Morgunblaðið - 25.02.2020, Qupperneq 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 2020
Vetrarsól er umboðsaðili
40 ár
á Íslandi
Sláttuvélar
Snjóblásarar
Sláttutraktorar
Askalind 4 | Kópavogi | Sími 564 1864 | vetrarsol.is
Gulltryggð gæði
Nú er tími til að
etja mannbrodda
á skóna þína
Eigum mikið úrval
Við erum hér til að aðstoða þig! -
Lækjargata 34a / 220 Hafnarfjörður
s
-
Það telst vart frétt-
næmt en ég sendi
einn af hringunum
mínum suður til við-
gerðar nýlega, fal-
legan og fínlegan
gullhring sem á sér
nær 100 ára sögu.
Hinir eru gullhringur
með dökkri perlu frá
Jens gullsmið, sem
laufblað í laginu, og
silfurhringur með
gullskreyttu postulíni frá Pors-
grunn í Noregi. Allir eru þeir
fagrir en það er eitthvað við
hringinn frá Jens sem hreyfir
sterkt við mér í hvert sinn er ég
set hann upp. Bæði eru hlutföll
hans fagurfræðilega rétt og svo
hrífst ég af meðferðinni á hinum
dýra málmi sem hefur verið bar-
inn, dældaður og skorinn, rétt eins
og við íbúar þessa harðbýla lands.
Málverk Jóhönnu Bogadóttur hafa
svipuð áhrif á mig; lýsa þessum
hráa og óbeislaða frumkrafti
landsins. Þetta land vort býr
vissulega yfir krafti er örvar menn
til sköpunar. Við eigum fjöldann
allan af alls kyns frumlegum og
hæfileikaríkum listamönnum.
Núna síðast skaut Hildi Guðna-
dóttur upp á stjörnuhimininn.
Ráðamenn eru sammála um að
hlúa þurfi að verklegum og skap-
andi greinum á landinu en ein
grein virðist þó hafa orðið út-
undan; greinin hans Jens Guðjóns-
sonar, gullsmíðin. Árið 2012 luku
fjórir skólahluta
námsins og einn
þeirra komst á samn-
ing, eða svo stendur í
bók Þórs Magnús-
sonar um íslenska
silfursmíð. Nú eru
teknir inn átta á ári
en jafn erfitt er að
komast að hjá meist-
ara. Samkvæmt vef
Tækniskólans er
námið fimm annir í
skóla og 72 vikur í
starfsþjálfun. Nem-
endur þurfa að koma
sér sjálfir á samning hjá meistara
– finna einhvern sem vill eða hef-
ur efni á að borga þeim full laun
og launatengd gjöld í þessar 72
vikur.
Jens komst í læri hjá móður-
bróður sínum en það eru fæstir
svo heppnir að eiga ættingja í fag-
inu. Núverandi fyrirkomulag, að
taka inn mun fleiri en eiga mögu-
leika á að útskrifast, er óásættan-
legt. Að komast á samning erlend-
is er víst ekki mikið auðveldara.
Ég man eftir viðtali við gullsmið
sem vann ókeypis á verkstæði í
Danmörku í von um að komast á
samning, sem tókst reyndar hjá
honum. Ólíklegt er þó að menn
kæmust upp með slíkt hér heima.
Stundum heyrist að gullsmiðir
megi ekki verða of margir á land-
inu því markaðurinn beri ekki
nema takmarkaðan fjölda, en hve-
nær heyrist að tónlistarmenn,
leikarar eða myndlistarmenn séu
of margir? Á tímum alnetsins til-
heyrir allur heimurinn sama
markaðssvæði og ekki ætti að
skipta máli hvar flinkur og list-
rænn gullsmiður er staðsettur í
heiminum.
Klæðskerar þurfa ekki á samn-
ing samkvæmt vef Tækniskólans
og vitað er að í Svíþjóð geta menn
lokið sínu gullsmíðanámi í skóla,
án þess að fara á samning. Af
hverju er það ekki hægt hérna? Af
hverju geta gullsmíðameistararnir
ekki komið í Tækniskólann og
kennt átta manns í stað eins?
