Morgunblaðið - 30.01.2020, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN 43
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JANÚAR 2020
VILTU TAKAVIÐ
GREIÐSLUMÁNETINU?
KORTA býður uppá fjölbreytta þjónustu sem hentar
bæði minni og stærri fyrirtækjum. Kannaðu málið.
Suðurlandsbraut 30, 108 Reykjavík, 558 8000 / korta@korta.is / korta.is
Eyesland . Grandagarði 13 og Glæsibæ, 5. hæð
sími 510 0110 . www.eyesland.is
Láttu sjóntækjafræðinga okkar sjá um þig
Vantar þig sjónmælingu?
Hvernig er staða
hinna minni máttar,
lítilmagnans, nú 145
árum eftir samþykkt
mannréttinda í stjórn-
arskrá? Leiðum fram
tvö vitni, frá hægri og
frá vinstri.
Þorkell Sig-
urlaugsson fram-
kvæmdarstjóri ritar í
fésbók sína 30. ágúst
sl.: „Þessi grein Vilhjálms Bjarna-
sonar fjallar um óréttlætið og fá-
tækragildru samfélagsins. Greinin
lýsir vel þeirri ósanngirni sem felst í
því sem kallað hefur verið jöfnuður.
Skattlagning lífeyristekna er ósann-
gjörn. Stjórnvöld eiga að sjá sóma
sinn í því að bæta kjör þeirra eldri
borgara og öryrkja sem eiga vart til
hnífs og skeiðar eins og sagt er.
Þessi hópur eldri borgara og ör-
yrkja hefur oft lagt mikið af mörk-
um til samfélagsins. Svokallaðar al-
mannatryggingar, lífeyrissjóðskerfi
og ósanngjarnt skattkerfi hafa skil-
ið þennan hóp eftir í sárri fátækt.
Er ekki kominn tími til að bæta lífs-
kjör þessa hóps?“
Jón Baldvin Hannibalsson, fv.
ráðherra, lýsir þjóðfélaginu svona
29. mars 2017: „Meira en 7% hag-
vöxtur. Gjaldeyrisvarasjóðurinn
stútfullur. Hinir ríku verða æ ríkari.
Tuttuguþúsund fjölskyldur eiga
meira en tvo þriðju af öllum eign-
um. Bankarnir græða á tá og fingri.
Á sama tíma er áleitin umræða um
fátækt á Íslandi. Láglaunafólkið lif-
ir ekki af launum sínum. Sex þús-
und börn búa við fátækt á degi
hverjum. Lífeyrisþegar og öryrkjar
kvarta sáran undan kjörum sínum.
Þetta snýst allt um vald, kjáninn
þinn. Það fer ekki á milli mála, að
vald eigenda fjármagns og fyr-
irtækja er ráðandi afl í kapítalísku
hagkerfi.“
Valdið fylgir fjármagninu –
lýðræðinu raskað
Ég fellst á þetta með Jóni Bald-
vini. „Þetta snýst allt um vald.“
Valdasýkin getur orðið banvænsti
sjúkdómur veraldarinnar. Pen-
ingagræðgin er aðeins hluti, und-
irdeild valdasýkinnar. Öfgafullt
dæmi um afleiðingar þessa sjúk-
dóms eru tvær heimsstyrjaldir sem
leiddu 100 milljón manns til dauða.
Valdasjúkir menn eru ekki geðveik-
ir. Þeir eru normal. Því miður.
Valdið fylgir fjármagninu. Efn-
aðir menn hafa meiri völd en hinir
efnaminni. Of mikil uppsöfnun fjár-
magns á fárra manna hendur er
ekki æskileg. En hvar er uppsöfnun
fjármagnsins mest? Það er reyndar
hjá hinu opinbera. Ríki og sveit-
arfélög eiga um það bil 80% af þjóð-
arauði Íslendinga sem árið 2015 var
19,2 billjónir króna skv. upplýs-
ingum Hagstofunnar. Einkaaðilar
eiga 20%.
Ríkið er orðið alltof valdamikið í
krafti fjármagns.
Dreifum eignum, dreif-
um valdi.
Ég skilgreini orðin
þjóðareign, þjóð-
arauður, sem sam-
anlagðar allar eignir í
þjóðfélaginu, opinber-
ar eignir og einkaeign-
ir. Opinberar eignir
(ríkiseignir, eignir
sveitarfélaga o.fl.) telj-
ast þá allar þær eignir
sem ekki eru í eigu
einstaklinga. Allar
eignir þjóðarinnar voru árið 2015
taldar um 24 billjónir króna. Af
þeim áttu einstaklingar um 20%.
Þetta eru ekki nákvæmar tölur en
duga vel til að sýna stöðuna í meg-
inatriðum, þ.e. að opinberar eignir
gnæfa hátt yfir einkaeignir. Er
þessi staða ásættanleg fyrir lýðræði
og dreifingu valds í þjóðfélaginu?
Eign um 20% hlutans er þar að auki
mjög misskipt innbyrðis. Tæpur
þriðjungur einstaklinga (30%) eiga
79% af eignum í einkaeign, sem eru
15% af heildarþjóðareigninni. Þessi
efnaðri þriðjungur einstaklingseig-
enda og hið opinbera eiga sam-
anlagt 95% af þjóðareigninni.
