Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.03.2020, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.3. 2020
Þ
að var hvorki auðvelt né sjálfsagt
fyrir Rannveigu Rist að mæta í
viðtalið sem hér fer á eftir. „Ég
hef alltaf verið svolítil Greta
Garbo þegar kemur að einkalíf-
inu,“ trúir hún mér fyrir þegar fundum
okkar ber saman fyrsta daginn sem hún er í
veikindaleyfi frá starfi sínu sem forstjóri
ISAL í Straumsvík. Hún upplýsti á föstu-
daginn fyrir rúmri viku að hún væri á leið í
veikindaleyfi fram á haust að ráði hjarta-
læknis.
Rannveig hefur verið áberandi í íslensku
atvinnulífi í þrjá áratugi eða svo; fyrst sem
talsmaður og síðan forstjóri álversins í
Straumsvík en hún var fyrsta konan sem
settist í stól forstjóra stórfyrirtækis á Ís-
landi árið 1997. Fyrir vikið er hún alvön
samskiptum við fjölmiðla og er reglulegur
gestur í ljósvaka- og prentmiðlum. Það hef-
ur þó fyrst og síðast verið til að ræða mál-
efni álversins sem er hluti af einum stærsta
álframleiðanda í heimi, Rio Tinto. Miklu
minna hefur farið fyrir manneskjunni Rann-
veigu enda hefur hún markvisst valið að
halda einkalífi sínu utan fjölmiðla gegnum
tíðina.
„Ég velti þessu mikið fyrir mér og niður-
staðan var sú að fara í persónulegt viðtal
núna til að gera grein fyrir veikindaleyfinu
sem ég er komin í. Annars vegar skiptir
það mig miklu máli að hafa allt uppi á borð-
inu og koma um leið í veg fyrir að ein-
hverjar sögur fari á kreik og hins vegar
langar mig að vekja athygli á mikilvægi
þess að fólk gefi heilsufarslegum hættu-
merkjum gaum áður en það er um seinan,“
heldur Rannveig áfram.
Öryggismál hafa löngum verið sett á odd-
inn í Straumsvík og mottóið er að „staldra
við“ ef grunur leikur á því að ekki sé allt
með felldu. Það er nákvæmlega það sem
Rannveig er að gera. „Heilsan er það mik-
ilvægasta sem við eigum og ég vil halda
henni eins lengi og unnt er,“ segir hún.
Mikið pabbabarn
Upp á samhengið skulum við byrja á því að
hverfa fjörutíu ár aftur í tímann. Sem barn
og unglingur var Rannveig öll sumur með
föður sínum, Sigurjóni Rist, við vatnamæl-
ingar úti á landi. „Ég var algjört pabbabarn
og hann var fyrirmynd mín í svo mörgu.
Fyrir vikið vissi ég ekkert skemmtilegra en
að þvælast með honum um landið, sofa í
trukkum og stunda vatnamælingar. Sjálfur
hafði pabbi mikið yndi af starfi sínu og það
smitaði út frá sér. Það eru mikil forréttindi
í lífinu að stunda vinnu sem maður hefur
ánægju af,“ segir Rannveig.
Þess má geta að Sigurjón var frumherji í
íslenskum vatnamælingum og kom á kerfis-
bundnum rennslismælingum í vatnsföllum
landsins, annaðist dýptarmælingar og kort-
lagningu stöðuvatna og sá um útgáfu ár-
legra rennslismæligagna hjá Orkustofnun.
Sigurjón var á háþrýstingslyfjum, sem
hann tók á morgnana, þegar hann fann fyr-
ir háþrýstingnum en var annars heilsu-
hraustur; „þrekskrokkur og heljarmenni að
burðum“, eins og dóttir hans lýsir honum.
Það var því mikið reiðarslag þegar hann
fékk heilaáfall og lamaðist öðrum megin
sumarið 1980, 63 ára.
„Veikindi pabba komu eins og þruma úr
heiðskíru lofti,“ segir Rannveig sem var ný-
orðin nítján ára á þessum tíma. „Einn lækn-
ir sagði að oft væru einhverjar vísbendingar
s.s höfuðverkur, náladofi og skortur á jafn-
vægi, undanfari svona áfalls. Ég fór að
velta því fyrir mér og hugsaði til baka til
sumarsins, þá sá ég að það voru ákveðnar
vísbendingar um það vikurnar og mánuðina
fyrir áfallið að pabbi væri ekki eins og hann
ætti að sér að vera. Hann hafði til dæmis
ekki dottið við rennslismælingu í á nema
einu sinni frá árinu 1947 en það gerðist í
tvígang þetta sumar. Svo var hann farinn
að missa hluti og reka þá í. Hann braut til
dæmis kaffibollann sinn, sem var stór og
þykkur, skömmu áður, þegar hann rak hann
í. Minnstu munaði líka að við fengjum loft-
pressu yfir okkur þegar við vorum að lyfta
henni upp á bílpall og pabbi rak sinn enda
pressunnar í pallinn. Það var mjög ólíkt
honum. Ég man að mér þótti þetta skrýtið
en tengdi það eigi að síður ekki við veikindi.
Þegar maður er nítján ára eru veikindi lík-
lega ekki manns fyrstu hugsanir þegar eitt-
hvað óvenjulegt á sér stað,“ segir Rannveig
en þótti það mikil sorg að hvorugt okkar
var læst á þessi einkenni. „En það þýðir
víst lítið að velta því fyrir sér. Því miður.“
Rannveig og faðir hennar héldu ferða-
bækur við vatnamælingarnar og það hjálp-
aði henni að rifja upp hvað á daga þeirra
hafði drifið og ná betur utan um einkennin.
Allur tilfinningaskalinn
Sem hendi væri veifað var Sigurjón orðinn
sjúklingur, í hjólastól og þurfti að læra að
ganga á nýjan leik. Hann féll frá árið 1994
hafði þá fengið sjö heilaáföll. „Vegna þess
hversu vel hann var á sig kominn þoldi
pabbi áfallið líklega betur en margir myndu
gera. Þetta var samt gríðarlegt högg fyrir
hann og hann fór gegnum allan tilfinn-
ingaskalann, vonbrigðin, reiðina, sorgina og
allt það. Það tók hann tíma að sætta sig við
orðinn hlut en svo varð pabbi hann sjálfur á
ný. Sem betur fer hafði áfallið engin áhrif á
persónuleika hans og hann tókst á við veik-
indi sín af æðruleysi og jákvæðni; hélt húm-
ornum og lífsgleðinni uns yfir lauk.“
Veikindi Sigurjóns höfðu að vonum djúp-
stæð áhrif á heimilið; fyrir utan andlega
þáttinn drógust tekjurnar saman. Það þýddi
að móðir Rannveigar, María Sigurðardóttir,
viðskiptafræðingur og kennari við Fjöl-
brautarskólann í Breiðholti, þurfti að auka
við sig vinnu. Hún á eina systur, Bergljótu,
sem er fimm árum yngri og hún því líka á
viðkvæmum táningsaldri er áfallið reið yfir.
Í þessi fjörutíu ár sem síðan eru liðin hef-
ur Rannveig verið með veikindi föður síns
og aðdraganda þeirra í bakþankanum. Í
byrjun þessa árs rann upp fyrir henni ljós;
hún væri sjálf komin með sömu einkenni og
hann var með fyrir áfallið. „Ég hef aldrei
verið klaufsk en nú var ég allt í einu farin
að hrasa og brjóta glös og bolla sem er alls
ekki líkt mér. Newton var byrjaður að rífa
hluti af mér sem hann gerði ekki áður,“
segir Rannveig og bætir við að hún, sem oft
er á háum hælum, hafi ekki notað slíkt skó-
tau síðan í október. „Það hefur bara verið
svo mikill snjór að enginn hefur tekið eftir
þessu.“
Spurð hvort hennar nánustu hafi verið
farnir að veita því athygli að hún væri ekki
eins og hún á að sér svarar Rannveig neit-
andi. „Ekki fyrr en greiningin var komin og
ég fór að tala um þetta. Þá sást þetta í bak-
sýnisspeglinum. Alveg eins og hjá pabba.“
Hún fékk aldrei höfuðverk og tekur aldr-
ei verkjalyf, átti þau ekki einu sinni til. „No
brain, no pain, er ég vön að segja,“ útskýrir
hún hlæjandi. „En nú var mjög slæmur höf-
uðverkur allt í einu farinn að vekja mig á
morgnana, dag eftir dag í janúar. Það var
ekki eðlilegt. Neglurnar á fingrunum á mér
voru líka farnar að verða hrufóttar, alveg
eins og hjá pabba og ég fann fyrir dofa-
tilfinningu í líkamanum sem var mjög
skrýtin. Loks var það blóðþrýstingurinn,
sem ég mæli reglulega. Hann sveiflaðist
verulega mikið upp og niður. Var allt of hár
á morgnana en allt of lágur á kvöldin,“ seg-
ir Rannveig og bætir við að hún nálgist nú
aldurinn sem faðir hennar var á þegar hann
veiktist en hún er fædd árið 1961. „Var ég á
leið í sama pyttinn?“
Hefur áður verið hætt komin
Til að gera langa sögu stutta þá leist Rann-
veigu ekkert á blikuna og hafði því sam-
band við Davíð O. Arnar hjartalækni sem
hún hefur farið til 1-2 sinnum á ári í 20 ár.
„Ég fékk alvarlega meðgöngueitrun fyrir 27
árum og var í lífshættu í nokkra sólar-
Hlutirnir hafa
tilhneigingu til
að fara vel
Þegar hann var 63 ára fékk Sigurjón Rist vatnamælingamaður heilaáfall sem í þá daga var
kallað heilablóðfall og lamaðist annars vegar í líkamanum. Nú, fjörutíu árum síðar, áttaði
dóttir hans, Rannveig Rist, sig á því að hún var komin með sömu einkenni og faðir
hennar hafði áður en hann veiktist og hafði samband við hjartalækni sinn. Hann rannsak-
aði hana þegar í stað og niðurstaðan er sú að hún er komin í veikindaleyfi frá starfi sínu
sem forstjóri álversins í Straumsvík fram á haust til að ná fullri heilsu á ný.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
’ Eins hræðileg og veikindipabba voru þá má segja aðöllum þessum árum síðar sé gottað hafa þó lært af þeim; hefði
þetta ekki komið fyrir pabba
hefði ég örugglega hunsað öll
einkennin og keyrt áfram.