Myndu ekki einhverjir þeirra sem
mega ekki taka að sér nema sakir
plássleysis fagna slíku tækifæri?
Nú eða þeir sem skara fram úr
tæknilega á einhverju sviði, s.s. í
leturgreftri eða steinaísetningu og
vilja gjarnan miðla verktækni
sinni?
Af hverju er þessi hópur undan-
skilinn og gert nær ómögulegt að
mennta sig þegar yfirvöld hvetja
til nýsköpunar í verklegum og
skapandi greinum?
Spyr sá er ekki veit.
Um nám í gullsmíði
Eftir Ingibjörgu
Gísladóttur » Af hverju er gull-
smiðum gert nær
ómögulegt að mennta
sig hérlendis þótt yfir-
völd hvetji til náms í
verklegum og skapandi
greinum?
Ingibjörg
Gísladóttir
Höfundur starfar við umönnun
aldraðra.
Þar kom að því.
Stefna ESB í raforku-
málum, innleidd hér
með orkupökkum, er
farin að ýta stóriðj-
unni úr landi og fyrst
í röðinni er álverið í
Straumsvík. Þetta er
búið að liggja í loftinu
í mörg ár en Lands-
virkjun reynir enn að
telja þjóðinni trú um
að það sé ekki raf-
orkuverðinu að kenna hvernig
komið er. Nú er það orðið alveg
skýrt. Landsvirkjun telur sér skylt
samkvæmt reglum ESB að blóð-
mjólka viðskiptavini sína svo lengi
sem þeir tóra.
Fótunum hefur verið kippt und-
an álverinu í Straumsvík smátt og
smátt. Segja má að fyrsta aðgerð-
in í þá átt hafi verið atkvæða-
greiðslan í Hafnarfirði þegar
samningar um stækkun álversins
voru felldir og tekið var fyrir frek-
ari stækkun. Næsta var þegar
Landsvirkjun neitaði að tengja
orkuverð við álverð eins og tíðkast
hefur í þessari grein, en tengdi
raforkuverðið þess í stað við al-
menna vísitölu. Þróunin síðan hef-
ur verið álverinu afar óhagstæð.
Álmarkaðir einkennast af mikl-
um verðsveiflum eins og Mynd 1
sýnir. Hæst fór það í bólunni fyrir
hrun en féll þá. Markaðs-
sveiflurnar eru áberandi en orku-
verð hefur líka mikil áhrif. Árið
2011 þegar skrifað var undir nýja
samninga við Straumsvík var ál-
verð á uppleið á ný og talið var að
það mundi halda
áfram að hækka eins
og búist var við að
orkuverð mundi gera,
en það fór á annan
veg. Eftir skamm-
vinnan verðtopp féll
álverðið og hefur ekki
náð sér á strik síðan.
Kína hefur verið
kennt um, en Mynd 1
bendir hins vegar til
að hér sé fremur um
að ræða eðlilega leið-
réttingu eftir bóluna. Eðlileg lang-
tímahækkun álverðs er heldur
minni en brotna samanburðarlínan
á Mynd 1 sýnir. Ef tekið er mið af
því ásamt afkomutölum og ágisk-
uðu raforkuverði til Ísal sem birst
hefur í blöðum er orkuverðið ein-
faldlega of hátt til að halda þess-
um rekstri áfram.
Fleira kemur til. Árið 2011 var
talið að orkuverð í heiminum
myndi hækka mikið, en það fór
líka á annan veg eins og Mynd 2
sýnir. Vegna nýrrar vinnslutækni í
Bandaríkjunum fór það að falla
um miðjan þennan áratug og
stefnubreyting Trumps forseta
bæði í orkumálum og loftslags-
málum hefur haldið við því
ástandi. Nú spá bandarísk stjórn-
völd hægri hækkun fram til 2050,
en fráviksspárnar tvær sem Mynd
2 sýnir gefa til kynna hve mikil
hætta er í því fólgin að veðja al-
farið á eitthvert tiltekið framhald
á þróun orkuverðs. Áliðnaðurinn
er sérlega næmur fyrir þessari
áhættu.
