Fréttablaðið - 17.09.2020, Blaðsíða 12

Trölladyngja er risastór gosdyngja sem setur sterkan svip á hálendið norðan Vatnajökuls, hér séð úr vestri af Dyngjufjallaleið. MYND/ÓMB
Trölladyngja í fjarska og gígurinn á Urðarhálsi minna á tunglið. MYND/BJÖRN RÚRIKSSON.
Gígurinn á Trölladyngju er engin smásmíði og magnað útsýni til allra átta. MYND/TG
Á Íslandi er fjöldi tilkomumikilla dyngja, en það eru aflíðandi keilulaga hraun­skildir með gígopi efst. Þessi eldfjöll minna á skjöld á hvolfi og myndast við endurtekin gos þar sem þunnfljótandi hraun renna endurtekið út um hring­
laga gíg. Úr lofti minna dyngjur helst á fjöll á tunglinu
eða Mars, ekki síst þær á gróðurvana hálendi Íslands.
Þekktust þeirra er Skjaldbreiður, en Ok, Kollótta­
dyngja og Trölladyngja í Ódáðahrauni setja einnig
svip á landslagið. Sú síðastnefnda er með stærstu
gosdyngjum landsins og nær 1.459 m hæð á auðninni
norðan Vatnajökuls, sem víða nær 900 m hæð.
Skammt frá Trölladyngju er Askja í Dyngjufjöllum, en
þangað komu amerískir Appollo­geimfarar með Neil
Armstrong í fararbroddi og æfðu sig fyrir fyrstu tungl­
gönguna 1969. Fóru æfingarnar m.a. fram í nafnlausu
gili í austanverðum Dyngjufjöllum sem fékk nafnið
Nautagil og er dregið af enska orðinu astronaut.
Af tindi Trölladyngju er gríðarlegt útsýni, meðal
annars til norðanverðs Vatnajökuls og Bárðarbungu
en einnig til Kverkfjalla, Dyngjufjalla, Herðubreiðar
og Snæfells. Í vesturátt sjást síðan Tungnafellsjökull
og Hofsjökull. Þetta er löng og krefjandi ganga sem
tekur daginn, en fyrstir til að ganga á fjallið voru
Vatnajökulsfarinn William Lord Watts og Þorlákur
Jónsson, bóndi í Mývatnssveit, sumarið 1875. Flestir
hefja gönguna vestan Trölladyngju af Dyngjufjallaleið
(F910) við svokallaða Surtluflæðu, eða að sunnan­
verðu af Gæsavatnaleið skammt frá Urðarhálsi.
Svartur eyðimerkur sandurinn er gljúpur og er gengið
eftir dældóttum hraunbreiðum þar sem sérlega falleg
hraunreipi gleðja augað. Þessi hraun runnu úr Trölla­
dyngju fyrir rúmlega 7.000 árum og eru hluti Ódáða­
hrauns, stærsta hraunflæmis á Íslandi sem þekur
næstum 0,5% landsins. Þarna er lítið um kennileiti og
vegurinn sést ekki eftir að komið er inn í hraunið. Því
er nauðsynlegt að nota GPS­tæki, jafnvel í góðu veðri.
Einnig þarf að huga að drykkjarvökva því þarna eru
engir lækir eða uppsprettur, nema snjóskaflar efst.
Gangan er 26 km fram og til baka og þar sem hallinn
er aðeins nokkrar gráður tekur hún á andlega
ekki síður en líkamlega. Efst bíður risastór
sporöskjulaga gosgígur sem er 1.200 m á
lengd, 500­600 m að breidd og allt að 100
m djúpur. Tilfinningin er mögnuð og
hugurinn reikar til amerísku astro­
nautanna sem fyrir hálfri öld stóðu
fyrstir manna á tunglinu.
Tunglganga á
Trölladyngju
Tómas
Guðbjartsson
hjartaskurð-
læknir og
náttúruunnandi
og Ólafur Már
Björnsson
augnlæknir og
ljósmyndari
1 7 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 F I M M T U D A G U R12 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð