Fréttablaðið - 17.09.2020, Blaðsíða 15

Þorsteinn
Pálsson
Í síðasta mánuði birti Óli Björn Kárason alþingismaður grein í Morgunblaðinu undir fyrir-
sögninni: Höfum við efni á þessu
öllu? Þar er gagnrýnt að útgjöld
opinbera kerfisins hafi aukist
um 87 prósent á föstu verðlagi frá
aldamótum.
Þetta er ósanngjörn ádeila á
þann flokk, sem ber mesta ábyrgð
á þessari þróun, af því að viðmiðið
er villandi. Þegar horft er á þjóðar-
kökuna sést að stærð opinberu
sneiðarinnar er óbreytt. Hún var
41,4 prósent um aldamótin og
er nú 41,9 prósent. Þetta er sem
sagt ekki vandinn. En á þessum
tíma hafa aðrar skaðlegar kerfis-
breytingar átt sér stað í þjóðar-
búskapnum. Velferðarkerfið er
reist á þremur stoðum: Ríkinu,
sjálfstæðum sveitarfélögum og
lögbundnum lífeyrissjóðum.
Norræna velferðarkerfið byggir
á þeirri einföldu hugmyndafræði
að lögmál markaðarins ráði þróun
atvinnulífsins og sköpun verð-
mæta til þess að hún geti aftur
staðið undir öflugasta velferðar-
kerfi í heimi. Alvarlegir brestir eru
hins vegar komnir í þessa miðju-
hugmyndafræði hér á landi.
Félagslegt fjármagn í lífeyris-
sjóðum velferðarkerfisins er tvö-
falt meira en öll árleg framleiðsla
þjóðarbúsins og vex hröðum
skrefum. Það er styrkleiki. Til
þess að tryggja eðlilega áhættu-
dreifingu og hindra bráða hættu á
sjálfvirkum samruna lífeyrissjóða
og ríkissjóðs í gegnumstreymis-
kerfi þarf að mati hagfræðinga að
fjárfesta meiri hluta lífeyrissparn-
aðarins erlendis. Það er aftur á
móti ekki hægt af því að þá hrynur
gjaldmiðillinn. Það er háskalegur
veikleiki. Sparnaði velferðarkerfis-
ins er troðið inn í búskap, sem það
er löngu vaxið upp úr. Framtíðar
hagsmunir lífeyrisþega eru því í
uppnámi.
Stjórnir lífeyrissjóða taka
ákvarðanir út frá lögbundnum
miðstýrðum forsendum. Það er
óhjákvæmilegt. Einkaframtakið
fjárfestir á hinn bóginn út frá fjöl-
breyttum forsendum og mismun-
andi sýn. Í því felst drifkraftur og
nýsköpun markaðarins. Hlutdeild
þessa auðnuafls í búskap þjóðar-
innar fer þverrandi. Ofvöxtur
velferðarkerfisins á íslenskum
hlutabréfamarkaði leiðir svo til
skekkju í verðmyndun hlutabréfa.
Eignabólur eru afleiðing þess. Það
sýnir svo glöggt kerfislæga bresti
að sjávarútvegurinn, sem er eina
atvinnugreinin með viðunandi
framleiðni, tekur ekki þátt í hluta-
bréfamarkaðnum, undirstöðunni í
heilbrigðum markaðsbúskap.
Frumlögmál kapítalismans felst
í því að menn hætta eigin fé en
ekki annarra. Sameiginleg ábyrgð
samtaka launafólks og atvinnulífs
á félagslegu fjármagni lífeyris-
sjóðanna hefur reynst afar vel. En
hún virkar síður inni í stjórnum
einstakra fyrirtækja, sem þeir eiga.
Lífeyrissjóðir geta illa tekið yfir
stjórn fyrirtækja þó að þeir eigi
ráðandi hlut eða meirihluta. Því
ráða meðal annars samkeppn-
isaðstæður. Þó að stjórnir fyrir-
tækjanna séu skipaðar hæfu fólki
og vönduðu breytir það ekki þeirri
staðreynd að lögmál kapítalism-
ans um að hætta eigin fé en ekki
annarra rofnar þegar þannig
stendur á. Það er óheilbrigt, þótt
dæmi séu um að það hafi gengið
vel upp.
„Höfum við efni á þessu öllu?“
AF KÖGUNARHÓLI
Veikleiki Seðlabankans
Samkvæmt lögum eru tvenns
konar krónur í umferð: Verð-
rýrð króna og verðtryggð króna.
Peningastefna Seðlabankans
miðast við verðrýrðar krónur.
Öll stærstu fyrirtæki landsins
hafna bæði verðrýrðum og
verðtryggðum krónum og mæla
arðsemi í dölum og evrum. Stærsti
fjármagnseigandinn, sem er
velferðarkerfi lífeyrissparnaðar
landsmanna, hugsar svo í verð-
tryggðum krónum. Þegar stærsti
fjármagnseigandinn hugsar í öðru
myntaf brigði en Seðlabankinn
eru áhrifin þau að gríðarleg
lækkun stýrivaxta skilar sér ekki
í stórauknu lánsfjárframboði til
atvinnulífsins eins og hagfræði-
lögmál í venjulegu myntkerfi
hefðu ella leitt til að undanförnu.
Innilokun lífeyrissparnaðarins
í of litlu peningakerfi leiðir svo til
þess að verðmyndun gjaldmið-
ilsins skekkist. Hann er því ekki
haldgóður mælikvarði á arðsemi
hlutanna.
Án alvöru mælikvarða þrífst
markaðsbúskapur illa.
Við höfum ekki gjaldmiðil, sem
mælir arðsemi. Við getum ekki
dreift áhættu lífeyrissjóðanna
nægjanlega. Við knýjum lífeyris-
sjóðina til að búa til eignabólur.
Einkafjármagnið er í minni-
hluta á hlutabréfamarkaðnum.
Við rjúfum tengsl áhrifa og
áhættu í drjúgum hluta fyrir-
tækja.
Við notum svo marga gjald-
miðla og myntaf brigði að vaxta-
ákvarðanir virka ekki sem skyldi.
„Höfum við efni á þessu öllu?“
BÓNUS
NETTÓ
KRÓNAN
FLY OVER
ICELAND
LÖÐUR
HÁTT Í
5.000
TITLAR
MARK AÐURINN ER LÍK A Á NETINU: W W W.FORL AGID. IS | GJÖF F YRIR ALL A SEM KOMA
OPIÐ ALLA DAGA kl. 10–19
Á FISKISLÓÐ 39
990 kr.
1.990 kr.
3.990 kr.
1.490 kr.
1.990 kr.
990 kr.
1.490 kr. 690 kr.
1.990 kr. stk.
990 kr.
ALDREI
BETRA
VERÐ!
NÓG AF ÓKEYPIS BÍLASTÆÐUM
2.990 kr.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 15F I M M T U D A G U R 1 7 . S E P T E M B E R 2 0 2 0