corbyns. Hún
hefur farið aðra leið en Star-
mer, og meðal annars lýst því
yfir að ekki þurfi neinar breyt-
ingar á stefnu flokksins, enda
hafi hún sjálf tekið þátt í að
semja hana. Þá fengi Corbyn að
hennar mati einkunnina „10 af
10“, þrátt fyrir að hann hafi
leitt flokkinn til síns versta
ósigurs í 84 ár.
Of snemmt er að spá um nið-
urstöðu í leiðtogakjörinu en fátt
bendir til þess að Verkamanna-
flokkurinn breyti um stefnu að
því loknu, þrátt fyrir að breskur
almenningur hafi hafnað henni
með eftirminnilegum hætti.
Vonbiðlar Verka-
mannaflokksins
gefa ekki von um
stefnubreytingu}
Tíu af tíu í einkunn
N
ú í haust kom út merkileg saga
um Jakobínu Sigurðardóttur,
skáld og konu, eftir dóttur
hennar, Sigríði Kristínu Þor-
grímsdóttur. Jakobína fædd-
ist í Hælavík á Hornströndum, einhverjum
afskekktasta stað á landinu, fyrir um 100 ár-
um, en ekki er nema liðlega aldarfjórðungur
síðan hún lést. Hún var þekkt í samfélaginu
og skrif hennar og skoðanir löngum umdeild.
Samfélagið hefur breyst á þessum tíma, svo
mjög að manni finnst eins og verið sé að lýsa
öðrum heimi, svolítið dapurlegum, en um leið
stundum barnslega saklausum.
Fjölskyldan var sárafátæk, bjó í torfbæ og
lítið rými fyrir hefðbundinn landbúnað.
Börnin urðu 13 á 27 árum, en tveir synir lét-
ust ungir. Skólagangan var stutt hjá sveita-
börnunum, einn vetur og þrír mánuðir hjá Jakobínu,
auðvitað fjarri fjölskyldunni. Foreldrarnir áttu löngum
við vanheilsu að stríða, en langt til læknis á Ísafirði.
Þegar móðir hennar veikist alvarlega árið 1932 þarf
fyrst að fara á báti til Kjaransvíkur, svo þurfa fílefldir
piltar að bera hana á börum yfir fjallveg til Hesteyrar.
Síðasta spölinn til Ísafjarðar fer hún svo með skipi.
Ferðin hefur líklega tekið að minnsta kosti sólarhring
að hausti. Lífið var ekki dans á rósum.
Jakobína varð mikill sósíalisti, kommi sögðu flestir,
og hana dreymdi um byltingu því „örfáir menn hrifsa
arð þinna vinnandi handa, ógna þér, blekkja þig,
skammta þér fátækt og hungur“. Hún óttaðist áhrif er-
lends auðmagns og útlends hers á samfélagið.
Og það varð bylting, þótt hún væri með allt
öðrum hætti en Jakobína vænti. Húsfreyjan í
Garði í Mývatnssveit fagnaði rafmagninu árið
1962: „[F]jósmokstur og tilhleypingar fer fram
í slíkri ljósadýrð að við liggur að hrútarnir
verði feimnir, hvað þá ærnar. Og innanbæjar
lætur menningin af sér heyra í útvarpi og
hverskyns ráðagerðum um þvottavélar, kæli-
skápa, Það er sem sagt menningin sem er
hlaupin í okkur.“
En lífið var samt erfitt. Búskapurinn gerði
lengi vel ekki meira en að heimilisfólkið hafði í
sig og á. Jakobína talar um sig sem gamla konu
þegar hún er rétt liðlega sextug. Það hefur
margt breyst á 40 árum.
Hrakspárnar sem settu mark sitt á skoðanir
skáldsins rættust ekki. Herinn fór án þess að
nokkur krefðist þess. Lífskjör bötnuðu jafnt og þétt,
hraðar eftir því sem lengra leið. Það er erfitt fyrir nú-
tímafólk að skilja baráttuna í þessari nýliðnu fortíð og
bækur Jakobínu eflaust flestar torskildar. Samt sjáum
við enn í dag að fyrirtæki misnota aðstöðu sína í fjar-
lægum ríkjum og gera hluti sem þeim dytti vonandi aldr-
ei í hug að gera heima fyrir.
Jakobína varð aldrei rík að fé, en síðasta verk hennar
er fjársjóður sem þjóðin nýtur góðs af um langa framtíð.
Bókin Í barndómi er falleg og raunsæ lýsing á æskuár-
unum og sakleysi sem aldrei kemur aftur. bj@heimur.is
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Höfum við gengið til góðs?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Forsætisráðherra áformar aðbreyta lögum um sann-girnisbætur svo hægtverði að taka á málum fatl-
aðra barna sem vistuð voru á ýmsum
minni stofnunum á árum áður og víst
þykir að sætt hafi illri meðferð. Um
er að ræða stofnanir sem ekki hafa
verið kannaðar á vegum vistheimila-
nefndar. Stefnt er
að því að með um-
ræddri lagabreyt-
ingu og greiðslu
bóta vegna um-
ræddra barna
ljúki samfélags-
legu uppgjöri
vegna vistunar
barna á stofn-
unum á vegum
hins opinbera á
árum áður. Í kjölfarið verði felld
brott lög um skipan vistheimila-
nefndar.
