Morgunblaðið - 08.01.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JANÚAR 2020
Í vetrarríki Ekki veitti af því að vera vel dúðuð á göngu í miðborginni í gær. Miklar sviptingar voru í veðrinu og hvessti snögglega, fyrst með slyddu og síðan brast á hríðarbylur.
Kristinn Magnússon
Við Íslendingar kom-
umst sæmilega klakk-
laust í gegnum liðið ár,
þótt ekki blési byrlega
á köflum. Samdráttur í
efnahagslífinu var
minniháttar og flest
bendir til að hagvöxtur
geti náð sér aftur á
strik á þessu og næsta
ári. Til að svo verði
þurfa stjórnvöld að
halda rétt á spilunum.
Staðan er í flestu sterk. Verðbólga
er lítil, stýrivextir hafa ekki verið
lægri. Erlend staða þjóðarbúsins er
góð og ríkissjóður stendur vel. Á
fyrstu níu mánuðum nýliðins árs var
liðlega 111 milljarða afgangur af
vöru- og þjónustujöfnuði – yfir 20
milljörðum meira en á sama tíma
2018.
Kaupmáttur launa heldur áfram
að hækka en frá 2012 hefur hann
hækkað um 36%. Á hverju einasta
ári frá 2011 hefur kaupmáttur launa
hækkað – mest árið 2016 þegar
hækkunin var 9,5%. Lífskjararann-
sókn Hagstofunnar leiðir í ljós að
hvergi á Norðurlöndunum er ójöfn-
uður minni en á Íslandi. Samkvæmt
Gini-stuðlinum var jöfnuður hvergi
meiri í Evrópu en á Íslandi árið 2018
fyrir utan Slóvakíu.
En það eru blikkandi viðvörunar-
ljós.
Samkvæmt vinnumarkaðsrann-
sókn Hagstofunnar voru 8.200 ein-
staklingar án atvinnu í nóvember síð-
astliðnum. Þetta þýðir að
atvinnuleysi var 4,3%. Um 1.500
fleiri voru án atvinnu í nóvember en í
sama mánuði ári áður
og um 3.800 fleiri sé
miðað við nóvember
2017. Þá var hlutfall at-
vinnulausra nær helm-
ingi lægra. Slaki á
vinnumarkaðinum er
augljós en fátt særir ís-
lenska þjóðarsál meira
en atvinnuleysi.
Þrátt fyrir að stýri-
vextir Seðlabankans
séu í sögulegu lág-
marki hefur sú vaxta-
lækkun ekki náð að
seytla um allan fjármálamarkaðinn.
Ein skýringin er sú hve fjármála-
markaðurinn er óhagkvæmur, ekki
síst vegna séríslenskra eiginfjár-
krafna og skattlagningar sem eru
langt umfram það sem þekkist í
helstu viðskiptalöndum. Þótt búið sé
að ákveða að lækka bankaskattinn í
skrefum frá og með komandi ári, er
ljóst að fjármálakerfið er illa sam-
keppnisfært. Lítil og meðalstór
fyrirtæki gjalda þessa í félagi við
heimilin.
Viðvörunarljósin er fleiri. Á liðnu
ári dróst atvinnuvegafjárfesting
saman, annað árið í röð. Fjárfesting
hins opinbera minnkaði einnig á síð-
asta ári. Mikil aukning í íbúðafjár-
festingu kom á móti en eins og kem-
ur fram í þjóðhagsspá Hagstofunnar
í nóvember eru vísbendingar um að
farið sé að hægja á byggingargeir-
anum.
Ekkert samfélag nær að tryggja
og auka lífskjör til lengri tíma án
fjárfestinga. Án fjárfestinga fyrir-
tækja verða ekki til störf. Það er
ekki síst vegna þessa sem nauðsyn-
legt er að stjórnvöld hugi að því með
hvaða hætti hægt er að örva fjárfest-
ingu í atvinnulífinu og á almennum
íbúðamarkaði.
Vaxtaumhverfi skiptir þar miklu
en ekki síður aðgengi að láns- og
áhættufé. Í Peningamálum Seðla-
bankans í nóvember er bent á að að-
gengi fyrirtækja að lánsfé virðist
þrengra en það var. Líklega megi
rekja það að einhverju leyti til
breyttra aðstæðna í þjóðarbúinu en
gæti einnig verið vegna erfiðari
lausafjárstöðu sumra fjármálastofn-
ana. Hinar séríslensku kröfur og
álögur.
Meðal annars með hliðsjón af
ofangreindum staðreyndum er mér
umhugað um að koma tveimur laga-
frumvörpum í gegnum Alþingi.
Hvort um sig vinnur gegn samdrætti
í efnahagslífinu, örvar fjárfestingu
en byggja um leið undir fjárhagslegt
sjálfstæði einstaklinga.