Þetta leiðir af sér þá alvarlegu og
umhugsunarverðu stöðu að um 70%
almennings ráða aðeins yfir 5% af
þjóðarauðnum. Samt borga þessi
70% þjóðarinnar stærsta hluta
skattanna. Ég tel að þetta verði að
breytast.
Ríkisvaldið og auðmenn eru að
skipta eignum þjóðfélagsins á milli
sín.
Hvernig væri því að skila nú
hluta af þessu fjármagni okkar allra
úr höndum hins opinbera, hinna fáu
ráðamanna, aftur til fjöldans –
venjulegra einstaklinga? Og gera
það í öfugu hlutfalli við efni hvers
og eins – þeir efnaminni fái hærri
hlut – svo að bilið milli ríkra og fá-
tækra styttist – og þar með verði
dregið til muna úr fátækt – henni að
mestu útrýmt.
Íslendingar eru fámenn, einsleit
þjóð í stóru landi. Við slíkar að-
stæður er fátækt skipulagsleysi,
meinloka og klaufaskaði. Ofgnótt
ætti miklu fremur að vera vandi
sem er miklu skemmtilegri og við-
ráðanlegra úrlausnarefni.
Útrýmum fátækt. Þá myndu hinir
efnaminni öðlast þann styrk sem
fjármagninu fylgir og öðlast virkari
hlutdeild í völdum í þjóðfélaginu. Þá
myndi lítilmagninn fá virkari hlut-
deild í völdum þjóðfélagsins. Meiri
jöfnuður myndi leysa úr læðingi
hæfileika manna og stórauðga þjóð-
félagið. Fátækt er sóun á hæfi-
leikum.
Útrýmum fátækt
Eftir Jóhann J.
Ólafsson
»Ríkið er orðið alltof
valdamikið í krafti
fjármagns. Dreifum
eignum, dreifum valdi.
Jóhann J. Ólafsson
Höfundur er fv. stórkaupmaður.
Á síðari tímum hafa
kröfur um gegnsæi
stjórnsýslunnar orðið
æ háværari, en sumir
sem ráða halda upp-
teknum hætti og taka
ákvarðanir í krafti
leyndar á bak við
skrifborðið sitt. Þetta
á ekki einungis við um
ákvarðanir í stórum
málum á borð við að veita fyrirtæki
starfsleyfi, sem brennir tugum þús-
unda af kolum á ári, og gefa því
jafnvel milljarða af fé okkar al-
mennings, meðal annars á formi
jarðganga. Þetta gildir líka um
smærri ákvarðanir, eins og þá sem
hér er gerð að umfjöllunarefni og
snertir líka loftslagsmálin.
Þannig er að fram að síðustu
áramótum voru metanbílar flokk-
aðir af Reykjavíkurborg sem vist-
vænir bílar. Nú hefur því verið
breytt, þegjandi og hljóðalaust, af
einhverjum sem hefur
vald til að taka svona
ákvarðanir. Bílar sem
nú eru flokkaðir sem
vistvænir eru annars
vegar rafmagnsbílar og
hins vegar vetnisbílar.
Ekki er ástæða til að
gera athugasemd við
þessa flokkun svo
framarlega sem vetnið
er ekki innflutt, en þá
væri möguleiki á að
rafmagnið sem vetnið
er framleitt með væri sjálft fram-
leitt með t.d. kolum eða öðrum
óvistvænum orkugjöfum. Sú
ákvörðun að taka metanbílana úr
flokki vistvænna bíla er hins vegar
óskiljanleg. Hér á landi er metan
framleitt úr sorpi, en það metan fer
að öðrum kosti út í andrúmsloftið.
Hlýnunarmætti, sem er mælikvarði
á það hversu öflug (eitruð) gróð-
urhúsalofttegund viðkomandi efni
er, er miðað út frá koldíoxíði sem
hefur hlýnunarmættið 1. Metan
hefur hins vegar hlýnunarmættið
25 þannig að það er gríðarlegur
mengunarvaldur (metanið er sem-
sagt 25 sinnum meiri skaðvaldur en
koldíoxíð). Bílar sem ganga fyrir
metani framleiddu á Íslandi eru því
að „afmenga“; umbreyta stór-
skaðlegu metani í mun minna skað-
legt koldíoxíð. Að vísu geta met-
anbílar líka gengið fyrir bensíni, en
það væri undarlegur valkostur að
setja á þá bensín vegna þess að
metanið er mun ódýrara. Það er
líka rétt að metan er ekki á boð-
stólum annars staðar en á Akureyri
og í Reykjavík, sem er óheppilegt
aðgerðaleysi. En hvað á að gera við
allt metanið sem nýja gas- og jarð-
gerðarstöðin á að framleiða? Er
ráðamönnum alvara með því að
flokka ekki metanknúin ökutæki
sem vistvæn, eða voru þetta óheppi-
leg mistök? Óskað er eftir rökum
fyrir því að flokka metanbíla sem
ökutæki á borð við hreina bensín-
eða díselbíla.
Eftir Ólafur
Halldórsson
Ólafur Halldórsson
»Er ráðamönnum
alvara með því að
flokka ekki metanknúin
ökutæki sem vistvæn,
eða voru þetta óheppi-
leg mistök?
Höfundur er líffræðingur.
Hernaðurinn
gegn gufuhvolfinu