Í skýrslu um vistun barna á
Kópavogshæli, sem gefin var út árið
2016, kom fram að vistheimilanefnd
taldi sannfærandi rök standa til þess
að kanna ætti hvort og í hvaða mæli
börn á öðrum stofnunum en Kópa-
vogshæli hefðu sætt illri meðferð og
ofbeldi. Þegar lokaskýrsla um sann-
girnisbætur fyrir misgjörðir á stofn-
unum eða heimilum fyrir börn var
kynnt fyrir rúmu ári lýsti Bryndís
Snæbjörnsdóttir, formaður Þroska-
hjálpar, yfir óánægju með að ekki
hefði verið farið eftir áðurnefndum
ábendingum. Virðist nú sem gera eigi
bragarbót á og bæta börnum sem
vistuð voru á heimilum á borð við
Skálatún, Sólheima, Sólborg og
Tjaldanes sinn skaða.
Auðveldar uppgjör
Áform forsætisráðherra eru
kynnt í samráðsgátt stjórnvalda.
Segir í umfjöllun um þau að ekki sé
talin ástæða til að leggja í jafn ítar-
legar og tímafrekar úttektir á þeim
stofnunum og heimilum sem út af
standa og í fyrri málum. „Litið er svo
á að nægjanleg vitneskja sé fyrir
hendi um tíðaranda, viðhorf, upp-
byggingu og starfsemi stofnana og
það sem fór úrskeiðis eða betur mátti
fara. Með skýrslum vistheimila-
nefndar hafi farið fram ákveðið upp-
gjör við fortíðina og skapast grund-
völlur til að taka með aðgengilegri og
einfaldari hætti en áður afstöðu til er-
inda frá þeim sem voru vistuð á
barnsaldri á stofnunum fyrir fatlaða
einstaklinga og telja sig hafa orðið
fyrir illri meðferð og ofbeldi í þeirri
vistun,“ segir þar.
Fyrirhuguðu frumvarpi er ætlað
að auðvelda uppgjör sanngirnisbóta
fyrir fötluð börn. Fyllsta jafnræðis
verði gætt milli þeirra fötluðu ein-
staklinga sem vistaðir voru sem börn
á Kópavogshæli annars vegar og á
öðrum sambærilegum stofnunum
hins vegar.
Bætur fyrir 80-90 manns
Áætlað er að kostnaður við þetta
verkefni nemi á bilinu 414-469 millj-
ónum króna. Skipta má kostnaðinum
í fjóra þætti að því er fram kemur í
skjali um frummat á áhrifum laga-
setningarinnar. Í fyrsta lagi sann-
girnisbætur sem áætlað er að taki til
80-90 einstaklinga. Ef miðað er við að
meðalbótafjárhæð sé 4,87 milljónir
króna er áætlaður heildarkostnaður
390-440 milljónir og þær komi að
mestu leyti til greiðslu á næsta ári. Í
öðru lagi kostnaður, 15-20 milljónir,
vegna starfs tengiliðar vistheimila. Í
þriðja lagi er áætlaður kostnaður
vegna starfa úrskurðarnefndar fjórar
milljónir og loks er gert ráð fyrir
fimm milljóna kostnaði við aðkeypta
sérfræðiráðgjöf.
„Um er að ræða framhald verk-
efnis sem hefur staðið yfir í um ára-
tug og því er farvegur verkefnisins og
starfsfólk fyrir hendi hjá Sýslumann-
inum á Norðurlandi eystra,“ segir í
kynningu en miðað er við að verkefn-
inu verði að fullu lokið í árslok 2023.
Yfir 400 milljónir
í sanngirnisbætur
Lokaskýrsla um framkvæmd á greiðslu sanngirnisbóta fyrir misgjörðir á
stofnunum og heimilum fyrir börn var birt í desember árið 2018. Í samtali
við Morgunblaðið á þeim tíma sagði Guðrún Ögmundsdóttir, sem starfaði
sem tengiliður vistheimila, að um væri að ræða stærsta uppgjör þjóð-
arinnar í ofbeldismálum gegn börnum.
Í skýrslunni kom fram að alls voru greiddar sanngirnisbætur til 1.162
einstaklinga. Námu bótagreiðslurnar um þremur milljörðum króna. Áætl-
að var að um fimm þúsund einstaklingar hefðu dvalið á þeim stofnunum
sem rannsakaðar voru. Rannsókn vistheimilanefndar stóð yfir á árunum
2007-2017 og náði til ellefu heimila og stofnana.
Uppgjör þjóðarinnar
SANNGIRNISBÆTUR
Morgunblaðið/Ómar
Breiðavík Rekja má setningu laga um sanngirnisbætur til umfjöllunar
árið 2007 um vistheimili sem rekið var í Breiðavík á Vestfjörðum.
Katrín
Jakobsdóttir