Endurgreiðsla virðisaukaskatts
Fyrra frumvarpið er einfalt. Lagt
er til að virðisaukaskattur af vinnu
við byggingu eða viðhald íbúðar-
húsnæðis verði endurgreiddur að
fullu. Ætla má að byggingarkostn-
aður íbúða lækki um allt að 3% nái
frumvarpið fram að ganga. Samiðn –
samband iðnfélaga – hefur fagnað
frumvarpinu og segir í umsögn að
breytingin hafi jákvæð áhrif á fé-
lagsmenn Samiðnar: „Hins vegar tel-
ur Samiðn mikilvægt að umrædd
breyting taki einnig til frístundahúsa
og telur engin rök hníga í þá veru að
undanþiggja frístundahús frá þessari
breytingu.“ Þingið hlýtur að taka
þessa ábendingu iðnaðarmanna til
skoðunar en í greinargerð með frum-
varpinu kemur fram að sterk rök séu
fyrir því að endurgreiðslan taki einn-
ig til frístundahúsa.
Ríkisskattstjóri bendir á hið aug-
ljósa í umsögn sinni: Mikilvægur
hvati dulinnar (svartrar) atvinnu-
starfsemi er „að kaupendur þjónustu
telji sig geta sparað fjármuni með
því að semja við seljanda um að virð-
isaukaskattur verði ekki innheimtur.
Með fullri endurgreiðslu virðis-
aukaskatts vegna vinnu manna við
byggingu, endurbætur og viðhald á
íbúðarhúsnæði sé sá hvati ekki til
staðar að því er þessa starfsemi
varðar og því góðar líkur á að skatt-
skil muni batna.“
Full endurgreiðsla á virðisauka-
skatti vegna vinnu á byggingarstað
er dæmi um hvernig ríkisvaldið get-
ur með einföldum hætti stuðlað að
heilbrigðari vinnumarkaði, bætt
skattskil (tryggingagjald, tekjuskatt
o.s.frv.) og lækkað byggingakostnað
einstaklinga. Það hagnast allir, ekki
síst ríkissjóður þegar til lengri tíma
er litið.
Skattaafsláttur og hlutabréf
Síðara frumvarpið snýr að því að
styrkja íslenskan hlutabréfamarkað,
gera hann skilvirkari og þar með
auka aðgengi fyrirtækja að nauðsyn-
legu áhættufé. Um leið er skotið enn
einni stoðinni undir eignamyndun
launafólks. Nái frumvarpið fram að
ganga verður einstaklingum veitt
heimild, með ákveðnum takmörk-
unum, til að draga frá tekjuskatti
kaup á skráðum hlutabréfum og
hlutdeildarskírteinum verðbréfa- og
hlutabréfasjóðs sem eru skráð á
skipulegan verðbréfamarkað eða
fjárfesta eingöngu í skráðum hluta-
bréfum.
Hlutabréfamarkaðurinn er mikil-
væg uppspretta fjármagns og veitir
fyrirtækjum aðgang að nauðsynlegu
áhættufé. Skilvirkur hlutabréfa-
markaður er óaðskiljanlegur hluti
öflugs efnahagslífs. Sterkur mark-
aður þar sem fyrirtæki hafa greiðan
aðgang að fjármagni til fjárfestingar
og vaxtar á að vera keppikefli stjórn-
valda ekki síður en að byggja upp
skilvirkan og samkeppnishæfan fjár-
málamarkað í heild sinni.
Auðvitað tryggir skattaafsláttur
til einstaklinga ekki einn og sér öfl-
ugan hlutabréfamarkað. Með því að
þátttakendum fjölgar verður hluta-
bréfamarkaðurinn dýpri, verðmynd-
unin eðlilegri og markaðurinn þar
með heilbrigðari. Það sem skiptir
kannski mestu: Það er verið að
styrkja fjárhagslegt sjálfstæði ein-
staklinga og gera þeim kleift að taka
þátt í atvinnurekstri. Þannig eru
hagsmunir almennings og atvinnu-
lífsins samtvinnaðir. Áhugi og þar
með þekking á atvinnulífinu og stöðu
hagkerfisins, eykst.
Með því að innleiða skattaafslátt
vegna hlutabréfakaupa vinna allir.
Ekki aðeins þeir sem nýta sér mögu-
leikana sem í afslættinum felast
heldur einnig þeir sem annaðhvort
vilja ekki eða eiga þess ekki kost að
kaupa hlutabréf. Það græða allir
þegar atvinnulífið eflist.
Eftir Óla Björn
Kárason »Ekkert samfélag
nær að tryggja og
auka lífskjör til lengri
tíma án fjárfestinga. Án
fjárfestinga fyrirtækja
verða ekki til störf.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Tvö mál til framfara