Í heild er áhættan sem um ræð-
ir að hluta tæknilegs eðlis en að-
allega er hún þó af pólitískum
toga. Það skiptir til dæmis miklu
hvort núverandi loftslagsstefna
Bandaríkjanna undir stjórn
Trumps eða loftslagsstefna ESB
verður ofan á. Bandaríska stefnan
getur rutt brautina fyrir lágspána
á Mynd 2, en stefna ESB fyrir
háspána. Loftslagsstefna ESB hef-
ur lítið fylgi hjá stórum hluta
mannkyns eins og í Kína, Indlandi
og mörgum þróunarríkjum sem
vilja ekki taka hana upp nema
ríku iðnríkin eyði svo stórum upp-
hæðum í þróunaraðstoð og lofts-
lagsmál að verulega dragi úr hag-
vexti þeirra. Illa gengur að fá
almenning í iðnríkjunum til að
sætta sig við þær afleiðingar. Það
er því ekki hægt að afskrifa lág-
spána.
Þriðja atriðið sem hefur kippt
fótunum undan álverinu í
Straumsvík er hækkun á gengi
krónunnar vegna mikillar fjölg-
unar ferðamanna. Ísland er nú
orðið dýrt land að starfa í. Þetta
kemur ekki aðeins niður á áliðn-
aðinum, heldur öllum iðnaði í land-
inu, eins og heyra má af málflutn-
ingi talsmanna iðnaðarins þegar
þeir tala fyrir lækkun raforku-
verðs.
Þegar framangreind áhætta er
skoðuð er ljóst að sveigjanlegt
gengi krónunnar er ekki nóg til að
bregðast við þeim áföllum sem á
íslenska þjóðarbúinu dynja.
Sveigjanlegt raforkuverð gæti
bætt þarna úr, en það er tómt mál
að tala um markaðsvæðingu að
hætti ESB í því samhengi. Ís-
lenska raforkukerfið gegnir því
hlutverki einu að flytja orku fall-
vatna og jarðvarma til notenda og
virkjanirnar hafa það hlutverk eitt
að breyta þessari orku í flutnings-
hæft form sem er rafmagn. Það er
því rétt að eðli máls að líta á virkj-
anir sem hluta flutningskerfisins
fremur en sem framleiðslueiningar
fyrir vöru, enda eru þær frá nátt-
úrunnar hendi misdýrar og geta
því ekki keppt hver við aðra á
grundvelli jafnstöðu.
Ísland er afar smátt þjóðfélag,
en það merkir að fall fyrirtækja
sem teljast smá á erlendan mæli-
kvarða veldur meiri háttar efna-
hagslegri truflun hér. Við þurfum
því meira svigrúm til að bregðast
við slíkum hlutum en orkupakk-
arnir og EES-samningurinn gefa.
Íslensk stjórnvöld þurfa að losa
um þær hömlur sem þar leggjast á
okkur þannig að við höfum fullt
frelsi yfir auðlindum okkar, til
mörkunar orkustefnu og mótunar
á raforkumarkaði. Orkuauðlindir
Íslands og orka þeirra eiga að
vera utan EES-samningsins eins
og ætlað var við gerð hans.
Blóðmjólkun er bágur búskapur
Eftir Elías Elíasson
» Þegar framangreind
áhætta er skoðuð er
ljóst að sveigjanlegt
gengi krónunnar er ekki
nóg til að bregðast við
þeim áföllum sem á ís-
lenska þjóðarbúinu
dynja. Sveigjanlegt raf-
orkuverð gæti bætt
þarna úr.
Elías Elíasson
Höfundur er sérfræðingur
í orkumálum.
eliasbe@simnet.is